ENDOKRİN SİSTEM FİZYOLOJİSİ ENDOKRİNOLOJİ Hormon salgılayan bezleri, hormonları ve hormonların hedef dokularıyla işlevlerini inceleyen bilim dalıdır. ENDOKRİN SİSTEM Endokrin bezler olarak adlandırılan doku ve organlardan oluşmuştur. Bu bezler hormonları sentezleyip salgılarlar.

ENDOKRİN BEZLER

ENDOKRİN SİSTEMİN GÖREVLERİ Metabolizmayı Sıvı-elektrolit dengesini Kan basıncını Büyüme ve gelişmeyi Üremeyi Seksüel gelişimi Davranışı düzenlemektir.

HEDEF HÜCRE-ORGAN Dolaşıma salınan bir hormon etkisini ancak belirli hücre ve dokularda gösterebilir. Bu hücrelere ve organlara hedef hücre veya organ denir.

Hormon: Bir endokrin bezde sentezlenip, herhangi bir uyarıyla kana salıverilen kimyasal maddelerdir. -Lokal Hormonlar: Özgül yerel etkileri olan hormonlardır. Duedonumdan salgılanarak kan yoluyla pankreasa ulaşan ve pankreas salgısının oluşmasını sağlayan sekretin gibi. İnce barsaktan salgılanıp kan yoluyla safra kesesine taşınan ve safra kesesinin kasılmasına ve pankreas sindirim enzimlerinin salgılanmasına neden olan kolesistokin. -Genel Hormonlar: Vücudun çeşitli yerlerindeki organ ve dokuları etkilerler.  Büyüme hormonu, tiroid hormonu vb..

HORMONLARIN KİMYASAL YAPISI Steroid hormonlar: Kolesterolden yapılan hormonlardır. kortizol ve aldesteron, östrojen ve progesteron, testesteron. Peptid hormonlar: Protein veya polipeptid yapıdadırlar. Antidiüretikhormon (ADH), oksitosin, insülin, glukagon, parathormon) Tirozin aminoasitinden yapılan hormonlar: Epinefrin (adrenalin)-norepinefrin (noradrenalin), tiroksin(T4), triiodotrionin(T3)

STEROİD HORMONLAR

PROTEİN VE POLİPEPTİD HORMONLAR

HORMONLARIN ETKİ MEKANİZMALARI Suda eriyen hormonlar (amino asit ve protein yapılı hormonlar) hücresel olayları hücre membranına yerleşmiş reseptörleri aracılığıyla düzenlerler. Bu mekanizmaya göre hormon (1. haberci) hücre yüzeyindeki reseptörüne bağlanınca hücre içinde siklik AMP(cAMP) molekülü (ikinci haberci) oluşur. İkinci haberci olan cAMP, hücre içinde protein kinaz enzimlerini aktive ederek, hücre içindeki inaktif substratları aktif substratlara dönüştürür. Aktif substratlar ise, hücresel değişikliklere neden olur.

Yağda eriyen hormonların (steroid yapılı) özel reseptörleri stoplazmadadır. Stoplazmadaki reseptörüyle birleşen hormon (hormon-reseptör kompleksi) nukleusa girer. Hormon reseptör kompleksi DNA’nın ilgili bölgesini aktive eder ve m RNA oluşur. m RNA nukleusu terkeder ve stoplazmada protein sentezinde rol alır.

Hipotalamiko-Hipofizer Sistem Hipotalamus ve hipofiz, anatomik ve fonksiyonel olarak işbirliği içindedir. Hipofiz bezi, kan damarları ve sinir lifleri ile hipotalamusla bağlantılıdır. Hipotalamus, beynin hormon üreten özelleşmiş bir bölgesidir. Kendisine komşu olan hipofiz bezi üzerinde durdurucu(inhibiting) veya salgılatıcı(releasing) etkiler meydana getiren hormonlar salar. Hipofizin; (arka hipofiz- nörohipofiz) ve (ön hipofiz-adenohipofiz) olmak üzere 2 bölümü vardır.

Hipofiz Hormonları Ön lob (Adenohipofiz) hormonları: Büyüme Hormonu (Growth Hormon-GH) Tiroid Stimulan Hormon (TSH) Folikül Stimulan Hormon (FSH) Luteinizan Hormon (LH) Adrenokortikotropik Hormon (ACTH) Prolaktin

Arka lob (Nörohipofiz) hormonları: -Oksitosin -ADH (Antidiüretik hormon)

ADH (Antidiüretik Hormon) ADH (vazopresin)’ın ana görevi, vücut sıvı dengesinin düzenlenmesine katkıda bulunmaktır. ADH’nın hedef organı böbreklerdir. Böbrek tübüllerinden suyun geri emilimini uyararak, idrar yoluyla su atılımını azaltır. Dehidratasyon gibi kan sıvı miktarının azaldığı durumlarda, ADH salgısı artar. Oksitosin Meme bezlerine etki ederek, süt salınmasını uyarır. Rahim (uterus) kaslarının kasılmalarını sağlayarak, doğumu kolaylaştırır.

Growth Hormon(Büyüme Hormonu) GH, vücutta büyüme yeteneğine sahip olan hemen tüm dokuların hücrelerinde hem mitozu aktive edip sayısal çoğalmayı sağlayarak, hem de protein sentezini aktive ederek hücrelerde boyutun artmasını ve büyümeyi gerçekleştirir. En belirgin etkisi, çocuklarda ve adelosan dönemde doku kitlesini artırarak (protein sentezi) ve hücre bölünmesini uyararak büyümeyi hızlandırmasıdır. Uzun kemiklerin epifiz plakları üzerine doğrudan etki ederek, epifiz plaklarının devamlılığını sağlar.

Büyüme dönemindeki bir kişide büyüme hormonu yetersiz olursa, epifiz plakları erken kapanır, büyüme durur ve dwarfizm (cücelik) görülür.

Çocukluk döneminde GH un fazla salgılanmasında gigantizm (devlik) görülür ve dokularda anormal bir büyüme görülür. Uzun kemiklerin epifizleri kapandıktan sonra (büyüme çağı bittikten sonra) GH sekresyonu fazla olursa akromegali görülür. GH un aşırı salgısı; dokularda genişleme yaparken, kemiklerde kalınlaşmaya yol açar.

ACTH(Adrenokortikotropik Hormon) ACTH, böbrek üstü bezinden glukokortikoidler ve mineralokortikoidler olarak adlandırılan steroid yapılı hormonların üretimini ve salgısını artırır. ACTH salgısı, hipotalamustan salgılanan kortikotropin salgılatıcı hormon (CRH) tarafından düzenlenir. Kortizol düzeyleri düştüğünde ACTH yükselmekte, kortizol yükseldiğinde ise ACTH düşmektedir.

Tiroid Stimule Edici Hormon(TSH) TSH, tiroid bezi hormonlarının sekresyonunu ve sentezini uyarır. TSH nın fazla salgılanması guatr olarak isimlendirilen tirod bezinin genişlemesine yol açar. TSH sekresyonu, hipotalamusta üretilen tirotropin salgılatıcı hormon (TRH) ile kontrol edilir. Folikül Stimule Edici Hormon(FSH) FSH, dişilerde menstruel siklus boyunca ovelerdeki follikül hücrelerinin büyümesini ve follikül hücrelerinden östrojen salınmasını uyarır. Erkeklerde FSH testislerdeki sperm üreten hücreleri (sertoli) uyarır. Salgısı gonadotropin salgılatıcı hormon (GnRH) ile kontrol edilir.

Luteinizan Hormon LH, ovulasyonu uyaran bir hormondur. LH nın hedef organı Ekeklerde testislerdeki Leyding hücreleridir ki bu hücreler testesteron salgılarlar. Dişilerde ise overlerdir. Menstrüel siklus sırasında, folikülün çatlmasını ve ovulasyonu uyaran hormondur. LH salgısı, gonadotropin salgılatıcı hormon tarafından kontrol edilir.

Prolaktin Prolaktinin kadınlarda iki görevi vardır; -Östrojen (dişi cinsiyet hormonu) ile birlikte gebelikte meme bezlerinde meme kanallarının gelişimini uyarır. -Doğumdan sonra meme dokusunda süt üretimini uyarır. Prolaktin salgısı, hipotalamusta üretilip adenohipofize aktarılan iki hormon tarafından kontrol edilir; -Prolaktin salgılatıcı hormon (PRH) -Prolaktin salgısını durdurucu hormon (PIH)

Tiroid Hormonları Folliküller, tiroid bezinin yapısal ve fonksiyonel birimleridir. Tiroid bezinin folliküler hücrelerinden; -Tiroksin (tyroxine)(T4), -Triiodotironin (triiodothyronine) (T3) Parafolliküler C hücrelerinden ise kalsitonin üretirler.

Salgılanan hormonun: % 98.5’i T4 % 1.5’i T3 T3 ve T4 kanda taşıyıcı proteinlere bağlanır. Tiroksin bağlayan globulin 70% Albumin 15% Transtiretin 10% Tiroid hormonlarının salgılanmasının kontrolü, TSH etkisi altında gerçekleşir ve yeterli miktarda iyot bulunduğu zaman oluşur. T3, T4 kanda düşükse, TSH salgısı uyarılır.

Tiroid hormonları, vücudun pek çok hücresinde hücresel reaksiyonları hızlandırır. Böylece; -Bazal metabolizma hızı artar. -Büyüme hızlanır. -Protein sentezi uyarılır. -Karbonhidrat ve yağ metabolizması uyarılır (kalorijenik etki). Tiroid bezi aktivitesinin artmasına hipertiroidi; azalmasına ise hipotiroidi denir.

Yeni doğanlarda ve çocukluk döneminde tiroid hormon eksikliği ile ortaya çıkan hastalığa kretenizm denir. Bu çocuklarda fiziksel ve mental gelişim geri kalmakta ve cücelik görülmektedir.

Tiroid hormonlarından biri olan kalsitonin; kan kalsiyum düzeylerini düşüren bir hormondur. Kalsitonin hormonu, kemik dokusuna etki eder. Kemik hücrelerine bağlandığında hücrelerin membranı (hücre zarı) üzerine bulunan kanallardan kemiğe kalsiyum iyonunun (Ca2+) geçişi hızlanır. Böylece kandaki kalsiyum seviyesi düşerken, kemikteki kalsiyum seviyesi artar.

Paratiroid Bezi Hormonu Parathormon Paratiroid bezler, tiroid bezinin arkasında bulunan küçük bezlerdir. Parathormon (paratiroid hormon) (PTH) salgılarlar. PTH, kalsitoninin tersi etkilere sahiptir. Kan kalsiyum miktarı azaldığı zaman PTH artar ve kemikten kana Ca geçişini arttırarak, kandaki Ca’u yükseltir.

-Kemikten kana Ca geçişini uyarır. PTH nın etkileri: -Kemikten kana Ca geçişini uyarır. -İnce bağırsaklardan kana, Ca ve fosfat emilimini artırır. -Böbreklerden kalsiyumun geri emilimini artırır.

Böbrek Üstü Bezi(Adrenal bez) Hormonları Böbreküstü bezleri, böbreğin üst ucunda lokalizedir. -Medülla (iç bölümü), adrenal medülla -Kortex (dış bölüm, medüllanın çevresi), adrenal kortex Medülla ve kortex, farklı hedef organları olan farklı hormonlar sentezler.

Adrenal Korteks Hormonları Kortex de 2 farklı grup steroid hormon sentezlenir. 1.Glukokortikoidler (kortizol) 2.Mineralokortikoidler (aldosteron)

Kortizol En önemli glikokortikoid olan kortizolün en belirgin metabolik etkisi, kan şekerini yükseltmek (Glukoneogenezi (karbonhidrat dışındaki kaynaklardan karaciğerde glikoz sentezlenmesi) uyarır. ) Karaciğer dışındaki tüm dokularda, protein ve yağ yıkımını arttırır. Stres sırasında salınımı artar. İnflamasyonu engeller. Kortizol salınımı ön hipofizden salınana ACTH ile kontrol edilir. ACTH salınımı ise, hipotalamustan salınan CRH (kortikotropin salgılatıcı hormon) ile sağlanır.

Aldosteron Mineralokortikoidtir. Aldosteron; böbrek tübüllerinde sodyum ve suyun geri emilimini, K’un ise atılımını uyararak; su ve mineral dengesinin kontrolüne katkı sağlar.

Adrenal Medulla Hormonları Adrenal medülladan epinefrin (adrenalin) ve norepinefrin (noradrenalin) salgılanır. Medüllanın ana salgısı epinefrindir, az miktarda norepinefrin salgılanır. Bu iki hormon sempatik sinir sitemini stimüle eder. Bu hormonların etkisiyle; protein yıkılımı uyarılır, açığa çıkan amino asitler enerji kaynağı olarak kullanılır. İskelet kaslarına ait atardamarlarda genişleme, deri ve sindirim sistemine ait atardamarlarda daralma meydana getirir. Koroner arterleri genişletir. Kalp atış hızını arttırır. Akciğerlerin bronşlarını genişletip, oksijen girişini ve kanın oksijenle beslenmesini hızlandırır. Karaciğer hücrelerini uyararak, kandaki şeker miktarını arttırır.

Pankreas Hormonları Pankreas sindirim kanalına enzim salgılayan ekzokrin bir bez ve kana hormon salgılayan endokrin bir organ olarak işlev görür. Hormonlar pankreasın endokrin bölümündeki pankreatik adacıklarda sentezlenir, depolanır ve salgılanır. Pankreatik adacıklardan; 1.Glukogon (alfa hücreleri) 2.İnsülin (beta hücreleri) 3.Somatostatin (delta hücreleri)

Glukagon Glikojenin glikoza çevrilmesini (glikojenoliz) uyararak kan glikozunu yükseltir. Bu nedenle glukagon hiperglisemik (kan şekerini yükselten) bir hormondur. İnsulin İnsülin glukagonun tersi etkilere sahiptir. Dokulara glikoz girişini artırarak, kan glikoz düzeylerini düşürür. Glikozun glikojene çevrilmesini (glikojenez) uyararak depo edilmesini sağlar.

Gonadlardan(Cinsiyet Bezleri) Salınan Hormonlar Gonadlar kadında overler, erkekte ise testislerdir. Gonadlar üreme fonksiyonlarını kontrol eden hormonlar salgılarlar. Erkeklerde ana cinsiyet hormonu testesteron, kadınlarda ise östrojen, progesteron

Testesteron Testislerin intersititiel hücrelerinden salgılanır. -FSH ve LH ile birlikte spermatogenezi (sperm üretimi) uyarır. -Erkek cinsiyet organlarının gelişimi için gereklidir. -İkincil cinsiyet özelliklerinin gelişimini uyarır. -Yüzde ve pubik bölgede kıllanmayı uyarır. -Larinkste genişlemeye ve sesin kalınlaşmasına neden olur.

Testesteron Salgılanmasının Kontrolü ve Etkileri

Östrojenler Overlerden salgılanırlar, Kadınlarda menstruel siklus, meme bezlerinin gelişimi ve ikincil cinsiyet özelliklerinin düzenlenmesine katkıda bulunur.

Östrojen Salgılanmasının Kontrolü ve Etkileri

Progesteron Progesteronda meme bezlerinin gelişimini ve menstruel siklusu düzenler. Ovulasyondan sonra, corpus luteum tarafından salgılanır. Progesteron, gebeliğin sürmesini de sağlar.