BATI MÜZİĞİ TARİHİ GOTİK DÖNEM

İçerik Gotik dönem Notre Dame dönemi Ars antique dönemi Ars nova dönemi Organum Missa Orta çağ çalgıları Orta çağ bestecileri

Gotik Dönem Yedinci yüzyıldan sonra org çalgısının kiliseye girmesiyle birlikte insan seslerine çalgı eşliği başlamıştır. Seslerin birbirine uygunluğuna göre düzenlenmesi anlayışına dayanan organum yöntemiyle birden fazla sesanlayışı ortaya çıkmıştır. Çalgı ve insan seslerinin aynı ezgiyi seslendirdiği heterophony (heterofoni) de çoksesliliğe atılan bir adım olmuştur. Çok sesliliğin gelişme süreci Orta Çağ’ı izleyen ve Rönesans’a varan Gotik Dönem içinde üç aşamada gerçekleşmiştir.

Notre Dame dönemi Dinî müzikte çok seslilik onikinci yüzyılda Paris’teki Notre Dame katedralinde başlamıştır. Notre Dame kilisesi çevresindeki müzikçiler arasında olan ve organum ustası olarak bilinen Leonin (Leonen) ve onun öğrencisi Perotin (Peroten) nota değerleri üzerine ve çok seslilik adına önemli çalışmalar yapmışlardır. Perotin, Büyük Organum Kitabını tamamlamıştır.

Ars Antique (Eski Sanat) dönemi Çok sesli ve a capella (akapella) biçim olan motetin doğduğu dönemdir. Eski sanat dönemi on ikinci yüzyılın ortasından on üçüncü yüzyılın ortasına kadar uzanır. Müziğin din dışı özellikler taşımaya başladığı on birinci ve on üçüncü yüzyıllar arasında Fransa, İngiltere ve Almanya’da farklı isimlerle anılan gezgin ozanlara, şiir yazan ve aynı zamanda ezgi yapan anlamında troubadour (trubadur)denilir. Bilinen ilk troubadour Adam de la Hale (Edım dö la Hal,1250-1290) çok sesliliğe öncülük ederek ilk motet örneklerini bu dönemde sunmuştur.

Ars Nova (Yeni Sanat) dönemi Müziğin din dışı özellikler taşımaya başladığı on dördüncü yüzyılda besteciler, geçimlerini sağlamak için saraya sığınmaya başladılar. Bu sanat akımının öncüsü olan bestecilerden Philippe de Vitry (Filip dö Vitri,1291-1361) ishorithmic (izoritmik; eş ritimli) adı verilen yeni ritmik anlayışın gelişmesini sağlamıştır. Gulliam de Machaut günümüze çok sayıda örneği kalan ballade (balad), rondeau(rondo), chanson (şanson), virelai (virelay) formunda eserlerinin yanında dört sesli missa besteleyerek missanın senfoni, concerto(konçerto) gibi bir biçim olmasını sağlamıştır.

İngiliz besteci John Dunstable (Con Dansteybıl,1390-1453), kilise müziklerine çalgıyı getiren ve Gregor Ezgilerini özgürce süsleyen ilk besteci olmuştur. Gulliam Dufay (Gilyım Dufey,1397-1474) ise din dışı eserlerinin yanında halk müziği biçimlerinde önemli eserler vermiştir.

On dördüncü yüzyılda din dışı müzik çeşitlerinde kullanılan çokseslilik yöntemi olan kanon tekniği yaygınlık kazanmıştır. Kanon, iki ya da daha fazla sesin farklı zamanlarda başlayarak aynı ezgiyi tekrar etmesiyle basit bir çoksesliliğin oluştuğu şarkı söyleme tekniğidir. Fransızlar daha sonra chace (şas) adını verdikleri sesdeş kanon yöntemini bulmuşlardır.

Bu yöntemde sesler birbirini eşit ses yüksekliği ve eşit tonda izler. Geç Orta Çağ’ın yenilikçi buluşlarından biri olan İtalyanların şarkı söyleme tekniği caccia ( kaça) da benzer bir yapıdadır. Genellikle aşk temasının işlendiği madrigale (madrigal) iki ya da üç sesli yazılır, iki eşlik partisi bir uygu, bir armoni anlayışı içinde çalgılarla seslendirilen bu ilk madrigal on altıncı yüzyıl madrigalinden farklı özellikler taşır.

Organum Organum çok sesliliğin ilkel biçimidir. Başlangıçta paralel iki ezgiden oluşuyordu. Bu niteliği ile daha çok ilkel bir kontrpuan şeklindeydi. Genelde bir Gregorius ezgisine dörtlü, beşli, oktav aralıklardan yapılan ikinci bir sesin katılımıyla gerçekleşir. Önce her iki ezgi sesdeş olarak başlar, sonra üst ezgi giderek alt sesten ayrılır ve dörtlü aralığına kadar uzaklaşırdı.

Organum’un yine basit bir çeşidi ise dörtlü aralığıyla birbirine paralel olan seslerden, ya da iki sesin tam beşli aralığıyla üst üste gelmesinden oluşuyordu.

Missa Bu dönemde en önemli biçim Missa’dır. Missa bir ayin biçimidir ve anlamı törenlerde en son okunan duadır. Sözlük anlamı “tören sona erdi, gidebilirsiniz”dir. Missalarda ezgilendirme üç şekilde oluşur: • Melizmatik (Tek heceye karşılık çok nota ile ezgilendirme) • Silabik (Her heceye karşılık bir nota ile ezgilendirme) • Neumatik (Neuma yazısına bağlı olarak ezgilendirme)

Orta Çağ Çalgıları Orta Çağ’da kilisede org dışındaki çalgılar yasaklanmıştır. Kilise dışında halk tarafından kullanılan çalgılar;İlk Çağ’da da kullanılan ve klavikordun atası olan monochord adlı çalgı, yedinci yüzyılda kitara yerine geliştirilen yaylı çalgı crotta (krotta), dokuzuncu yüzyılda kullanılan rebab benzeri yayla çalınan psalterium(psalteriyum), gayda, arp, trompet, lavta, korno ve çifte flütlerdir. Dönemin en önemli çalgısı olan fidel,keman gibi yayla çalınan bir halk çalgısıdır. Aynı zamanda viel (viyel) adıyla anılan bu çalgı Rönesans Döneminde kullanılan viyol’un ön biçimi ve bugünkü viyolanın atasıdır.

Orta çağ bestecileri Palestrina Gulliam Dufay Adam de la Hale Leonin Vitry