TÜKENMİŞLİK (BURNOUT)

TÜKENMİŞLİK KAVRAMI Tükenmişlik kavramını ortaya koyan Freudenberger (1974) tükenmişliği şöyle tanımlamıştır; « başarısız olma, yıpranma, enerji ve güç kaybı veya karşılanamayan istekler sonucu bireyin iç kaynaklarında tükenme durumu. »

Maslah’a göre tükenmişlik; « işi gereği insanlarla yoğun ilişki içerisinde olanlarda görülen duygusal tükenme, duyarsızlaşma ve düşük kişisel başarı hissi »

Tükenmişlik Tanımlarının İçerdiği Genel Unsurlar : Yetersiz kalmak, yıpranmak, tükenmek Yaratıcılığın kaybı İşe bağlılığın azalması Müşterilere, çalışanlara, işe ve örgüte karşı kayıtsız kalma Sürekli mükemmel olmaya yönelten baskılara tepki gösterme Müşterilere ve kendine karşı olumsuz tutumlar geliştirme

! TÜKENMİŞLİK İLE STRES ARASINDAKİ FARK Tükenmişliğin; « Çalışma hayatında, hizmeti veren ve alan arasında gelişen sosyal ilişki kaynaklı bir stres oluşu » , onu stresten ayıran en önemli özelliklerden biridir.

TÜKENMİŞLİĞİN GELİŞİM SÜRECİ Edelwich ve Brodsky, tükenmişlik sendromunun dört aşamada ortaya çıktığını belirtmişlerdir. Bu aşamalar; İdealistik Coşku Durgunlaşma Engellenme Apati (Duyarsızlaşma, İlgisizleşme)

1) İdealistik coşku Birey bu dönemde enerji ve umut dolu olup oldukça yüksek beklenti düzeyine sahiptir. Mesleğindeki amaçları gerçekleştirmek için sabırsızlanmaktadır. İşini en iyi düzeyde yapabilmek için yüksek düzeyde performans harcar. Hizmet verdiği insanlardan övgüler bekler. Övgü ve takdir görmek yerine önyargılar, prensipler ve hükümler ile karşılaştığında durgunluk dönemine girmeye başlar. Çalışanların işlerinde ki ilk yıl bu döneme örnek verilebilir.

2) Durgunlaşma Bireyin enerji ve motivasyon düzeyi düşmeye başlar. Yaptığı işe karşı ilgisi azalır, işini sorgulamaya başlar. Hayal kırıklığı yaşanır. Bu durumun sürmesiyle iş doyumu düşer. İdeallerini bir kenara bırakan birey daha fazla para kazanma, daha iyi yaşama ve boş vakitlerini daha iyi değerlendirme yollarını arar.

3) Engellenme Çalışan kişi mesleğini sürdürüp sürdürmeyeceğini sorgulamaya başlar. Bu dönemde kişi iki yönlü engelleme ile karşı karşıya kalır. Hizmet verdiği kişilerin isteklerini karşılamadığı için engellenmesi, Hizmet verdiği kişilerin taleplerinden fırsat bulup kendi isteklerini yerine getiremediği için engellenmesidir. Engellenme nedeniyle, kişi zamanla içine kapanır, uygun olmayan savunma mekanizmaları gelişir.

4) Apati (DUYARSIZLAŞMA, İLGİSİZLEŞME ) Bu aşamada duygusal kopma, inançların tamamen yitirilmesi, umutsuzluk, duyarsızlık görülür. İlgisizlik ve duyarsızlık kişinin yaptığı işin her yönüne yansır. (İşten erken ayrılmalar, sık sık rapor alma durumu) Birey mesleğini sadece işsiz kalmamak için sürdürmektedir.

MASLACH’IN ÜÇ BOYUTLU TÜKENMİŞLİK MODELİ 1)DUYGUSAL TÜKENME Tükenmişliğin bu boyutunda bireyde yorgunluk, enerji eksikliği, duygusal yönden kendini yıpranmış hissetme gibi belirtiler gözlenmektedir. Duygusal tükenme tükenmişliğin içsel boyutudur. Bu evreyi yaşayan bireyler; yaptığı iş nedeniyle kendilerini aşırı yüklenmiş hissetmekte, duygusal anlamda kendilerini işe verememekte, hizmet verdiği kişilere geçmişte olduğu kadar verici ve sorumlu davranamadığını düşünmekte, yeni bir güne başlayacak enerjiyi kendilerinde bulamamakta ve ertesi gün işe gitmeyi bir kabus ile eşdeğer bulmaktadırlar.

2)DUYARSIZLAŞMA Duyarsızlaşma, bireyin hizmet sunduğu kişilere karşı birer birey olduklarını dikkate almaksızın duygudan yoksun tutum ve davranışlar sergilemesi ile kendini gösterir. Birey insancıllıktan uzaklaşmış, alaycı, küçümseyen, katı, duygusuz ve kayıtsız bir tutum içerisine girmiştir. Duyarsızlaşma, tükenmişliğin kişilerarası boyutunu ifade etmektedir.

2)DÜŞÜK KİŞİSEL BAŞARI HİSSİ Bu kavram “kişinin kendisini olumsuz değerlendirme eğiliminde olmasını” ifade etmektedir. Kişisel başarıda düşme hisseden birey kendisini yetersiz hisseder, yetkin bir birey olmadığını düşünür motivasyonunda da düşme yaşar. Birey kendisine ilişkin değerlendirmelerinde genel bir olumsuzluk hisseder, işinde ilerleme kaydetmediğini, hatta gerilediğini, harcadığı çabanın bir işe yaramadığını ve çevresinde bir fark yaratmadığını düşünür.

TÜKENMİŞLİĞİN BELİRTİLERİ FİZİKSEL BELİRTİLER (Yorgunluk ve bitkinlik, kilo kaybı ya da artışı, vb.) PSİKOLOJİK BELİRTİLER (Paranoya ve suçluluk duygusu, umutsuzluk, güven eksikliği, vb.) DAVRANIŞSAL BELİRTİLER (Ani sinir atakları, tütün ve alkol kullanımında artış, unutkanlık, vb.) ÖRGÜTSEL BELİRTİLER (Sık sık hata yapma, İşe devamsızlığın artması, işi bırakma, vb.)

TÜKENMİŞLİĞE ETKİ EDEN FAKTÖRLER A)BİREYSEL FAKTÖRLER B)ÖRGÜTSEL FAKTÖRLER Yaş İş Yükü Cinsiyet Kontrol Medeni Durum Ödüller Kişilik Aidiyet-Birlik Duygusu / Grup olma Adalet Değerler

TÜKENMİŞLİĞİN SONUÇLARI 1)TÜKENMİŞLİĞİN BİREYE ETKİLERİ Zihinsel ve fiziksel rahatsızlıklar Depresyon, asabiyet Yorgunluk, uyku problemleri, Yaşam kalitesindeki düşüş 2)TÜKENMİŞLİĞİN ÇALIŞMA HAYATINA ETKİLERİ Hizmet kalitesinde düşüşler İş performansındaki düşüşler 3)TÜKENMİŞLİĞİN AİLE HAYATINA ETKİLERİ Aile içi çatışmalar İlişkilerde ki ilginin ve paylaşımların azalması

TÜKENMİŞLİK İLE MÜCADELE TEKNİKLERİ

ÖRGÜTSEL DÜZEYDE TÜKENMİŞLİK İLE BAŞA ÇIKMA YOLLARI

teşekkürler DİLEK AK M156035015

Kaynaklar Örgütlerde Davranış Bilimleri (Ders Notları) / Prof. Dr. Rana ÖZEN KUTANİS İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü /Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik Hizmetleri Kaçmaz N. (2005). Tükenmişlik (Burnout) sendromu. İst. Tıp Fak Dergi, 68, 29-32. Arı G. S. ve Bal E. Ç. (2008). “Tükenmişlik Kavramı: Bireyler ve Örgütler Açısından Önemi”. Yönetim ve Ekonomi, 15(1), 131-148. Konuyla ilgili çeşitli web siteleri