Karbonat Sedimanter Kayalar Kalker (Kireçtaşı) + Dolomit STRATİGRAFİ (JFM-203) Karbonat Sedimanter Kayalar Kalker (Kireçtaşı) + Dolomit Prof. Dr. Levent Gülen lgulen@sakarya.edu.tr Ders – 7 Prof. Dr. Levent Gülen

Sedimanter Kaya Çeşitleri 1- Silisiklastik 2- Biyojenik, biyokimyasal ve organik 3- Kimyasal 4- Diğer Prof. Dr. Levent Gülen

2- Biyojenik, biyokimyasal ve organik Sedimanter Kayalar: Fiziksel ve kimyasal bozunmaya uğrayan kayalardan itibaren oluşan bazı kimyasal bileşenler suda çözünürler. Bu kimyasal olarak çözünmüş malzeme su tarafından önce ırmaklara, nehirlere ve bunların da taşıması sonucunda göl, deniz ve okyanuslara kadar taşınırlar. Göl, deniz veya okyanus suyunda çözelti şeklinde bulunan bu malzeme uygun fizikokimyasal koşullar altında ya direk olarak, ya da organizmaların da yardımıyla endirek olarak çökelerek biyojenik, biyokimkasal ve organik sedimanter kayaları oluştururlar. Örnegin kireçtaşları, çörtler, fosforitler bu kategoriye ait kayalardır. Prof. Dr. Levent Gülen

Karbonat Kayalarının Önemi Karbonat kayaları (kireçtaşları ve dolomitler) yeryüzündeki tüm sedimanter kayaların %20-25’ini oluştururlar. Dünya petrol rezervlerinin %50’si karbonat rezervuarlarında yer almaktadır. Karbonat kayaları önemli bir petrol rezervuarı olmalarının yanısıra, tarım ve endüstri sektörleri için de önemli bir hammadde kaynağını oluştururlar. Örneğin çimentonun temel ham maddelerinden birisi kireçtaşıdır. Karbonatlar yeraltı suları için de önemli bir aküfer kayasıdırlar. Prof. Dr. Levent Gülen

Karbonat Mineralleri Kalsit CaCO3 Rombohedral Aragonit CaCO3 Ortorombik Dolomit CaMg(CO3)2 Magnezit MgCO3 Siderit FeCO3 Rodokrosit MnCO3 Witherit BaCO3 Stronsianit SrCO3 Prof. Dr. Levent Gülen

Karbonat Kayalarının Bileşenleri Ortokemler (Çimentolar) Mikrit Spar Allokemler (Taneler) Karbonat taneleri Fosil ve fosil kavkı parçaları Ooid-Pizoid-Onkoid Pelloid Prof. Dr. Levent Gülen

Mikrit Mikrit esas olarak mikrokristalin karbonat ara maddesidir. Genellikle 0.004 mm den küçük kalsit veya aragonit mikrokristallerinden oluşur. Eğer karbonat kayası sadece mikrit içerirse buna Kalsilutit (çamur taşının karbonat eşdeğeri) adı verilir. Prof. Dr. Levent Gülen

Spar Spar karbonat çimentosuna verilen isimdir. Genellikle 0.02-0.1 mm çaplı kalsit veya aragonit kristallerinden oluşur. Mikritler diyajenez sürecinde kristalleşerek spara dönüşebilirler. Prof. Dr. Levent Gülen

Allokemler Karbonat taneleri Prof. Dr. Levent Gülen

Fosil ve fosil kavkı parçaları Prof. Dr. Levent Gülen

Ooid Ooidler kalsiyum karbonatla (kalsit veya aragonit) kaplanmış taneciklerdir. Genelde çapları 2 mm’den azdır. Çekirdekleri küçük bir kavkı kırıntısı veya bir kuvars taneciğinden oluşur. Kalsiyum karbonat kap- lamasının iç yapısı konsantrik veya radyal olabilir. Ooidlerden oluşan karbonat kayalarına Oolit adı verilir. Prof. Dr. Levent Gülen

Pizoid 2 mm’den daha büyük olan ooidlere Pizoid denir. Bunlardan oluşan kayalar ise Pizolitlerdir. Ooid ve Pizoidler kalsiyum bikarbonat konsantrasyonu yüksek (doygun) ortamlarda oluşurlar. Prof. Dr. Levent Gülen

Onkoid Mavi-yeşil yosunların biyo-kimyasal aktiviteleri sonucu oluşan, 1-2 cm büyüklüğe sahip küresel veya elipsoidal kalsiyum karbonat yapılarına Onkoid adı verilir. Prof. Dr. Levent Gülen

Peloid Peloidler ince taneli (0.1 – 0.5 mm) mikrokristalin karbonatlar olup, belirgin bir iç yapıya sahip değillerdir. Şekilleri çoğunlukla küresel ise de; elipsoidal ve hatta şekilsiz türleri de vardır. Prof. Dr. Levent Gülen

Karbonat Kayalarını İsimlendirme İsim = Bileşen + Çimento Prof. Dr. Levent Gülen

Kireçtaşı Sınıflaması (Folk, 1959) Prof. Dr. Levent Gülen