01.Hafta Uluslararası İlişkiler Disiplininin Doğuşu, Kimliği Yrd.Doç.Yıldırım TURAN

Öğrenme Hedefleri Uluslararası İlişkiler Disiplininin Doğuşu Dersin sonunda öğrencilerin aşağıdaki yeterlilikleri geliştirmeleri hedeflenmektedir: Uluslararası İlişkiler Disiplininin Doğuşu Uluslararası İlişkiler Disiplininin Kimliği

İçindekiler Uluslararası İlişkiler Disiplininin Doğuşu Dersin Haftalık İçeriği Uluslararası İlişkiler Disiplininin Doğuşu Uluslararası İlişkiler Disiplininin Kimliği

Uluslararası İlişkiler Disiplininin Doğuşu ‘Uluslararası’ kavramı ise ilk kez 1780 yılında Jeremy Bentham tarafından kullanılmıştır. Bentham, 1780 yılında yazdığı fakat ancak 1789 yılında yayınlanacak olan An Introduction to the Principles of Morals and Legislation adlı çalışmasında kavramı ilk kez kullanmıştır

Uluslararası İlişkiler Disiplininin Doğuşu 18. Yüzyılın sonundan itibaren daha çok uluslararası hukuk ile birlikte kullanılan kavram, 19. Yüzyılın sonundan itibaren uluslararası ilişkiler bağlamında da kullanılmaya başlanmıştır.

Uluslararası İlişkiler Disiplininin Doğuşu Uluslararası ilişkiler disiplini, devletler ve diğer aktörlerin birbirleriyle olan her türlü etkileşimiy­le ilgilenen bir çalışma sahası olarak Birinci Dünya Savaşı’nın hemen ardından doğmuştur. Yak­laşık dört yıl süren, savaşın tarafı dahi olmasalar da dünyanın birçok bölgesini etkileyen ve ‘kazananı ol­ mayan’ bu savaşın ardından daha barışçıl bir dünya yaratabilmek konusundaki çabalar disiplinin doğu­şunu mümkün kılmıştır.

Uluslararası İlişkiler Disiplininin Doğuşu Modem uluslararası ilişkilerin mi­ladı bir ilişki türü olarak 1648 yılında imzalanan Vestfalya Barışı kabul edilmektedir.

Uluslararası İlişkiler Disiplininin Doğuşu Uluslararası ilişkiler alanında, İlk kürsü, David Davies tarafından 1919 yılında Galler-Aberystwyth’de University College of Wales’de kurulmuştur. İkinci kürsü, Philip Noel-Baker’in başkanlığında 1923 yı­lında Montague Burton’un finansal desteğiyle London School ofEconomics’de kurulmuştur. Üçüncü kürsü, ABD’de University of South California’da daha sonra USC School of International Relations adını alacak olan Los Angeles University of Inter­national Relations, 1924 yılında kurulmuş­tur

Uluslararası İlişkiler Disiplininin Doğuşu Bu kurumsal çabaların dışında 19. Yüzyılın so­nundan itibaren uluslararası ilişkilerle ilgili kitaplar ve dergiler de yayınlanmaya başlamıştır. Doğrudan bir uluslararası ilişkiler çalışması olarak kabul edebileceğimiz ilk çalışma J. K. Stephen tarafından İnternational Law and International Relations’ başlı­ğıyla 1884 yılında İngiltere’de yayınlanmıştır. İkinci çalışmaysa David A. Wells tarafın­dan 1896’da ABD’de ‘America and Europe: A Study of International Relations’ başlığıyla yayınlamıştır.

Uluslararası İlişkiler Disiplininin Doğuşu Uluslararası İlişki­ler çalışmalarına büyük oranda yer veren ilk dergiler International Conciliation ve daha sonra Journal of International Affairs adını alacak olan Journal of Race Development 1911 yılında yayın hayatına ABD’de başlamıştır.

Uluslararası İlişkiler Disiplininin Kimliği Disiplinin miladı konusu tartışmalı olmakla bir­likte, bu disiplinin Anglo-Saxan bir hüviyeti ve dili­nin İngilizce olduğu tartışmasızdır. Hem akademik hem de pratik düzeyde hayata geçirilen ilk çalışma­lar İngiltere ve ABD’de yoğunlaşmıştır. Sovyetler Birliği’nde ilk Uluslararası İlişkiler kürsüsü ancak 1943 yılında Moskova Devlet Üniversitesinde tesis edilebilmiştir. Uzakdoğu’da ise 1950’li yıllardan soma Uluslararası İlişkiler bölümleri kurulmaya başlamıştır.

Uluslararası İlişkiler Disiplininin Kimliği Ulusla­rarası İlişkiler disiplininde ilk yıllarda yürütülen ça­ lışmalar genellikle savaş, çatışma, işbirliği, örgütlen­me, uluslararası hukuk ve barış konularında yoğun­laşmıştır. Disiplinin doğuşunu mümkün kılan ana soru ‘savaşı nasıl engelleriz’ sorusu olduğu için, bu başlıkların disiplinin gündeminde yer alması doğal bir sonuçtur.

Uluslararası İlişkiler Disiplininin Kimliği Disiplinin ilk yıllarında veri­len Uluslararası İlişkiler eğitiminde vurgulanan te­mel unsurlar da bu yoğunlaşmanın nedenini açıkla­maktadır. Bu temel unsurları şöyle sıralayabiliriz; Uluslararası işbirliği ile uluslararası çıkarların tespit edilmesi, İnsanlığın ortak değerlerinin vurgulan­ması, İnsanlar arasında başta din ve ırka dair ay­rımlar olmak üzere temel farlılıkların kaldırılması, İnsanlık tarihinin ortaklığı Bir ulusun kazancı yerine uluslararası toplumun tümü­nün kazanabileceği imkânların tespit edilmesidir.

Uluslararası İlişkiler Disiplininin Kimliği Disiplinin ilk yıllarında hem akademik dünyada tartışılan konular hem de dünya savaşının etkilerini derinden hisseden toplumlar ve siyasetçilerin gün­demi, disiplindeki teorik tartışmaların içeriğini de belirlemiştir.

Uluslararası İlişkiler Disiplininin Kimliği İdealizm Savaşı engellemek adına insanın do­ğasından kaynaklanan işbirliği ve anlayış kültürü­nün devletler için de geçerli olabileceği felsefesin­i benimsemiştir. İdealist teori, 1930’lu yıllara kadar disiplinde etkili olmuştur

Uluslararası İlişkiler Disiplininin Kimliği Realizm İnsanın ilk günahtan kaynaklanan kusur­lu yönlerine vurgu yaparak çatışmanın doğal ol­duğunu ve fakat güç dengesi ya da silahlanma gibi araçlarla sınırlandırılabileceğini savunmaktadır. İdealist atmosferin İkinci Dünya Savaşı’nın patlak vermesiyle tamamen güç kaybetmesi, Realizm’in tezlerinin açık ve anlaşılır olması, tarihsel ve felsefi olarak daha etkili referansları bulunması nedeniyle 1950’li yıllara kadar klasik Realizm disiplinde en etkili yaklaşım olarak kabul görmüştür.

Uluslararası İlişkiler Disiplininin Kimliği 1919-1950 arasındaki dönemde bu iki teorinin savaşların önlenmesi konusundaki tezleri, önerdik­leri araçlar ve kullandıkları yöntemlerdeki farklılıklar disiplinde ‘ilk büyük tartışma' olarak adlandırılan İdealizm-Realizm tartışmasını doğurmuştur.

Uluslararası İlişkiler Disiplininin Kimliği Savaşın önlen­mesi ya da barışın tesis edilmesi noktasında farklı tezleri savunan bu yaklaşımlar, temel aktör olarak devleti, pratik olarak Avrupa politikalarını, yöntem olarak tarihsel analizi kullanmaları ve özellikle de politikayı diğer alanlardan özerk bir alan olarak ta­ nımlamaları nedeniyle 1950’li yıllardan sonra ‘Gelenekselcilik’ başlığı altında aynı sepette değerlendirilmektedirler.

Uluslararası İlişkiler Disiplininin Kimliği Davranışsalcılık Uluslararası ilişkileri analiz etmek için kullanılan çerçevenin yeter­sizliği üzerinden hareket eden ve sosyal bilimlerin diğer disiplinlerindeki gelişmelerin bir uzantısı ola­rak disiplinde etkili olmaya çalışan, aynı zamanda sosyal teorilerin ancak gözlem üzerine oluşturulabileceğini ve bundan dolayı da bilimsel bilginin doğrulanabilinir veya yanlışlanabilinir bir temele sahip olduğunu savunan bir yaklaşımdır. 1950’lerden sonra disiplinde güç kazanmaya başlamıştır.

Uluslararası İlişkiler Disiplininin Kimliği Uluslararası ilişkiler disiplini tarihinde ‘ikinci büyük tartışma’ diye adlandırılan Gelenekselcilik- Davranışsalcılık tartışmasının merkezinde bü­yük ölçüde yönteme ilişkin soranlar yatmaktadır.

Uluslararası İlişkiler Disiplininin Kimliği Neorealizm, Plüralizm (Neo-liberalizm) ve Yapısalcılık (Marksizm) arasındaki ‘üçüncü büyük tar­tışma’ veya ‘paradigmalar-arası tartışma’ 1980’li yıl­lara kadar disiplinin kimliğini şekillendiren temel tartışmadır.

Uluslararası İlişkiler Disiplininin Kimliği Neorealizm Uluslararası sistemin yapısının ve kapa­sitenin dağılımının devletlerin dış politikasını etki­lediğini vurgularken, Neo-liberalizm Devlet dışı ak­törlerin etkinliğine ve Realist yaklaşımlarda ihmal edilen ekonomik konuların önemine işaret etmekte­dir. Yapısalcılık Marksist bakış açısının disiplindeki yansıması olarak, dekolanizasyon süreciyle gide­rek daha çok tartışılan azgelişmişlik ve kalkınma so­runlarının temelinde kapitalizmin yattığı tezini be­nimsemektedir.

Uluslararası İlişkiler Disiplininin Kimliği Uluslararası İlişkiler disiplininde ‘dördüncü bü­yük tartışma’ olarak adlandırılan Pozitivizm-Post- pozitivizm tartışması 1980’lerin ortasından itibaren disiplinde etkisini göstermeye başlamıştır.

Uluslararası İlişkiler Disiplininin Kimliği Pozitivizim Aydınlanma düşüncesine dayanan ortak felsefi geç­ mişe, siyasetin diğer tüm alanlardan özerk bir alan olduğuna ilişkin inanca, modern devleti temel analiz birimi olarak gören bir yaklaşıma ve ‘gerçeğe’ tarafsız bir şekilde ulaşmayı amaçlayan bir yönte­me sahiptir.

Uluslararası İlişkiler Disiplininin Kimliği Postpozitivizm Disiplinin ilk yıllarından itibaren uluslararası ilişkilerdeki temel soranlara yönelik farklı perspektifler sunmaya çalışan İdealizm’den Davranışsalcılığa, Realizm’den Marksizm’e kadar bütün yaklaşımların aslında öz olarak aynı olduk­larını savunmaktadır. Fakat, Postpozitivistler, Ulusla­rarası İlişkiler çalışmalarına yeni bir dil, felsefe ve hatta moral bakış kazandırmıştır.

Uluslararası İlişkiler Disiplininin Kimliği Özellikle Soğuk Savaş’ın sona ermesi, küreselleşmenin getirileri, dünya po­litikalarında yaşanan değişim daha önceden Ulus­lararası İlişkilerim alt çalışma konularından ‘çevre sorunları, insan hakları, kimlik ve kültürel faktörler, toplumsal cinsiyet, göç, dil, bilgi ve iktidar ilişkileri’ vs. gibi konu başlıklarının disiplinde daha geniş bir çerçevede tartışılmasını zorunlu kılmıştır.

Uluslararası İlişkiler Disiplininin Kimliği Post-pozitivizm, bu konuların disiplinde daha çok ele alın­ması gerektiğini benimseyen ve içinde birden fazla yaklaşımı barındıran bir sepet olarak değerlendirilebilir. Bu sepet içinde Eleştirel Teori, Postyapısalcılık, Postkolonyalizm, Feminizm, Yeşil Politika ve Postmo- dernizm gibi teoriler yer almaktadır.

Uluslararası İlişkiler Disiplininin Kimliği Disiplindeki Büyük Tartışmalar Taraflar Etkili Olduğu Dönem 1. Tartışma İdealizm-Realizm 1919-1950 2. Tartışma Gelenekselcilik- Davranışsalcılık 1950-1970 3. Tartışma Neorealizm- Neoliberalizm- Yapısalcılık 1960-1980 4. Tartışma Pozitivizm- Postpozitivizm 1980-...

Uluslararası İlişkiler Disiplininin Kimliği Dört büyük tartışmayı referans alarak disipli­nin sahip olduğu kimliğe ilişkin genel bir değer­lendirme yapıldığında, İkinci Dünya Savaşı sonuna kadar temel tartışmaların savaş ve barış sorunları etrafında yoğunlaştığını görmekteyiz. Savaş’tan sonraysa küreselleşmenin beraberinde getirdiği etki­ ler, uluslararası sistemin yapısı, dış politika analizi, devlet dışındaki aktörlerin etkinliği, azgelişmişlik ve kalkınma sorunları 1980li yılların başına kadar temel başlıklar olarak disiplinin gündemini meşgul etmiştir. 1980’lerin sonundan itibaren de dördüncü büyük tartışmada ara bir yol olarak değerlendirilen İnşacılığın katkılarıyla materyal olmayan kimlik, kül­tür ve diğer sosyal faktörlerin de uluslararası ilişki­lerde belirleyici unsurlar oldukları kabul edilmeye başlanmıştır.

Uluslararası İlişkiler Disiplininin Kimliği Bugün ise yaklaşık bir asırlık birikimiyle disiplin farklı ekoller ve yaklaşımlar tarafından ele alınan pek çok meselenin geniş bir çerçevede tartışıldığı bir yapıya dönüşmüştür. Güvenlik, jeopolitik, savaş, işbirliği, güç, çıkar gibi temel kavramların gelenek­sel yorumlan ve anlamlan farklı yöntemler ve ba­kış açılarıyla çeşitlenmiştir.

Konunun Özeti -Bu derste olmaması gerekenler  

Değerlendirme Soruları Uluslararası İlişkiler disiplininin ilk yıllarında yürütülen çalışmaların içeriği ve bu çalışmaları etkileyen temel dinamikler hakkında bilgi veriniz. Disiplinin kurumsallaşması çabasında yürütülen çalışmalar hakkında bilgi veriniz. İlk büyük tartışma hakkında bilgi vererek, bu tartışmanın disiplinin gelişimi açısından yaptığı katkıları açıklayınız. Realizmin i 950’li yıllara kadar disiplinde dominant paradigma olmasının altında yatan nedenler nelerdir, açıklayınız. ikinci büyük tartışmanın tarafları ve temel argümanları hakkında bilgi veriniz. Uluslararası İlişkiler'de Postpozitivizmin temel ilkeleri ve katkıları hakkında bilgi veriniz.

Ek Okuma Önerileri Atila Eralp, vd. Devlet, Sistem ve Kimlik, 14. Baskı, İstanbul: iletişim, 2013. Chris Brovvn, Kirşten Ainley, Uluslararası İlişkileri Anlamak, Çeviren: Arzu Oyacıoğlu, İstanbul: Yayınodası, 2007. Deniz Ülke Arıboğan, Uluslararası İlişkiler Düşüncesi, İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi Yayınları, 2007. Scott Burchil, vd. Uluslararası İlişkiler Teorileri, Çeviren: M. A. Ağcan, A. Aslan, İstanbul: Küre Yayınları, 2012. Tayyar Arı, Uluslararası İlişkiler Teorileri, İstanbul: MKM Yayınları, 2012. Torbjon L. Knutsen, Uluslararası İlişkiler Teorisi Tarihi, Çeviren: Mehmet Özay, İstanbul: Açılım Kitap, 2005.

Kaynakça Şaban Kardaş, Ali Balcı, (Editörler), Uluslararası İlişkilere Giriş, Küre Yayınları, İstanbul, 2014

Ders Bitti…