İstenen Bir bilgi sisteminin geliştirilmesi Hastane Bilgi Sistemi Gereksinim Analizi ve Varlık Bağıntı Diyagramı İstenen Bir bilgi sisteminin geliştirilmesi Hastane Bilgi Sistemi Kütüphane Bilgi Sistemi Alışveriş Merkezi Bilgi sistemi

Veri tabanı içerik ve yapısı + Veritabanı üzerinde çalışacak uygulama Gereksinim Analizi ve Varlık Bağıntı Diyagramı İstenen Veri tabanı içerik ve yapısı + Veritabanı üzerinde çalışacak uygulama

Gereksinim Belirlenmesi Aşamalar Gereksinim Belirlenmesi Kavramsal Model Mantıksal Model Fiziksel Model

İlk Aşama Geliştirilmek istenen sistemin tam ve doğru tanımının yapılması. Nasıl? Sistemin kullanıcı kitlesinin tanımlanması Kullanıcı gereksinimlerinin belirlenmesi

Gereksinimler Bir sistemin beklenen işlevleri yerine getirmesi için sahip olması gereken özelliklerdir. Beklenen işlevler? Kullanıcıların mevcut sistemde kullandıkları yöntemler Sistem yapısı İş kuralları Yaşanan sıkıntı ve problemler

1. Gereksinimlerin belirlenmesi Gereksinimlerin Toplanması Gereksinim Analizi

Gereksinimlerin Toplanması Geleneksel Yöntemler Anketler Açık uçlu görüşmeler Doküman analizi Grupsal Yöntemler Beyin fırtınası Prototipleme Gereksinim analisti

Gereksinimlerin Toplanması Gereksinim analisti Görüştüğü kişileri iyi yönlendirmeli Doğru soruları sorması Sorularla saklı ve unutulmuş gereksinimleri ortaya çıkarması Amaç, içerik ve fonksiyonları ele almalı

Gereksinimlerin Toplanması Yanlış veya eksik toplanan gereksinimler İstenmeyen işleri yapan veya İstenen işleri yanlış yapan sistemlerin geliştirilmesine neden olur.

Gereksinim Analizi Toplanan gereksinimlerin özelliklerine göre gruplanarak sistem tasarımına hazırlanması çalışmalarıdır. Varlık bağıntı Diyagramları

Örnek Bir e-sınav sistemi Kullanıcı Grupları Öğretmenler Öğrenciler Sistem yöneticileri

Örnek Yöntem: Birebir görüşmeler Mevcut kullanılan sistemin incelenmesi Beyin fırtınası

Örnek Sorular oluşturulur Sistemi kimler kullanacak? Kaç tip yönetici olacak? Yöneticilerin yetkileri neler olacak? Öğretmenlerle ilgili hangi bilgiler tutulacak Öğrencilerle ilgili hangi bilgiler tutulacak Soruların içeriği neler olacak? Sınavların uygulanmasında belirli bir zaman sınırlaması olacak mı?

Örnek Soruların cevapları toplanır Eğer hedef kitlenin görüşlerinde çelişkili ve tutarsız noktalar varsa, bu görüşler üzerinde uzlaşma sağlanır.

Örnek Elde edilen veriler doğrultusunda veri gereksinimleri belirlenir. VG1: Sistemi yönetici, öğretmen ve öğrenci kullanacak VG2: İki tür yönetici olacak. Birisi ana yönetici sistemdeki her tür bilgiye erişebilecek. Diğer yönetici sadece sınavların oluşturulması ile ilgili bilgileri görebilecek VG3: Öğretmenlerin adı, yaşı, alanı, e-posta bilgileri tutulacak

Örnek Veri tabanı geliştirme ekibi veri gereksinimleri doğrultusunda elde ettiği bilgileri gözden geçirmeli İlgili veri gereksinimlerini gruplamalı Gereksiz olanları çıkarmalıdır.

Örnek Veri gereksinimlerine ilişkin elde edilen son rapor kullanıcıların ve proje sahibinin onayına sunulmalı formlar, raporlar ve menüler için örnekler hazırlanarak kullanıcıların görüşleri alınmalıdır.

Ödev Bilgi sistemi geliştirilecek bir konu alanı belirleme Bu sistemi kullanacak hedef kitleyi tanımlama Veri toplama yöntemlerini tanımlama Veri toplama aracını geliştirme Veriyi toplama Veri gereksinimlerini sıralama ve gruplama

Gereksinim Belirlenmesi Aşamalar Gereksinim Belirlenmesi Kavramsal Model Mantıksal Model Fiziksel Model

Kavramsal Model Kullanıcıların ve proje sahibinin anlayabileceği şekilde hazırlanan gereksinim modeli, veri tabanı uzmanları tarafından veri tabanı tasarımında kullanılabilecek bir modele dönüştürülmelidir, Bu modele Kavramsal model adı verilir.

Örnek Kavramsal modellemede gereksinim analizini temsil eden Varlık Bağıntı (E-R) Diyagramları hazırlanır. Varlık Bağıntı Diyagramları Bilgi sisteminde bulunması gereken varlıkları Varlıkların niteliklerini Varlıklar arası ilişkileri

Varlık-İlişki Modeli (E-R Modeli) Varlık-ilişki modeli, ya da kısaca E-R modeli (Entity-Relationship model) 1976 yılında P.P. Chen tarafından geliştirilen bir modeldir. VTYS'den bağımsız veri çözümlemede ve semantik veri modellemede en çok kullanılan modeldir

Varlık Veri tabanı sistemi içinde tek başına anlam ifade eden ve diğer varlıklardan ayrıştırılabilir herşeydir. Örneğin Kullanıcı Sınavlar

Varlık-Nitelikleri Bir varlık kümesindeki varlıkların özelliklerini göstermek ve varlıkları birbirinden ayırt etmek için nitelikler (attributes) kullanılır. Varlıklar kendisinin özelliklerini belirleyen bir veya birden fazla nitelik ile birlikte tanımlanır. Her varlığın bir birincil anahtar niteliği olmalıdır.

Varlık-Nitelikleri

Örnek Nitelikler Çekirdek Birleşik Türetilmiş Birden çok değer alabilen

Örnek Çekirdek Daha alt parçalara bölünemeyen nitelikler

Örnek Birleşik Birden fazla çekirdek niteliğin birleşmesiyle oluşmuş niteliklerdir.

Örnek Türetilmiş Veritabanında gerçekte bir değer olarak tutulmayan, var olan diğer niteliklerin kullanılması ile hesaplanan niteliklerdir.

Örnek Birden çok değer alabilen Veritabanında birden fazla değer alabilecek olan niteliklerdir.

Nitelik türleri

Zayıf Varlıklar Mevcutluğu diğer varlık türüne bağlı olan varlık türüdür. Eğer bir varlık kümesinin niteliklerinin tümü alınsa bile bir anahtar oluşturmuyorsa buna zayıf varlık kümesi denir. Üniversite fakülte ilişkisinde, bir fakülte üniversite olmadan olamayacağı için ve aynı fakülte isminde başka üniversitelerde fakülte olabileceği için fakülte varlık kümesi zayıf varlık kümesidir Zayıf varlıklar çift kutu ile gösterilir.

Varlıklar arası Bağıntılar Veritabanındaki varlıklar birbirleri ile bağıntı içerisinde olabilirler. Bağıntılar Varlık Bağıntı Diyagramlarında baklava dilimi ile gösterilirler. Her bağıntıya kısa ve anlamlı bir isim verilir.

Varlıklar arası Bağıntılar

Varlıklar arası Bağıntılar

Veri Bütünlüğü İlişkisel veri tabanı modellerinde yanlış ya da ilişkisiz verilerin çeşitli yollarla veri tabanına kaydedilmesi önlenip, farklı tablolara dağıtılan verilerin kendi içerisinde tutarlılık göstermesine veri bütünlüğü denir.

Bütünlük Kısıtları Varlıklar arasında bağıntılar tanımlanırken, bağıntının bütünlük kısıtları da tanımlanmalıdır. Eleman Sayısı Bütünlük Kısıtları Katılım bütünlük kısıtı

Eleman Sayısı Bütünlük Kısıtları Birebir Bağıntı (1-1) Bir varlıktaki bir eleman diğer varlıkta bir elemana karşılık gelmek zorunda Öğretim elemanı ve ofis varlıkları Bir öğretim elemanının sadece bir ofisi bulunabileceği bir kısıt için

Eleman Sayısı Bütünlük Kısıtları

Eleman Sayısı Bütünlük Kısıtları Bire çok Bağıntı (1-N) Bir varlıktaki bir eleman diğer varlıkta birden fazla eleman ile eşleşebilir Sorular ve soru tipleri varlıkları Bir soru tipi birden fazla soru ile eşleşebilir

Eleman Sayısı Bütünlük Kısıtları

Eleman Sayısı Bütünlük Kısıtları Çoğa çok Bağıntı (M-N) Bir varlıktaki birden çok eleman diğer varlıkta birden fazla eleman ile eşleşebilir Sorular ve sınav tipleri varlıkları Bir soru birden fazla sınavda çıkabilir, bir sınav birden fazla soru içerir.

Eleman Sayısı Bütünlük Kısıtları

Katılım Bütünlük Kısıtları Bütün (Zorunlu) Katılım Bir bağıntıda varlıkların katılımının zorunlu olması ile ilgili kısıttır. Bu zorunluluk, varlık kısmına konulan düz çizgi ile ifade edilir. Örneğin sınav sisteminde her sınavda en az bir soru bulunmalı şeklinde bir kısıt oluşturulabilir.

Katılım Bütünlük Kısıtları

Katılım Bütünlük Kısıtları Kısmen Katılım Bir bağıntı tanımında varlık katılımı opsiyonel ise oluşturulur. Bu zorunluluk, yuvarlak işareti ile ifade edilir. Örneğin sınav sisteminde her soru bir sınavda kullanılmamış olabilir.

Katılım Bütünlük Kısıtları

Varolma bağıntısı Zayıf varlık ile zayıf varlığın sistemde bulunmasını sağlayan varlık ya da varlıklar arasında varolma bağıntısı olması gerekir. Zayıf varlık ile diğer varlık arasındaki bağıntı çift çizgili baklava dilimi ile gösterilir.

Varolma bağıntısı

Bağıntı Derecesi Bağıntılar ikiden fazla varlık arasında da kurulabilir. Bağıntı Tipi Derecesi Öz yineli 1-li İki varlık arasındaki 2-li Üç varlık arasındaki 3-lü Üçten fazla varlık arasındaki N-li

Özyineli bağıntı Özyineli bağıntı varlığın kendi içinde oluşturulur. Örneğin öğretmenler varlığındaki her öğretmenin bir zümre başkanı olması gerekliyse ve zümre başkanı da yine bir öğretmense özyineli bağıntı kurulur.

Özyineli bağıntı

Üçüncü Dereceden bağıntı Projeler Malzemeler Üretici firma Hangi firma hangi projedeki hangi malzemeyi sağladı.

Üçüncü Dereceden bağıntı Projeler Malzemeler Üretici firma Hangi firma hangi projedeki hangi malzemeyi sağladı.

Üçüncü Dereceden bağıntı

Rol Örnekleri Bölümü Sicil No Yönetici Adı Personel Soyadı Görevi 1 üst n Soyadı ast Görevi

İlişkilerde Nitelik İlişkilerde de tanımlayıcı nitelikler bulunabilir. Aşağıdaki “Miktar” niteliği “Sattığı” ilişkisi için tanımlayıcı niteliktir. Mağz. No Mağz. Adı Mal Kodu Mal Adı Sattığı n m Mağaza Mal Miktar

Varlık, İlişki ve Nitelik seçimleri Varlık-ilişki modelinin sunduğu 3 temel kavram: varlık, nitelik, ilişki kavramlarıdır. Gerçek dünyayı soyutlayarak semantik modelleme yapmak için kullanılabilen bu üç kavram birbirinden kesin çizgilerle ayrılmamaktadır. Varlık ile nitelik, ya da varlık ile ilişki birbirinin yerine kullanılabilir; aynı konuda değişik düzenlemeler yapılabilir.

Örnek : Telefon Numarası (1) “telefon numarası” kişi varlık kümesinin bir niteliği olarak düşünülürse; “telefon numarası” kişilerden bağımsız olarak varolamaz. bir kişinin sadece bir telefon numarası bulunabilir. birden çok kişinin telefon numarası aynı olabilir (telefon numarası kişi varlık kümesinin anahtarlarından biri olarak tanımlanmadığı sürece). Kişi Tel No

Örnek : Telefon Numarası (2) “telefon numarası” ayrı bir varlık kümesi olarak düşünülüp, bu varlık kümesi ile kişi varlık kümesi arasında ilişki kurulursa; telefonun numarası dışında nitelikleri de bulunabilir. kişi ve telefon varlık kümeleri arasındaki ilişkinin türüne göre her kişinin bir ya da birçok telefonu olabilir. bir telefon numarası bir ya da birçok kişiye verilebilir. Sahip Olduğu Kişi Tel No

Örnek : Banka Hesabı "Banka hesabı" banka şubesi ve müşteri varlık kümeleri arasında bir ilişki olarak düşünülebilir. “Banka hesabı” ayrı bir varlık kümesi olarak düşünülüp bu varlık kümesi ile banka şubesi ve müşteri varlık kümeleri arasında birer ilişki de kurulabilir. Banka Hesabı Banka Şubesi Müşteri Yatırım Banka Şubesi Banka Hesabı Vadeli Müşteri Banka Hesabı

Seçerken Dikkat ! Veri modellemede varlık kümelerinin, niteliklerin ve ilişki kümelerinin seçimi çok önemlidir, Ancak bunların nasıl seçileceğine ilişkin kesin kurallar da yoktur. Kuruluşun öncelikleri ve uygulamaların özellikleri yanında veri modellemeyi gerçekleştiren bilişim teknik personelinin anlayışı da düzenlemede etkili olmaktadır.

VARLIK BAĞINTI DİYAGRAMLARININ ÇİZİLMESİ Aşağıda gereksinim analizleri verilen durumlara karşılık gelen varlık-bağıntı şemalarını çiziniz. Bir banka müşterilerine ait hesap bilgilerini saklamaktadır: Her müşteriye ait müşteri numarası, adı, soyadı, telefonu (iş, ev ve cep), adresi ve müşteri türü (bireysel ya da kurumsal) bilgileri bulunmaktadır. Her hesaba ait hesap numarası, IBAN numarası, hesap açılma tarihi, hesap türü (döviz, TL), hesap durumu (aktif ya da pasif) ve bakiye tutarı bilgileri bulunmaktadır. Her müşterinin en az bir hesabı vardır. Her hesap ise mutlaka bireysel ya da kurumsal olarak bir müşteriye ait olmak zorundadır. Herhangi bir hesap, ortak hesap olarak birden çok müşteri için açılmış olabilir.   Bir havayolu firması otomasyona geçmektedir: Firmanın filosunda bulunan her uçak bir kod numarası ile kayıtlıdır. Ayrıca bu uçağa ait marka, model, yolcu kapasitesi ve menzil bilgileri de saklanmaktadır. Bütün uçaklar aktif olarak kullanılmamakta, bazılar bakım/onarım altında olabilmektedir. Her uçuşun bir numarası vardır. Bu uçuşa ait kalkış ve varış noktaları bellidir. Ayrıca bu uçuşun tarihi ve saati ile hangi uçak tarafından gerçekleştirileceği bellidir. Firma tarafından her yolcuya, o firma ile bütün uçuşlarında kullanılmak üzere bir numara verilmektedir. Ayrıca o yolcunun adı, soyadı, telefonu (iş, ev ve cep) ve adresi de saklanmaktadır. Bir yolcu tarafından gerçekleştirilen bütün uçuşlara, uçuş ve yolcu bilgileri arasındaki ilişki ile kolaylıkla ulaşılabilmektedir. Bir uçuşta birden fazla yolcu bulunabilir. Bir uçuşta en azından bir yolcu bulunmak zorundadır. Bir yolcu en azından bir uçuş yapmış olmak zorundadır. Bir yolcu birden fazla uçuşa katılmış olabilir. Bir uçak birden fazla uçuş yapabilir. Bir uçak bazı uçuşlarda kullanılmayabilir. Bir uçuşa ait mutlaka bir uçak vardır.

VARLIK BAĞINTI DİYAGRAMLARININ OKUNMASI

VARLIK BAĞINTI DİYAGRAMLARININ OKUNMASI Yukarıdaki şekilde verilen bir varlık bağıntı diyagramı şu şekilde okunur: Sınavlar bir varlık olarak tanımlanmıştır ve her sınav bir kod ile tanımlanır. Sınavlar ayrıca tarih, ad, süre, yer ve açıklama nitelikleri ile birlikte tanımlanır, Okumalar bir varlık olarak tanımlanmıştır ve kod bilgisi bir okuma parçasının sistemde tek başına tamamlanmasını sağlar. Okumalar varlığı ad, ağırlık, dosyaAdı ve kod nitelikleri ile tanımlanır, Sınavlar ve okumalar varlıkları arasında sınavokumaları adlı bir bağıntı söz konusudur. Ayrıca bir sınav okuma parçasının o sınav içinde kaçıncı sırada gösterilmesi gerektiğini gösteren sıra bilgisi de tutulmalıdır. Bu bilgi sınav okumaları bağıntısına eklenen sıra niteliği ile tanımlanmıştır. Bu bağıntı M-N tipindedir ve bu bağıntıya göre: Bir sınava ait birden fazla okuma tanımlanabilir, Bir okuma parçası birden fazla sınav için kullanılabilir, Bir sınav için en az bir okuma parçası mutlaka tanımlanmalıdır.

Kaynakça Tokdemir, G. ve Çağıltay, N. E. (2010). Veritabanı Sistemleri Dersi. Seçkin yayıncılık, Ankara. http://sibelsomyurek.com/veritabani/ders_ notlari.html http://www.muratyazici.com/wp- content/dersler/vt/vtys3.pdf