TÜRKİYE’NİN EKONOMİK KALKINMASI 13.10.2015 M. Aykut KELECİOĞLU

SUNUM PLANI EKONOMİK BÜYÜME TANIMI TEMEL GÖSTERGELER İSTATİSTİKİ VERİLER EKONOMİK KALKINMA KALKINMA PLANLARI KALKINMA GÖSTERGELERİ İNSANİ GELİŞME RAPORU KÜRESEL REKABET GÜCÜ TABLOSU

EKONOMİK BÜYÜME NEDİR? Ekonomik büyüme, ulusal gelir düzeyindeki ve birey başına düşen ulusal gelirdeki artışı işaret eder. (GSYH- Kişi Başına Düşen Gelir) Bir başka ifadeyle; matematiksel ifadelerle, bir yılda üretilen tüm mal ve hizmetlerin toplamı anlamına gelen ulusal gelirin artması, bunun nüfus başına bölündüğünde bulunan birey başına gelir ve bunun yükselmesi büyümedir.

EKONOMİK BÜYÜME NEDİR? İktisatçılara göre millet ekonomisi iki yönde gelişir. Bir taraftan gövdesi ile genişler (nüfusu, işgücü çoğalır, üretim vasıtaları artar) diğer yandan da bünye ve çatısı ile gelişir. Birincisine büyüme ikincisine gelişme (kalkınma) denir. Büyüme canlı bir varlığın fiziki yapısının genişlemesini, boy artırmasını akla getirir. Çocuk büyüyor dediğimizde anladığımız budur. Gelişme ise yerine göre, zeka, anlayış, kabiliyet gibi vasıflara karşılık tutulabilir

EKONOMİK BÜYÜME NEDİR? Burada dikkat edilmesi gereken en önemli husus, büyüme kalkınma için olmazsa olmaz koşuldur. Yani bir ekonomi büyümedikçe, geliri ve refahı artmaz. Gelir ve refahı artmayan bir ekonomide yaşam standartlarının artması, eğitim kalitesinin yükselmesi (kalkınma) mümkün olmaz.

TEMEL GÖSTERGELER /GSYH VE KİŞİ BAŞI GELİR Bir ülkede belirli bir dönem içinde üretilen bütün nihai malların piyasa fiyatı üzerinden toplanmasıyla oluşan değere GSYH diyoruz. Bir ülkede bir yıl içinde yalnızca 1000 adet ekmek 25 kg beyaz peynir ve 500 şişe su üretildiğinde ve ekmeğin bir adedinin 1 TL, beyaz peynirin kilosunun 10 TL suyun da şişesinin 0,50 TL’den satıldığını varsayarsak; GSYH = (1000*1) +(25*10) +(500*0,50) =1500 TL’dır Kişi başına gelir= GSYH/yıl ortası nüfus

GSYH VE KİŞİ BAŞI GELİR Büyüme, bir ülkenin reel GSYH’nın bir yıldan ötekine artmasıdır. GSYH = (1000*1) +(25*10) +(500*0,50) =1500 TL Bu örnekte, diyelim ki bir fırın devreye girmiş olsun ve ekmek fiyatı değişmeden ekmek üretimi 1000 adetten 1100 adete çıkmış olsun. GSYH = (1100*1) +(25*10) +(500*0,50) =1600 TL Bu ekonomi bir önceki yıla göre (1600-1500/1500=) yani % 6.7 oranında büyümüştür.

İSTATİSTİKİ VERİLER GSYH / Dünya (%) Nüfus / Dünya (%) Gelişmiş ekonomiler (37) 42,9 14,7    ABD 15,9 4,5    Euro Bölgesi (19) 12,2 4,7    Japonya 4,4 1,8 Gelişmekte olan Ekonomiler (152) 57,1 85,3    Çin 16,6 19,2    Türkiye 1,1 1,2

İSTATİSTİKİ VERİLER IMF tahminlerine göre dünya GSYH’sının büyümesi 2015 yılında yüzde 3,1 ve 2016 yılında yüzde 3,6 olacaktır. Türkiye ekonomisi, geçen yıl yüzde 2,9 büyüdü. Kişi başı GSYH (USD) 2013 yılında 10.822, 2014 yılında ise 10.390 olarak gerçekleşti. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından açıklanan üretim yöntemiyle hesaplanan Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYH) 2014'te bir önceki yıla göre sabit fiyatlarla yüzde 2,9 artışla 126 milyar 70 milyon lira, cari fiyatlarla yüzde 11,6 artışla 1 trilyon 749 milyar 782 milyon lira oldu.

İSTATİSTİKİ VERİLER Türkiye ekonomisi 2015 yılının birinci çeyreğinde yüzde 2.3 büyüdü. Kalkınma Bakanlığınca 2016-2018 dönemine ilişkin olarak hazırlanan ve 11.10.2015 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan Orta Vadeli Program'da (OVP), bu yıl için öngörülen yüzde 4'lük büyüme rakamı, yeni OVP'de yüzde 3'e çekildi. 2016 yılı için büyüme yüzde 5'ten yüzde 4'e revize edilirken, söz konusu rakam 2017 yılı için yüzde 4,5, 2018 için de yüzde 5 olarak tahmin edildi.

EKONOMİK KALKINMA NEDİR? Ekonomik büyüme, ulusal gelir düzeyindeki ve birey başına düşen ulusal gelirdeki artış iken, Ekonomik kalkınma, çok daha yapısal bir sonuç olarak yatırımların artması, üretim verimliliğinin yükselmesi anlamına gelir. Ekonomik kalkınmanın ardında, insan ögesine yapılan yatırımlar ve genel olarak yaşam standartlarının gelişmesi vardır. Ekonomide üretim ve kişi başına gelirin arttırılması yanında, sosyo-kültürel yapının da değiştirilmesi ve yenileştirilmesini de içeren kavram ekonomik kalkınmadır. Kalkınma süreci ulusal geliri ve üretimin zaman içinde sayısal olarak artmasının yanında, kurumlardaki köklü değişiklikleri, ekonomik ve toplumsal yapının yeniden düzenlenmesini, halkın değer yargılarını da, dünya görüşünü de ve davranış kalıplarındaki değişmeleri de içeren çok geniş kapsamlı bir süreçtir.

EKONOMİK KALKINMA NEDİR? Ekonomik kalkınmada bir ülkede herkesin belli bir refah seviyesinden daha yüksek bir refah seviyesine yükselmesi ve her faaliyet kesiminin dengeli bir verim artışı sağlaması hedeftir. Bu anlamda Ekonomik kalkınmada refah ölçütü olarak, ekonomik büyümedekinin aksine ortalama eğitim düzeyi, çocuk ölüm oranı, yaşam süresi beklentisi, gelir dağılımı, beslenme, vb. kriterler de kullanılır.   İktisadi büyüme ile iktisadi kalkınma arasındaki ilişki, büyümeyi ifade eden kişi başına reel GSYH ile refah kriterleri arasındaki sıkı korelasyondan kaynaklanır.

EKONOMİK KALKINMA NEDİR? Tanımlar açısından, ekonomik büyümenin zorunlu olarak ekonomik kalkınma ve gelişmeyi içermediği, ekonomik kalkınma ve gelişmenin ise zorunlu olarak kültürel kalkınma ve gelişmeye bağımlı olduğunu söyleyebiliriz. Bu durumda kısaca ve ana hatlarıyla ifade edecek olursak büyüme olmadan kalkınma olmaz. Ancak her büyüme kalkınma demek değildir.

EKONOMİK KALKINMA NEDİR? Türkiye 1963 yılında "Planlı Kalkınma Dönemi"ne girmiştir. "Planlı Kalkınma Döneminde" bugüne dek 10 adet "Beş Yıllık Kalkınma Planı" yapılmıştır. Bugün 2014-2018 yıllarını kapsamakta olan "Onuncu Beş Yıllık Kakınma Planı" yürürlüktedir. Türkiye, "büyüme" ve "kalkınma" ile "gelişme" kavramları arasındaki ilişkiyi ve kültür politikalarının bu kavramlar çerçevesindeki yerini ve önemini de 1963 yılından beri tartışmaktadır. Aslında planlı dönemin en başından beri, kalkınmanın "beşeri yönü" sürekli olarak dikkate alınmış, Devlet Planlama Teşkilatı'nın bütün metinlerinde ve "Beş Yıllık Kalkınma Planlarında" "kalkınmanın" sadece bir "ekonomik büyüme" değil, aynı zamanda bir "toplumsal ve kültürel gelişme" olduğu vurgulanmıştır.

KALKINMA GÖSTERGELERİ /İNSANİ GELİŞME RAPORU Uluslararası karşılaştırmaları sadece GSYH büyüklüğü ya da kişi başına düşen gelirle yapmak bize ülkenin gelişmişlik derecesini göstermez. Toplumun GSYH gibi maddi kaynaklarının yanı sıra eğitim kalitesi, yaşam kalitesi, kültür düzeyi, hukukun saygınlığı gibi maddi olmayan serveti de gelişmişlik derecesi açısından önemlidir. Bunu irdeleyebilmek için elimizdeki önemli kaynaklardan birisi Birleşmiş Milletler Teşkilatı tarafından hazırlanan İnsani Gelişmişlik Raporu ve bu rapor ile belirlenen insani gelişmişlik endeksidir

KALKINMA GÖSTERGELERİ /İNSANİ GELİŞME RAPORU Birleşmiş Millet Teşkilatının hazırladığı İnsani Gelişmişlik Endeksi, Doğumdan itibaren yaşam süresi ve bu yolla sağlık, okulda geçirilen ortalama süre ve bu yolla eğitim, kişi başına düşen gelir düzeyi ve bu yolla yaşam standardını ve sonuçta hepsini bir araya getirerek insani gelişmişlik derecesini ölçmeyi hedeflemektedir İnsani Gelişme Endeksi'nde (İGE) ilk sırayı Norveç alırken bu ülkeyi Avustralya, İsviçre, Hollanda ve ABD izliyor. En az insani gelişmeye sahip ülkeler ise Nijer, Kongo, Orta Afrika Cumhuriyeti, Çad. Türkiye ise İGE'de 187 ülke arasında 69'uncu sırada. Türkiye’nin 2013 ve 2014 İGE değeri 0.759 oldu. Bu değerle Türkiye, yüksek insani gelişme kategorisinde yer aldı.

KALKINMA GÖSTERGELERİ /İNSANİ GELİŞME RAPORU 1980 ve 2013 yılları arasında Türkiye’nin İGE değeri 0.496’dan 0.759’a yükseldi. Bu, 33 yılın toplam artışı yüzde 53 olarak gerçekleşti. Yıllık artışlar ortalaması ise yüzde 1.30 olarak hesaplandı. Türkiye’de doğumda beklenen tahmini yaşam süresi son 33 yılda 16.6 yıl yükselerek 58.7 yıldan 75.3 yıla yükseldi (SAĞLIK) Öğrenim görme süresi beklentisi 33 yıl önce 7.5 yıl olan Türkiye’de beklenti bugün, yüzde 92 artışla 14.4 yıla ulaştı. Artış net 6.9 yıl oldu. Gerçekleşen ortalama eğitim süresi ise 2.9 yıl iken 33 yılda, yüzde 162 artışla 7.6 yıla çıktı. Net artış 4.7 yıl oldu. (EĞİTİM)

KALKINMA GÖSTERGELERİ /İNSANİ GELİŞME RAPORU Türkiye Gayri Safi Milli Gelir’de (GSMG), –satınalma paritesi ve 2011 yılı dolar sabit hesabıyla– 1980-2013 arasında yüzde 112.5 ekonomik büyüme kaydediyor; 8.656 dolardan 18.391 dolara yükseliyor. Bu, çarpıcı bir ekonomik büyüme gösterdiğimiz anlamına gelir. Net ekonomik büyüme 33 yılda; yüzde 124 olarak gerçekleşmiş. (YAŞAM STANDARDI) Bu tablo bize, elde ettiğimiz ekonomik büyüme ile, insani gelişmişliğimizin öğrenim görme süresi endeksi arasındaki orantısızlığı gösteriyor. Çıkarmamız gereken sonuç şu olmalıdır: Ekonomik büyüme ve gelişme insani gelişmişliğe doğrudan yansımıyor, toplumlar bu yansımayı oluşturdukları politikalar aracılığıyla ve doğru öncelik sıralamasıyla başarıyorlar. İnsani gelişmişlik sağlıklı ekonomik büyümenin altyapısı oluyor.

KALKINMA GÖSTERGELERİ /İNSANİ GELİŞME RAPORU Türkiye 2013 yılında 0.759 düzeyinde ölçülen İGE değeri ile ortalamanın üstünde kalıyor. Üstünkörü bakınca bu sevindirici bir sonuçmuş gibi gözüküyor. Ancak durumu tam anlayabilmek için öğrenim görme süresi beklentisi ile bu beklentinin ne oranda gerçekleştiğine kıyaslamalı olarak bakmamız gerekir. Kıyaslamalı sonuçlar şu şekildedir: Beklenti    Gerçekleşen Realizasyon Türkiye     14.4 yıl    7.6 yıl      % 52.78 Sırbistan   13.6 yıl    9.5 yıl      % 69.86 Azerbaycan  11.8 yıl    11.2 yıl    % 94.92 Avr.  Or. Asya   13.6 yıl     9.6 yıl    % 70.59 Yüksek İGE  13.4 yıl    8.1 yıl     % 60.45

KALKINMA GÖSTERGELERİ /İNSANİ GELİŞME RAPORU Gini katsayısı gelir dağılımı eşitsizliğini ölçmekte kullanılan 0 ile 1 arasında değer alan bir katsayıdır. Katsayı sıfıra ne kadar yakınsa gelir dağılımında eşitliğe o kadar yaklaşılıyor, 1’e ne kadar yaklaşıyorsa gelir dağılımında eşitlikten o kadar uzaklaşılıyor demektir. 0.20 ile 0.30 arasında Gini katsayısına sahip olan ülkelerin şunlar olduğunu görüyoruz: Norveç, İsveç, Finlandiya, Almanya, Avusturya, Slovakya, Belarus, Bulgaristan, Romanya,Kazakistan, Ukrayna Gini katsayısı bazı ülkelerde şöyle: ABD (0,41), Çin (0,43), Almanya (0,28), Yunanistan (0,34), Arjantin (0,45), Brezilya (0,55), Rusya (0,40), İtalya (0,36.) Türkiye’de Gelir dağılımı eşitsizliği (Gini katsayısı): 0,39

Gelişmişliğe yakınlık KALKINMA GÖSTERGELERİ / DÜNYA EKONOMİK FORUMU TARAFINDAN HAZIRLANAN KÜRESEL REKABET GÜCÜ TABLOSU 142 ülke içinde yerimiz Türkiye Gelişmişliğe yakınlık Mülkiyet hakları 72 38 Fikri mülkiyet hakları 108 74 Kamu harcamalarının yerinde kullanılması Devlet politikalarında şeffaflık 44 10 Yatırımcıyı koruma 47 13 Altyapının kalitesi 34 Otoyolların kalitesi 42 8 Elektrik arzının kalitesi 73 39 Sabit telefon hattı sayısı 53 19 Rüşvetin önlenmesi 68 Yargı bağımsızlığı 88 54 Polisin güvenilirliği 103 69 Firmaların etik davranması 65 31 Denetim standartları 86 52 Çocuk ölümleri 79 45 Yaşam süresi 85 51 İlköğretimin kalitesi 100 66 İlkokula kayıt oranı 18 Ortaöğretime kayıt oranı Eğitimin kalitesi 94 60 Matematik ve fen eğitimi kalitesi

KALKINMA GÖSTERGELERİ /KÜRESEL REKABET GÜCÜ TABLOSU Okulda internete erişim oranı 64 30 Yerel rekabetin yoğunluğu 13 Tekel karşıtı politikaların etkinliği 33 Verginin etkinliği 122 88 İşe başlama için gerekli işlem sayısı 34 Kadının işgücüne katılımı 133 99 Finansal hizmetlerin ulaşılabilirliği 43 9 Bankaların sağlamlığı Yeni teknolojiye ulaşılabilirlik 52 18 İnovasyon kapasitesi 71 37 Bilimsel araştırma kurumlarının kalitesi 89 55 R&D harcamaları 62 28 Ortalama 70 36

YARARLANILAN KAYNAKLAR Sadun AREN, Para Teori, İstihdam Politika, 1992,Savaş Yayınları Öztin AKGÜÇ, Ekonomide Gerçeği Arayış, 1991, Bağlam Yayınları 100 Soruda Ekonomi El Kitabı, Sadun AREN Aralık 2014, İmge Kitapevi Örneklerle Kolay Ekonomi, Mahfi EĞİLMEZ, Nisan 2015, Remzi Kitapevi Büyüme Başka Şey, Gelişme Başka,07.12.2012,Mahfi EĞİLMEZ, www.mahfiegilmez.com İnsani Gelişme Sıralamasında Türkiye’nin Yeri, 17.03.2013, Mahfi EĞİLMEZ, www.mahfiegilmez.com Kalkınma ve Geliştirme Stratejilerinde Kültür Politikalarının Yeri: Türkiye Örneği, 1998,Emre KONGAR , www.kongar.org Ekonomik Büyüme ve Kültürel Kalkınma, Emre KONGAR, www.kongar.org Büyüme ve Kalkınma, Yaşar Demir, http://www.besam.org.tr/yazarlarimiz/yasar-demir/b%C3%BCy%C3%BCme-ve-kalk%C4%B1nma Onuncu Beş Yılllık Kalkınma Planı World Economic Forum, The Global Competititveness Report 2012 – 2013 2014 İnsani Gelişme Raporu, http://www.tr.undp.org/content/turkey/tr/home/library/human_development/hdr-2014.html Ekonomi Sözlüğü,Milliyet www.ekodiyalog.com www.mahfieğilmez.com