STRATİGRAFİ (JFM-203) Sedimanter Kayalar Ders - 2 Prof. Dr. Levent Gülen lgulen@sakarya.edu.tr Ders - 2

Sedimanter Kaya Çeşitleri 1- Silisiklastik 2- Biyojenik, biyokimyasal ve organik 3- Kimyasal 4- Diğer

1- Silisiklastik Sedimanter Kayalar: Fiziksel ve kimyasal bozunmaya uğrayan kayalardan itibaren oluşan kırıklı kaya parçaları (klast) ve mineraller içeren kayalardır. Bu kaya parçaları ve mineraller taneler halinde su, rüzgar ve buzullar vasıtasıyla kaynak bölgeden çökelme bölgesine kadar taşınırlar. Yerçekimi kuvvetinin taşıyıcı kuvveti yenmesi sonucunda ise çökelme gerçekleşir. Silisiklastik sedimanter kayalar kendilerini oluşturan kırıklı kaya parçalarının büyüklüklerine ve özelliklerine göre konglomera, breş, kumtaşı ve çamurtaşı (kiltaşı, silttaşı, şeyl) gibi alt sınıflara ayrılırlar.

2- Biyojenik, biyokimyasal ve organik Sedimanter Kayalar: Fiziksel ve kimyasal bozunmaya uğrayan kayalardan itibaren oluşan bazı kimyasal bileşenler suda çözünürler. Bu kimyasal olarak çözünmüş malzeme su tarafından önce ırmaklara, nehirlere ve bunların da taşıması sonucunda göl, deniz ve okyanuslara kadar taşınırlar. Göl, deniz veya okyanus suyunda çözelti şeklinde bulunan bu malzeme uygun fizikokimyasal koşullar altında ya direk olarak, ya da organizmaların da (plankton) yardımıyla endirek olarak çökelerek biyojenik, biyokimkasal ve organik sedimanter kayaları oluştururlar. Örnegin kireçtaşları, çörtler, fosforitler bu kategoriye ait kayalardır.

Planktonlar

3- Kimyasal Sedimanter Kayalar: Bu kategorideki kayalar da aynı biyojenik ve biyokimyasal kayalar gibi su içindeki çözünmüş halde bulunan kimyasal bileşenlerlerden itibaren ancak direk kimyasal olarak (organizmaların katkısı olmadan) çökelirler. Buna da örnek evaporitlerdir (Tuz, jibs gibi).

4- Diğer Sedimanter Kayalar: Bu kategorideki sedimanter kayalar oluşum süreçlerinde ana kayanın fiziksel ve kimyasal bozunma sürecini içermeyen kayalardır. Bu nedenle de klastların oluşum mekanizmalarına göre üç ana alt guruba ayrılırlar. a-Piroklastikler - Volkanik aktivite sonucu oluşurlar. b-Meteoritikler - Meteorların yeryüzüne çarpmasıyla oluşurlar. c-Kataklastikler -Tektonik ufalanma, öğütülme sonucu oluşurlar.

Sedimanter Kayaların Yorumlanması: 1-Oluşum yaşı nedir? 2-Başka hangi jeolojik birimlerle birlikte oluşmuşlardır? 3-Sedimanlar ne tür kaynak kayalardan türemişlerdir? 4-Kaynak kayaların lokasyonu neresidir? Yakın, uzak, hangi yönde? 5-Sedimanlar kaynak bölgede nasıl oluşmuşlardır? 6-Sedimanlar kaynak bölgeden, çökelme bölgesine nasıl taşınmışlardır? 7-Sedimanter kayalar ne çeşit bir çökelme ortamında oluşmuşlardır? 8-Sedimanter kayalar ilk oluşum sürecinden beri herhangi bir değişikliğe maruz kalmışlar mıdır? Diajenez özellikleri nelerdir?

SEDİMANTER KAYA ÇEVRİMİ

Sedimanter kaya tanımlaması: 1-Renk 2-Kompozisyon a- Kimyasal b- Mineralojik

3- Doku a- Kristalin b- Klastik - Clast-Kırıklı, parçalı (Klastos) 1- Tane Boyu 2- Tane Boylanması (sorting) 3- Tane Şekli (küresel, prizmatik) 4- Tane yuvarlaklık derecesi

Tane Boyu Sınıflaması ÇAP (mm) İSİM 256 > Blok 64-256 Kaya 4-64   256 > Blok 64-256 Kaya 4-64 Çakıl 2-4 Granül 1/16 - 2 Kum 1/256 - 1/16 Silt < 1/256 Kil

Tane Boylanması

Tane Boylanması

Tane küresellik ve yuvarlaklık derecesi

Yuvarlaklık Derecesi

4-Fosil İçeriği Trilobite (Paleozoik)

Nummulite (Tersiyer) (Eosen)

5-Sedimanter yapılar a- Tabakalanma b- Tavan yapıları c- Taban yapıları 6-Sedimanter kaya geometrisi

Tabakalanma

Tavan Yapıları Akıntı Dalgacıkları (Ripple Marks)

Tavan Yapıları Kuruma Çatlakları

Taban Yapıları Oygu İzleri (Flute Casts)