BÖLÜM 13

SOSYAL PSİKOLOJİNİN KÖKENLERİ Bilimsel psikoloji yaklaşık 100 yıllık bir girişimdir Sosyal psikolojideki ilginç ve karmaşık olguların incelendiği çalışmalarda bilimsel yöntemin uygulanması ise bundan da gençtir.

SOSYAL PSİKOLOJİNİN KÖKENLERİ Sherif sosyal normlar üzerine yazılar yazarken, Kurt Lewin de sosyal psikoloji üzerine yazıyordu. Yaptığı ilginç deneylerin yanı sıra Lewin, sosyal davranışa dair alan kuramı (field theory) olarak bilinen bir kuram da geliştirdi.

SOSYAL PSİKOLOJİNİN KÖKENLERİ Deneysel Kontrol Deneysel kontrol, deneysel hata sorununu ve bağımlı değişkendeki bağımsız değişkenden kaynaklanmayan herhangi bir değişimi (variation) azaltır.

SOSYAL PSİKOLOJİNİN KÖKENLERİ Deneysel Kontrol Bu tür etkenlerin koşullar arasında olabildiğince dengelenerek kontrol edilmeleri gerekir. Eğer kontrol etmek mümkün değilse, bu etkenler koşullar arasında seçkisiz olarak dağıtılmalıdır.

SOSYAL PSİKOLOJİNİN KÖKENLERİ Talep Karakteristikleri ve Deneyci Yanlılığı Sosyal psikoloji alanındaki (ve diğer alanlardaki) deneylerde, hem deneycinin hem de katılımcının beklentileri ortaya bazı sorunlar çıkarabilir.

SOSYAL PSİKOLOJİNİN KÖKENLERİ Talep Karakteristikleri ve Deneyci Yanlılığı Deneyci, sonuçları birçok şekilde yanlı hâle getirebilir. Örneğin, farklı koşullardaki kişilere farklı davranabilir. Bu soruna getirilen bir çözüm de, deneycinin katılımcının hangi koşulda test edildiğini bilmemesidir.

akışı içerisinde fark edilirler. SOSYAL PSİKOLOJİNİN KÖKENLERİ Talep Karakteristikleri ve Deneyci Yanlılığı Fakat bu çoğu zaman mümkün değildir; çünkü deneysel değişimlemeyi çoğu zaman deneyci gerçekleştirir. Deneyci yanlılığı etkileri, genellikle bilimsel araştırmaların normal akışı içerisinde fark edilirler.

SOSYAL PSİKOLOJİNİN KÖKENLERİ Talep Karakteristikleri ve Deneyci Yanlılığı Katılımcıların davranışlarının talep karakteristikleri nedeniyle değişmesi, deneyci yanlılığından daha tehlikelidir. Çünkü talep karakteristikleri etkisi farklı laboratuvarlarda farklı deneylerde sıkça ortaya çıkar.

SOSYAL PSİKOLOJİNİN KÖKENLERİ Alan Araştırması Talep karakteristikleri sorununu ortadan kaldırmanın bir yolu da deneyi “alanda” ya da doğal bir ortamda yapmaktır. Kişiler bir deneyin içinde olduklarının farkında olmadıkları için, talep karakteristikleri etkisi de ortadan kalkar.

Ancak, alan araştırmalarında da ciddi sorunlar ortaya çıkabilir. SOSYAL PSİKOLOJİNİN KÖKENLERİ Alan Araştırması Laboratuvar çalışmalarındaki genellenebilirlik sorununu ortadan kaldırdığı için, birçok sosyal psikolog, alan çalışmalarına yönelmektedir. Ancak, alan araştırmalarında da ciddi sorunlar ortaya çıkabilir.

Katılımcılar bir deneyin içinde olduklarını bilmedikleri SOSYAL PSİKOLOJİNİN KÖKENLERİ Alan Araştırması Bir yandan “gereksiz” dış değişkenleri kontrol ederken, bir yandan da bağımsız değişkeni etkin bir şekilde değişimlemek zordur. Katılımcılar bir deneyin içinde olduklarını bilmedikleri ve onlardan belirli bir görevi yapmaları istenemeyeceği için, deneyde neyin ölçülmesi gerektiğini bilmek de zordur.

SOSYAL PSİKOLOJİNİN KÖKENLERİ Alan Araştırması Bu sorunlar aşılsa bile, önemli bir etik sorunla da karşı karşıya kalıyoruz: toplumun durumdan bihaber üyeleri üzerinde deney yapmak mazur görülebilir mi? Bu sorunu çözmek daha zordur.

SOSYAL PSİKOLOJİNİN KÖKENLERİ Ortamda Diğer Kişilerin Varlığı, Bireyin Bir Görevdeki Performansını Nasıl Etkiler? Diğer kişilerin varlığı davranışımızı birçok şekilde etkileyebilir. Tabi ki, birinin bizi izlediğini bildiğimiz zaman, yalnız olduğumuzu düşündüğümüz zamankinden farklı davranırız.

SOSYAL PSİKOLOJİNİN KÖKENLERİ Ortamda Diğer Kişilerin Varlığı, Bireyin Bir Görevdeki Performansını Nasıl Etkiler? Bu etkinin bir örneği sosyal kolaylaştırmadır (social facilitation). Bu, ortamda başkalarının varlığının bireyin bir görevdeki performansını iyileştirmesidir.

SOSYAL PSİKOLOJİNİN KÖKENLERİ Ortamda Diğer Kişilerin Varlığı, Bireyin Bir Görevdeki Performansını Nasıl Etkiler? Son zamanlarda sosyal psikologlar, tutum gibi konuları çalışmak için, bilişsel psikologların kullandıkları teknikleri kendilerine uyarlamaya başladılar.

SOSYAL PSİKOLOJİNİN KÖKENLERİ Ortamda Diğer Kişilerin Varlığı, Bireyin Bir Görevdeki Performansını Nasıl Etkiler? Olaylara ne hızda tepki verdiklerine ve ne hatırladıklarına bakarak, kişilerin tutumları ve tercihleri üzerine çıkarımlar yapabiliriz.