FAALİYET TABANLI MALİYET SİSTEMİ ( ACTIVITIY BASED COSTING)

MALİYET NEDİR? Maliyet bir malı veya hizmeti üretmek ve satmak amacı ile doğrudan doğruya veya dolaylı olarak yapılan masrafların tümüdür şeklinde tanımlanabilir

MALİYET ANALİZİ NEDİR Bir malın veya hizmetin maliyetinin belirlenmesini, incelenmesini sağlayan hesaplama, analiz etme işlemleri bütünüdür.

MALİYETLENDİRME NEDEN GEREKLİ Maliyetlendirme sürecinde temel amaç, geliştirilen politikaların ve bunların yansıtıldığı amaç ve hedeflerin gerektirdiği maliyetlerin ortaya konulması suretiyle politika tercihlerinin ve karar alma sürecinin rasyonelleştirilmesine katkıda bulunmaktır. Maliyetlendirme stratejik planlar ile bütçeler arasındaki bağlantının güçlendirilmesi ve harcamaların önceliklendirilmesi sürecine yardımcı olmayı amaçlar.

MALİYETLENDİRME ÇALIŞMA YÖNTEMLERİ NELERDİR? Maliyet yönetimi sistemsel yaklaşımını bütünleyen çeşitli tasarım ve uygulama yaklaşımları bulunmaktadır. Maliyet yönetimi sistemlerinin amaç ve ilkelerini yansıtan yaklaşımlar şu şekilde sıralanabilir. Küresel rekabet ortamında daha sağlıklı kararlar almayı kolaylaştıracak yaklaşımlar. Kaynak kullanımında kayıpları azaltıp etkinliği arttırmaya yönelik yaklaşımlar. Mamul ve hizmet maliyetlerinin daha sağlıklı hesaplanmasına yönelik yaklaşımlar.

Bu yaklaşımlar maliyet yönetimi sistemini bütünleyen, birbiriyle etkileşimini sağlayan ve her biri diğerini bütünleyen yaklaşımlardır. Geleneksel maliyet sistemleri yöneticilere karar verme ve maliyet kontrolü açısından faydalı bilgiler sağlamaktadır. Ancak Stratejik Maliyet yönetimi, işletmelerin maliyetlerini düşürmek ve stratejik pozisyonlarını geliştirmek için geleneksel yöntemlerin yanında farklı maliyet yönetim tekniklerinin kullanılmasını da kapsar. Sağlık kurumları da maliyetleri düşürmek, maliyet avantajı ile sektörde avantajlı duruma gelmek için stratejik maliyet yaklaşımlarından faydalanabilirler..

GELENEKSEL MALİYET SİSTEMİ NEDİR? Geleneksel olarak mamul maliyetlemesi yapılırken, üç temel maliyet unsuru esas alınır. Bunlar; Direkt İşçilik Maliyeti; Direkt Hammadde maliyeti Genel Üretim Maliyetleridir. Bunlardan direkt işçilik ve direkt hammadde maliyetleri, mamul maliyetlerine doğrudan yüklenebildiğinden, bu iki maliyet unsuruna direkt maliyetler denilmektedir.

Direkt işçilik Maliyeti, Direkt hammadde maliyeti doğrudan mamul maliyetlerine yüklenebildikleri için direkt maliyetler denilmektedir. Genel üretim maliyetleri ise birtakım dağıtım anahtarları kullanılarak mamul maliyetlerine yüklenirler. Bu nedenle bu maliyet unsurlarına endirekt maliyetler denilmektedir. GÜG’ leri Yüklemek Çok Zor. Evet

GELENEKSEL MALİYET SİSTEMLERİNE YÖNELTİLEN ELEŞTİRİLER Yönetimin ihtiyaçlarını karşılamada yetersiz kalması Üretim sürecini tam olarak yansıtmaması Performans değerlemenin yanlış ölçülere göre yapılması Sağladığı bilgilerin çok genel olması Kaynak (malzeme, işçilik, sermaye) tüketimini doğru olarak ölçmemesi veya kaynak maliyetlerini yüklemede gerçekçi olmaması Bilgi sağlamada çok geç kalması Sağladığı bilgilerin güvenilir olmaması Fazla stokları teşvik edici olması Gerçekçi olmayan maliyet dağıtımları yapması Geleceğe yönelik üretim planlama ve programlama için gerekli bilgileri sağlamaması

STRATEJİK MALİYET YÖNETİMİ YAKLAŞIMLARI Mamul yaşam dönemince maliyetleme Değer mühendisliği (DM) Hedef maliyetleme Kaizen maliyetleme Tam zamanında üretim ortamında maliyet yönetimi (TZÜ) Dönüşüm maliyeti Faaliyet tabanlı maliyetleme (FTM) Öğrenme eğrileri Toplam kalite maliyetlerinin yönetimi Maliyet kıyaslama (Benchmarking)

FAALİYET TABANLI MALİYET SİSTEMİ ( ACTIVITIY BASED COSTING)

FTM (Actıvıty Based Costıng (ABC) yöntemi, ilk olarak bugünkü adıyla 1986 yılında Robin COOPER ve Robert S. KAPLAN öncülüğünde ABD’de geliştirilmiş ve diğer gelişmiş ülkeler de yeni maliyet sistemleri arayışı içerisinde son yıllarda tartışılmaya başlanmıştır. Geleneksel sistemlerin yetersizliğine karşı yeni bir maliyetleme yaklaşımı olarak geliştirilen bu yöntem, başlangıçta Endirekt maliyetlerin tespitine ve kontrolüne yönelik bir yöntem olarak düşünülmüş, zamanla daha kapsamlı hale getirilmiştir.

FTM’nin temel amacı; daha doğru mamul maliyetlerinin belirlenmesidir FTM’nin temel amacı; daha doğru mamul maliyetlerinin belirlenmesidir. Bu amaca ise üretim maliyetlerinin ortaya çıkmasına neden olan faaliyetlerin maliyeti ile o faaliyetin oluşmasını sağlayan mamulü ilişkilendirmek suretiyle ulaşılır. Buradan yola çıkarak FTM sisteminin iki temel amacı şu şekilde özetlenebilir; Tüm üretim örgütünün faaliyet tüketimini, maliyet ve ilgili alanları tanımlayarak detaylı bilgi sağlamak, Yöneticilerin kararlarını doğru verebilmeleri için doğru maliyet bilgileri sağlamak.

Maliyet düşürme ve maliyet yönetimi İngiltere’de yapılan bir araştırma sonucuna göre, son yıllarda FTM’nin kullanım amacı, mamul maliyetlemenin yanı sıra, maliyet düşürme üzerinde yoğunlaşmıştır. Uygulamada; FTM sisteminin çok değişik amaçlar için kullanıldığı görülmektedir. Maliyet düşürme ve maliyet yönetimi Faaliyet performans ölçümü ve iyileştirme Mamul ve hizmet çıktıları ile ilgili kararlar Mamul ve hizmet maliyetleme Bütçeleme Müşteri karlılık analizi Stok değerleme Yeni mamul ve hizmet tasarımı FTM süreci ve uygulamalar dikkate alınarak öne çıkan amaçları şu şekilde sıralanabilir;

FTM SİSTEMİNİN ÖZELLİKLERİ Sistem, faaliyetlerin kaynakları tükettiği, mamullerin de bu faaliyetleri tükettiği varsayımına dayanır. Daha çok üretim veya üretim sürecinin sonunda elde edilen çıktı birimlerine kolay bir şekilde yüklenemeyen Genel üretim maliyetleri ile ilgilidir. Karmaşık üretim ortamlarındaki karşılıklı birbirine bağlılığın ve maliyet akışlarının analiz edilmesinde kullanılan bir yöntemdir. Yeni bir sistem olmakla birlikte, endirekt maliyetlerle ilgilenmesi yönüyle sipariş veya safha maliyet yöntemleri ile birlikte kullanılabilecek bir yapıdadır.

FAALİYETE TABANLI MALİYETLEME İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR Faaliyet : Bir örgüt içindeki grupların kendi fonksiyonel görevlerini yerine getirmek için gerçekleştirdikleri tekrarlayıcı görevlerdir. Hastanın ameliyata hazırlanması, anestezi uygulanması, muayene, laboratuvar incelemeleri birer faaliyettir. Bir faaliyetin temel işlevi, girdileri (kaynaklar), çıktıya dönüştürmektir. Maliyet Taşıyıcıları (Cost Driver):Kendisi değiştiğinde maliyet objesinin toplam tutarının değişmesine neden olan her türlü etken maliyet taşıyıcısı olarak adlandırılır. Geleneksel sistemdeki dağıtım anahtarı yerine kullanılmaktadır. Faaliyet Merkezi: İşletme için önem taşıyan faaliyetlerin bir arada toplandığı yerler olarak tanımlanmaktadır.

Buna göre bir üretim işletmesinde örnek olabilecek bazı faaliyet merkezleri şu şekildedir; Satınalma; üretim faaliyetleri için gerekli olan malzemeleri sağlamaya yönelik tüm faaliyetler Üretim; Direkt işçilik dışında üretim süreciyle ilgili tüm faaliyetler Kalite Kontrol; üretim sürecine yönelik kalite ile ilgili tüm faaliyetler Bakım; mevcut ekipmanın bakım, onarım veya yenilenmesi ile ilgili tüm faaliyetler Depolama; Üretilen mamullerin depolama, taşıma ve dağıtımı ile ilgili tüm faaliyetleri

Faaliyet tabanlı maliyet sisteminde, faaliyetlerin dört kalemde toplanabileceğini kabul etmektedir. Birim seviyesinde faaliyetler Parça seviyesinde faaliyetler Mamul seviyesinde faaliyetler Tesis seviyesinde faaliyetler

Birim Seviyesinde Faaliyetler: Delik delmek, şekil vermek, işlemek, muayene etmek gibi faaliyetler örnek olarak gösterilebilir. Bu faaliyetler sonucu ortaya çıkan maliyetler ise birim seviyesinde maliyetlerdir. Bazı işletmeler birim düzeyindeki faaliyetleri tek bir faaliyet merkezinde toplarken, diğerleri en azından iki birim düzeyinde faaliyet merkezi kullanmaktadır.

Parça Seviyesinde Faaliyetler: Makinelerin hazırlanması, bir grup parçanın sipariş verilmesi, malzemelerin taşınması bu faaliyetlere örnek olarak verilebilir. Bu faaliyetler, mamullerin gruplar halinde üretilmesi durumda her bir birim mamul yerine, bir grup için gerçekleştirilen faaliyetlerdir.

Mamul Seviyesinde Faaliyetler: Bilgi toplanması, mühendislik, mamul tasarımı ve mamullerin müşteriye gönderilmesi örnek olarak verilebilir. Bu tür faaliyetler, ancak işletmede üretilen mamul çeşidinin sayısına bağlı olarak değişirler. Bu nedenle mamul çeşidi fazla olan işletmelerde mamul seviyesinde faaliyetlerde fazladır.

Tesis seviyesinde Faaliyetler: Fabrika aydınlatması, temizlenmesi, güvenliği, çevre düzeni ve personelin eğitilmesi örnek olarak verilebilir. Bu faaliyetler üretilen mamul veya hizmet miktarından bağımsız olup daha çok yönetsel niteliklidir. Bu seviyedeki faaliyetler, üretilen mamuller için ortak faaliyetler olduğundan, bunların maliyetleri de ortak maliyetlerdir.

FAALİYET TABANLI MALİYETLEME SİSTEMİNİN TASARLANMASI VE AŞAMALARI Faaliyet tabanlı maliyetleme sisteminin tasarlanmasında izlenilecek aşamalar veya yerine getirilecek faaliyetler işletmelerin özelliklerine göre farklılık gösterebilmektedir. Literatürde bu aşamalar çeşitli şekillerde sınıflandırılmakla birlikte özü itibariyle aynı amaca ulaşmaktadır. Faaliyetlerin Belirlenmesi Faaliyet Etkenlerinin (Sürücülerinin) Tespiti Faaliyet Maliyetlerinin Hesaplanması Faaliyet Merkezlerinin (Havuzlarının) Belirlenmesi Maliyetlerin Faaliyet Merkezlerine (Havuzlarına) aktarılması Maliyetlerin Mamul ya da Hizmetlere Yüklenmesi

FAALİYETE DAYALI MALİYETLEME SİSTEMİNİN SAĞLADIĞI YARARLAR Özellikle, yeni üretim ortamlarında ortaya çıkan ve üretim hacmine bağlı olmayan endirekt maliyetlerin dağıtımını daha sağlıklı yaparak mamul maliyetinin daha doğru hesaplanmasını sağlar. Global rekabet ortamında, işletme yönetiminin daha doğru karar almasını sağlar. Özellikle birden fazla mamul üreten işletmelerde, fiyatlandırma ve belli mamullerin üretiminden vazgeçme gibi yönetim kararlarının alınmasını kolaylaştırır.

Endirekt maliyetlerin ayrı ayrı görülmesini sağladığından, maliyet düşürme çalışmalarına yardımcı olur. İşletmelerin, katma değer oluşturan faaliyetler üzerinde yoğunlaşmasını sağlar.

FAALİYETE DAYALI MALİYETLEME SİSTEMİNE YÖNELTİLEN ELEŞTİRİLER Faaliyete Dayalı Maliyetleme Sistemine en çok yöneltilen eleştiri, bu yöntemin kullanılması ve uygulanmasının külfetli oluşudur. Farklı bir yapıya sahip ve farklı bir veri kullanan yeni bir maliyet yönteminin tasarlanması ve uygulanması ayrı birer maliyet demektir.

Yöntemin çok karmaşık olduğu ve anlaşılmasının zor olduğudur Yöntemin çok karmaşık olduğu ve anlaşılmasının zor olduğudur. Çünkü bu yöntemde çok sayıda faaliyet, bu faaliyetlere ilişkin maliyetler ve bu maliyetlerin mamullere yüklenmesinde kullanılan maliyet taşıyıcıları söz konusudur. Böyle bir uygulamada maliyetlerin yükselmesinde kullanılan analiz sayısında bir artış olacaktır.

FAALİYETE DAYALI MALİYETLEMEDE MUHASEBE KAYITLARI

GİDER TÜRLERİ FAALİYETLER GİDER TAŞIYICILARI 730.00.000 Endirekt Madde 730.10.000 Satın alma 151 Yarımamuller-üretim 730.00.100 Endirekt İşçilik 730.20.000 Makine İşleme .. 730.00.200 Memur Ücret ve Giderleri 730.30.000 Kalite Kontrol 730.00.300 Dış.Sağ.Fayda ve Hizmetler 730.40.000 Genel Hizmetler 730.00.400 Çeşitli Giderler 730.00.500 Vergi ,Resim ve Harçlar 730.00.600 Amortisman ve Tük. Pay. 730.00.700 Finansman Giderleri

_____________ __________________ 730 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ HS. 730.00.000 Endirekt madde 730.00.100 Endirekt İşçilik 730.00.200 Memur Üc. Ve Gid. 730.00.300 Dış. Sağ.Fay.ve Hiz. 730.00.400 Çeşitli Giderler 730.00.500 Ver. Res. Ve Harç. 730.00.600 Amort ve Tük. Pay. 730.00.700 Finansman Gid. XXX İLGİLİ AKTİF YADA PASİF HESAP Genel üretim giderlerinin tahakkuku.. _____________ __________________ XXXXXX 730.10.000 Satınalma 730.20.000 Makine İşleme 730.30.000 Kalite Kontrol 730.40.000 Genel Hizmetler Gider türlerinin faaliyet hesaplarına aktarılması..

_____________ __________________ 151 YARI MAMUL-ÜRETİM 151.01 (a) mamulü 151.02 (b) mamulü 731GENELÜRETİMGİDERLERİ YANSITMA HS. 731.10.000 Satınalma 731.20.000 Makine İşleme 731.30.000 Kalite Kontrol 731.40.000 Genel Hizmetler Üretim maliyetlerinin belirlenmesi.. _____________ __________________ XXXXXX 152 MAMULLER 152.01 (a) mamulü 152.02 (b) mamulü Üretilen mamul maliyetlerinin belirlenmesi.. 730 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ HS. 730.10.000 Satınalma 730.20.000 Makine İşleme 730.30.000 Kalite Kontrol 730.40.000 Genel Hizmetler Gider ve yansıtma hesaplarının karşılaştırılması ve kapatılması..

(REPLASMAN AORT KAPAĞI AMELİYATI MALİYET ÇALIŞMASI) ÖRNEK ÇALIŞMA (REPLASMAN AORT KAPAĞI AMELİYATI MALİYET ÇALIŞMASI) (Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası 2011, 64) Çalışma için seçilen 14 ayrı ameliyatın maliyet hesapları ameliyat kod numarası ve ameliyat adları açıklanarak verilmiştir. Öncelikle direkt olarak yüklenmesi olanaklı olan ilaç, tıbbi malzeme ve laboratuvar giderleri bilgi işlem merkezi ve fatura kayıtları incelenerek belirlenmiştir. İkinci aşama olarak her bir ameliyat için faaliyetler izlenerek, her bir faaliyeti yerine getiren çalışan ve çalışma süresi, harcanan dakikaların ücreti ve işlemlerin tekrarlanma sayısı dikkate alınarak faaliyetlerin işçilik ücretleri saptanmış ve altı ayrı faaliyet havuzu içerisinde yer alan faaliyetlere ait faaliyet işçilik giderleri belirlenmiştir.

Her bir cerrahi işlem için yoğun bakım günü, klinik yatış günü saptanmış ve sabit gider rakamları ile çarparak ameliyat payı bulunmuştur. Kan gazları inceleme sayısı yatan hasta (F.3.) ve yoğun bakım (F.6.) faaliyet merkezleri arasında eşit olarak paylaştırılmış ve tetkik istem faaliyeti sayısı olarak değerlendirilmiştir. Kan ürünleri isteği faaliyeti sayısının belirlenmesinde cross match sayısı (F.3.) kullanılmış, Akciğer grafisi sayısı ise bir kez yatan hasta faaliyetleri içerisinde, birden fazla çekim mevcut ise fazlası yoğun bakım içerisinde faaliyet olarak değerlendirilmiştir.

Replasman aort kapağı ameliyatı 3 saat 30 dakika sürmüştür Replasman aort kapağı ameliyatı 3 saat 30 dakika sürmüştür. Bu ameliyata 2 KVC öğretim üyesi, 1 KVC uzman doktoru, 1 KVC asistan doktoru, 1 anestezi öğretim görevlisi, 1 anestezi uzmanı, 1 anestezi asistanı, 1 cerrahi hemşiresi, 1 anestezi teknisyeni katılmıştır. Hastaya klinikte kullanılan ilaçların toplamı 331,73TL, ameliyatta kullanılan ilaçların toplamı 514,67 TL, klinikte kullanılan tıbbi malzemelerin tutarı 69,1TL, ameliyatta kullanılan tıbbi malzemelerin tutarı ise 3.486,01TL, laboratuvar tetkikleri tutarı 1.989,49TL’ dir. Kullanılan ilaç, tıbbi malzeme ve hizmetlerin toplam tutarı 6.391,00TL olarak hesaplanmıştır. Faaliyetlerin zaman bağlı ücretlendirilmesinde ilk adım olarak, ameliyat süresi ile ameliyata giren ekiplerin dakika ücretleri çarpılmış ve ameliyatın başlangıcından bitmesine kadar olan sürenin işçilik giderleri bulunmuştur.

KVC ameliyat ekibi toplam ücreti 325,50 TL anestezi ekibi toplam ücreti 233,10 TL olarak saptanmıştır. Bu ameliyat için faaliyet merkezlerine düşen endirekt giderlerden (F.1.) için 104,00TL , (F.2.) için 57,00TL, (F.3.) için 220,00TL *15 gün olmak üzere 3.300,00 TL, (F.4.) için 198,00TL, (F.5.) için 1.628,00TL, (F.6.) için 247,00 TL, olmak üzere 5.588,00 TL gider saptanmıştır.

Faaliyet Havuzları Gider Payları Replasman Aort Kapağı Ameliyatı Faaliyetleri Ve İşçilik Giderleri Faaliyet Havuzları Gider Payları F.1.Randevu Verme, Hasta Kabul ve Taburcu İşlemleri Faaliyetleri 7,56 TL F.2. Poliklinik Faaliyetleri 35,25 TL F.3. Yatan Hasta Faaliyetleri 268,27 TL F.4.Ameliyat Öncesi Hazırlık ve Uyandırma Faaliyetleri 34,01 TL F.5. Cerrahi Faaliyetleri 35,05 TL F.6. Yoğun Bakım Faaliyetleri 229,10 TL TOPLAM 609,24 TL

Replasman Aort Kapağı Ameliyatı Toplam Maliyeti Gider Çeşitleri Maliyet Direkt İlaç Malzeme ve Direkt Laboratuvar Giderleri 6.391 TL Ameliyat İşlemi KVC ve Anestezi İşçilik Giderleri 559 TL Faaliyetlerin İşçilik Giderleri 609 TL Hastane Endirekt Giderlerinin Dağıtımından Gelen Giderler 5.588 TL TOPLAM 13.147 TL

TEŞEKKÜRLER