İslamda Meşrû ve Gayr-ı Meşrû Kazanç Yolları

Meşrû Finansman ve Kazanç Yolları Giriş Finansman sağlamak, dar anlamıyla bir ihtiyacı karşılamak için fon bulmak demektir. Halbuki bu terim geniş anlamda ihtiyacın fon bularak karşılanması yanında başka bir yöntemle ihtiyacın karşılanmasını da ifade eder. Örneğin fâizli bankadan kredi çekerek işletme kurmak da kurulacak şirkete ortak bulmak da finansman sağlamak demektir. Allah insanları muhtaç yaratmıştır. İnsanlar da muhtaç oldukları şeyleri nasıl karşılayabilecekleri konusunda tarih boyunca pek çok finansman yolu geliştirmişlerdir. Bu yolların bir kısmı dinen yasak, bir kısmı serbesttir.

I. Meşrû Olmayan Finansman ve Kazanç Yolları İslâm dininde gasp, hırsızlık, yolsuzluk, sahtecilik, dolandırıcılık, karaborsacılık, aldatma, belirsizlik (garar) taşıyan sözleşmeler, haram mal ve hizmet satımı, kumar, aşırı kâr, tefecilik, çek kırımı, factoring, forex, iyne satışı (Bir malı vadeli satıp, daha sonra peşin para ile, vadeli fiyatından daha ucuz bir fiyatla geri almaya "iyne satışı" denir), vefâen satış, istiğlal satışı ve muâmele-yi şer’iyye gibi finansal ve hukukî tasarruflar meşrû değildir.

II. Meşrû Finansman ve Kazanç Yolları Öncelikle İslâm dininde meşru bir yolda kullanma amacı olmaksızın aşırı mal sevgisinin, para kazanma hırsının ve servet biriktirmenin hoş karşılanmadığını vurgulamalıyız. Dolayısıyla finansman sıkıntısına düşüldüğü takdirde var olanla yetinme, kanaat etme ve eldeki imkânları seferber etme gibi yöntemler teşvik edilmiştir. Yine İslâmiyet ihtiyacından fazla malı olanların bu mallarını fakirlerle paylaşmalarını istemiştir. Zekat, sadaka, vakıf ve hibe gibi yollarla ihtiyaç sahiplerine fonlar aktarılmalıdır.

II. Meşrû Finansman ve Kazanç Yolları Ayrıca tarih boyunca insanlık yalnızca fâizli borç alarak finansman sağlamamıştır. Şu usuller fâizsiz finansman sağlama yöntemleridir: Karz-ı hasen (fâizsiz borç vermek), âriyet (kirasız mal ödüncü), mudârabe (emek sermaye ortaklığı), müşâreke (sermaye ortaklığı), taksitli satım, murâbaha (peşin alım vadeli satım), teverruk (vadeli alım peşin satım), selem (peşin bedelli vadeli teslimli mal satımı), istisna (eser sözleşmesi) ve icâre (kira ve hizmet sözleşmesi). Aslında insanlık finansman ihtiyacını büyük oranda fâizsiz karşılamaktadır. Örneğin çalıştığımız kuruluşlarla hizmet sözleşmesi yapmakta ve onlardan maaş almaktayız. Böylece aylık finansman ihtiyacımızı fâizsiz karşılamaktayız.

II. Meşrû Finansman ve Kazanç Yolları I.Karz-ı hasen: 100 TL borç verip 1 ay sonra 100 TL geri almak fâizsiz bir borç işlemidir. Ayrıca borcun verildiği tarih ile geri ödendiği tarih arasındaki enflasyon farkının fâiz olmadığı değerlendirilmektedir. Buna göre 100 TL borç verip 1 yıl sonra borcun ödendiği tarihte, bir yıllık enflasyon hesabı yaparak 100 TL + enflasyon kadar fark almak da fâizsiz bir işlem sayılmaktadır.

II. Meşrû Finansman ve Kazanç Yolları I.Âriyet: Menkul ya da gayr-ı menkul mallarımızı kira almaksızın başkalarına ödünç vermek de fâizsiz bir finansman sağlama yöntemidir. Örneğin 1 aylığına araba ihtiyacı olan bir kişiye arabamızı ödünç vermemiz fâizsiz ödünç sayılmaktadır.

II. Meşrû Finansman ve Kazanç Yolları III. Mudârabe: Sermaye sahibiyle işletme kabiliyetine sahip tarafın bir taraftan sermaye diğer taraftan işgücü olmak üzere ortaklık kurmasıdır. Bu ortaklıktan doğacak kâr tarafların aralarında yaptıkları sözleşmeye göre paylaşılır. Zarar ise işletmecinin kasıt, kusur ve sözleşme şartına aykırı davranışı yoksa sermayeden karşılanır. Örneğin 1000 TL sermayeyle mudârabe ortaklığı kurulduğunu düşünelim. Kâr % 80 sermaye sahibine % 20 işletmeciye verilmek üzere anlaşılmıştır. Bu sermaye ile mal alınıp satılsın. Neticede 100 TL kâr sağlansın. Bu 100 TL kârın 80 TL’si 1000 TL sermaye ile birlikte sermayedara aittir. İşletmeci ise 20 TL kâr alacaktır. Taraflar ortaklığı devam ettirme konusunda anlaşabilirler.

II. Meşrû Finansman ve Kazanç Yolları IV.Müşâreke: Tek başına işletme açma gücüne sahip olmayan iki ya da daha fazla tarafın sermaye katarak kurdukları ortaklıktır. Kâr tarafların yaptıkları anlaşmaya göre paylaşılacaktır. Zarar ise tarafların sermayedeki payına göre yansıtılacaktır. Örneğin beş kişinin sermayeye % 20’şer oranla katılarak arsa almaları ve bu arsayı satıp kâr edince kârı paylaşmaları mümkündür.

II. Meşrû Finansman ve Kazanç Yolları V. Taksitli satım: Peşin bedelle alınamayan bir mal ya da hak taksitli bedelle alınabilir. Örneğin peşin fiyatı TL olan bir arsa 36 ay vadeyle TL’ye alınabilir. Peşin bedelle vadeli bedel arasındaki fark, fâiz değil; arsanın satımından doğan ticârî kârdır ve meşrudur.

II. Meşrû Finansman ve Kazanç Yolları VI. Murâbaha: Vadeli olarak alınmak istenen bir malı ya da hakkı istediğimiz vadeyle satacak bir kişi ya da kuruluşa sipariş vermektir. Söz konusu kişi ya da kuruluş malı, peşin ya da vadeli bedelle alır ve bize istediğimiz vadeyle satar. Örneğin TL peşin bedelle satılan bir evi almak istediğimizi ancak sadece TL’ye sahip olduğumuzu düşünelim. Evin sahibi bize taksitlendirme yapmıyor ise söz konusu evi bize taksitle satabileceğini bildiğimiz A şahsına sipariş yoluyla alabiliriz. A şahsı evin peşin bedelini satıcıya öder ve evin sahibi olur. Daha sonra evi bize istediğimiz vadeyle satar TL peşin alır ve gerisini vadelendirir.

II. Meşrû Finansman ve Kazanç Yolları VII.Teverruk: Kişi ya da şirketlerin nakit sıkıntısına girmesi muhtemeldir. Bu durumda ellerindeki malların bir bölümünü peşin satarak nakit sıkıntısını aşabilirler. Bu meşrûdur. Nakit sıkıntısı yaşayanların piyasadan taksitli bedelle aldıkları bir malı spot piyasada peşin satarak nakde ulaşmaları da mümkündür. Burada fâizden değil; gerçek bir alım satım ile nakde ulaşmak söz konusudur. Örneğin acil bir ameliyat için TL paraya ihtiyacımız olduğunu düşünelim. Mevcut arabamızı TL’ye satarak nakit temin edebiliriz. Bunun yerine piyasadan TL’ye 16 taksitle aldığımız bir arabayı spot piyasada (ilk satıcısından başkasına) TL peşin bedelle satarak da nakde ulaşabiliriz.

II. Meşrû Finansman ve Kazanç Yolları VIII. Selem: Nakit ihtiyacı duyan bir firmanın ya da şahsın henüz üretmediği standart bir malı (hububat, bakliyat, un, kağıt, demir, çimento vs.) ileri bir vadede teslim etmek üzere peşin bedelle satmasıdır. Örneğin nakit sıkıntısı yaşayan bir çiftçi hasat zamanı eline geçecek çayı hasat zamanı gelmeden evvel fabrikaya satarak sıkıntısını aşabilir.

II. Meşrû Finansman ve Kazanç Yolları IX. İstisna: Nakit ihtiyacı duyan bir firmanın henüz yapmadığı örneğin konutları peşin ya da vadeli bedelle satmasıdır. Böylece firma henüz ortada olmayan konutları maket üzerinden satarak finansman sağlayabilmektedir. SAROT Örneği

II. Meşrû Finansman ve Kazanç Yolları X.Kira: İhtiyaç duyduğumuz menkul ya da gayr-ı menkul bir takım malları satın alamadığımız takdirde kiralayarak da ihtiyacımızı giderebilmekteyiz. Böylece aslında mal sahipleri bir nevi kiracılarının finansman ihtiyaçlarına cevap vermiş olmaktadırlar.

II. Meşrû Finansman ve Kazanç Yolları XI. Finansal kiralama: Peşin bedelle alınamayan bir malın leasing yöntemiyle kiralanması ve ödenen kiraların malın bedelini kapsayacak kadar olduğunda malın mülkiyetinin kiracıya devredilmesidir. Örneğin peşin bedeli TL olan bir iş makinesinin aylık TL bedelle kiralanması ve ödenen kiraların örneğin 12 ay sonunda TL’yi bulması halinde iş makinesinin mülkiyetinin kiracıya devredilmesidir.

II. Meşrû Finansman ve Kazanç Yolları XII. Hizmet sözleşmesi: İnsanların önemli bir bölümü finansman ihtiyaçlarını başkalarıyla yaptığı hizmet sözleşmeleri çerçevesinde çalışarak karşılamaktadır. Örneğin bir mobilya fabrikasında çalışan işçi aslında emeğini fabrika sahibine kiralamış demektir. Çalıştığı sürece fabrika sahibinden ücretini alır ve finansman ihtiyacını giderir.

Sonuç Başkalarının mallarını haksızca almak dinen meşru değildir. Buna göre hırsızlık, gasp, kumar ve tefecilik ile haram ürünler ve hizmetler satmak İslâmiyet’te yasaktır. Ancak yardımlaşmak, ticâret yaparak gelir sağlamak, ortaklıklar kurmak, mal alıp satarak finansman sağlamak meşrudur. Ticaretimiz ne kadar kolay ve kısa zamanda gerçekleşirse gerçekleşsin ticaretin temel unsurlarını taşıyorsa hile sayamayız.