Yönetim Bilişim Sistemleri Bölüm 4 Doç. Dr. Aykut Hamit Turan Laudon & Laudon 2011

BT Etik ve Sosyal Konular Washington DC okulları, velileri servislerin geç gelmesi veya gelmemesinden sürekli şikayet ediyorlar S3 şirketine GPS sistemlerini okul otobüslerine yerleştirmeleri için ihale veriliyor S3 otobüsün hareketi hakkında detaylı bilgi veriyor, nerede, ne kadar durdu, kapı ne zaman açıldı veya kapandı, otobüsün gün içindeki yol haritası. Sistem cep telefonlarına da entegre çalışıyor Otobüs şoförlerinin farklı rotalar izlemesi, uzun öğle yemeği aralarına çıkmaları ortadan kalkıyor Ancak bu bilgilerin kötü amaçla kullanılabileceği okul yöneticilerini rahatsız ediyor. Çocukları otobüs içerisinde gözlemleme ve yollarını izleme imkanı veren bir sistem söz konusu Veriler ve bilgiler kötü amaçlarla kullanılabilir. Pozisyon takip sistemi mahremiyetin ihlaline davetiye çıkartıyor RFID’lerde aynı amaçlarla kötü niyetli kullanılabilir

BT Etik ve Sosyal Konular Hareket takip sistemi bozuk bir arabaya çekiciyi yönlendirebildiği gibi, sürücünün öğle yemeğini nerede yediğini de ortaya çıkarabiliyor RFID’lere de aynı şekilde itiraz geliyor. Radyo frekansı ile tanımlama teknolojisi tüketim ürünlerinin ne zaman nasıl alınıp, hangi yolları izleyerek mağazadan çıktığını takip eden sistemler. RID kullanan işletmeler ne zaman ürünün işletmeyi terk ettiğini, bu zaman diliminde tüketicinin neler yaptığı net olarak takip edebiliyorlar Teknoloji iki ucu keskin bir bıçak olabilir. Birçok fırsatı doğurabildiği gibi, kanun ve kuralları çiğnemek için kötü niyetli kimselere fırsatlar da verebilir Bu durum etik bir ikileme yol açmaktadır. Otobüs sürücülerinin hareketlerinin takip edildiğini ve bilindiğinin bilinmesi gibi haklı bir nedenle, bireysel mahremiyeti tehdit eden bir durumda ortaya çıkartabilir. Bir diğer etik ikilem BT uygulayarak maliyetleri düşürmek, öte yandan pek çok işçinin işine son vermek olabilir BT’lerinin olumsuz etkilerinin farkına varmalı ve olumlu etkiler ile olumsuz etkileri dengeleyebilmeliyiz

Sistemlerle İlgili Etik ve Sosyal Konuları Anlamak Enron, WorldCom, Merrill Lynch gibi şirketlerdeki yolsuzluklar ve haksızlıklar son yıllarda etik ve sosyal konular üzerine daha fazla düşünmemize yol açmıştır Günümüzde yasaları çiğneyen şirket üst düzey yöneticileri uzun yıllar hapiste kalabilmektedir Bu yasal olmayan işlemler ve faaliyetler BT departmanları tarafından tasarlanmamış olsa bile, BT’leri etik olmayan faaliyetlerin hayata geçirilmesi için önemli birer araç olmuşlardır. Etik olmayan finansal raporlar hazırlayan yöneticiler bu durumu finans bilgi sistemleri içerisine saklamışlar veya bu sistemlerden yardım almışlardır

Sistemlerle İlgili Etik ve Sosyal Konuları Anlamak Etik bireylerin kararlarını verip, faaliyette bulunurken, doğru veya yanlış konusundaki görüş ve düşünceleridir. BT’leri hem bireyler, hem de toplumlar için yoğun sosyal değişim yarattığı için ve mevcut gücün, paranın, hak ve sorumlulukların dağılımını değiştirdiği için etik problemler yaratır Diğer pek çok tarih değiştiren teknolojide olduğu gibi örneğin telefon, telgraf, elektrik, teknoloji sosyal gelişme sağlayabilir, ancak suç işlemek ve yeşeren sosyal değerleri yıkmak için araç olarak kullanılabilir BT’lerinin gelişmesi birçok kimseyi faydalandırabilir, ama bazılarımıza da maliyet oluşturacaktır

Sistemlerle İlgili Etik ve Sosyal Konuları Anlamak Internet ve elektronik ticaretin gelişmesiyle etik konuların önemi de arttı. Internet ve dijital firmalar teknolojiler bilginin toplanması, entegre edilmesi, dağıtılması, müşteri bilgisinin hakkında yeni endişelerin ortaya çıkmasına, bireysel mahremiyetin korunması ve fikri mülkiyet haklarının korunması konusunda yeni endişelere ve gelişmelere yol açmıştır. BT’lerinin içerisindeki kimseler yapma kayıtlarla ve diğer hilelerle BT’lerini kandırabilirler

Sosyal, Etik ve politik Konular için bir Model Etik, sosyal ve politik konular yakından ilgilidir. BT yöneticisi olarak sosyal ve politik tartışma etik konularda yansır Toplumu durgun bir su birikintisine benzetirsek, bu ekosistem içerisinde politik ve sosyal kurumlar dengededir. Bireyler nasıl davranacaklarını bilirler çünkü sosyal kurumlar (aile, eğitim, örgüt) zaman içerisinde gelişmiş kurallar ve kaidelere sahiptir ve bu kanunlar, yönetmelikler tarafından desteklenmektedir. Ancak bu su birikintisinin içerisine bir taş atarsak, bütün sistem çalkalanmaya başlar ve denge bozulur. İşte bu taş yeni BT’lerinin gücüdür BT yeni etik, sosyal ve politik durumlara, endişelere ve değişimlere yol açar ve bu sosyal, politik ve bireysel seviyelerde ilgilenilmesi gereken bir durumdur

Sosyal, Etik ve politik Konular için bir Model

Sosyal, Etik ve politik Konular için bir Model Bireyler birden eski kurallar tarafından kapsanmayan yeni kurallar ile karşı karşıya kalmışlardır Sosyal kurumlar bir anda bu değişimle baş edecek yöntem ve teknikler geliştiremezler, sosyal sorumluluk, politik tavır vb belirlenmesi yıllar gerektirir Bu modeli kullanarak etik, sosyal ve politik konular arasındaki dinamikleri gözlenmeyebiliriz Bilgi toplumunun temel ahlaki boyutlarını görmemize de yardımcı olur ve bireysel, sosyal ve politik seviyelerin farkına varmamıza yarar

Bilgi çağının Beş Ahlaki Boyutu BT’leri tarafından oluşturulan bireysel, sosyal ve politik konular takip eden ahlaki boyutları ilgilendirmektedir Bilgi hak ve sorumlulukları: Bireyler ve örgütler kendileriyle ilgili hangi bilgi haklarına sahiptirler? Bu bilgiyle ilgili ne sorumlulukları ve hakları vardır Varlık hak ve sorumlulukları: Dijital toplumda fikri mülkiyet hakları nasıl korunacaktır? Bilginin sahipliğini nasıl takip ve tespit edeceğiz? Sorumlu sayılmak ve kontrol: Bilgi haklarına olan tecavüzden kim sorumlu olacak? Bireylerin zararlarını kim karşılayacak?

Bilgi çağının Beş Ahlaki Boyutu Sistem kalitesi: Toplumun ve bireylerin hak ve güvenliğini korumak için ne tür bir sistem kalitesi talep edilecek ve beklenecek Hayat kalitesi: Bilgi ve enformasyon temelli toplumda ne tür değerler korunacak? Hangi kurumlar korunacak? Yeni BT’leri hangi kültürel değer ve uygulamaları destekleyecek

Etik Konular Oluşturan teknolojik Trendler Etik konular uzun zamandır BT’lerini takip etmiştir. Ancak BT’leri yeni etik sorunlar ortaya çıkarmış, mevcut sosyal yapıları tehdit etmiş ve bazı kanunları geçersiz kılmış ya da büyük oranda sakatlamıştır BT aynı zamanda suç davranışı oluşturulması için zemin hazırlamıştır. Dört teknolojik trend etik konuları alevlendirmiştir Her 18 ayda bilgi işlem gücünün ikiye katlanması birçok örgüt için bilgi sistemlerinin ana süreçlerinde yoğun olarak kullanılması sonucunu doğurmuştur. Sistemlere bağımlılığımız artmış, sistem hataları ve veri kalitesi konusunda hassasiyetimiz ve zarar görme olasılığımız artmıştır. Verimliliği arttıran sistemler kötü kullanma için zemin oluşturmuştur. Sosyal kanunlar ve sistemler bu bağlılığa kendilerini adapte edememişlerdir. BT’lerinin güvenliği ve doğruluğunu garanti altına alan anlaşmalar, altyapılar ve standartlar daha henüz oluşturulmamıştır

Etik Konular Oluşturan teknolojik Trendler Veri depolama tekniklerindeki gelişmeler ve hızla düşen veri depolama maliyetleri kamu ve özel firmalar tarafından müşteriler, çalışanlar ve halk hakkında toplanan ve düzenlenen veri tabanlarının sayı ve boyutlarını arttırmıştır. Bu devasa veri tabanları bireysel hakların ihlalini hem ucuz hem de kolay yapmıştır. Devasa veri tabanları potansiyel müşterilerin belirlenmesi için yerel ve ulusal firmalar ve kamu kurumları tarafından yoğun olarak kullanılmaktadır. Google bireylerin internet üzerinde yaptıkları aramalar, emailleri ve diğer faaliyetleri hakkında inanılmaz büyük bir veri tabanına sahipti ve bu bireyler hakkında önemli bilgiler vermektedir

Etik Konular Oluşturan teknolojik Trendler Gelişmiş veri analizi teknikleri özel firmalara ve kamu kurumlarına bireylerin ve hareketleri ve davranışları ve rutinleri hakkında önemli bilgiler vermektedir. Gelişmiş veri analizi teknikleri ile firmalara bireyler hakkında önemli ve detaylı bilgi bulma imkanı vermektedir ve firmalar değişik bilgisayar sistemlerinde kayıtlı bölük pörçük bilgi ve verileri toplayıp, anlamlı sonuçlar çıkarabilirler

Etik Konular Oluşturan teknolojik Trendler Kredi kartı alışverişleri, telefon görüşmeleri, dergi üyelikleri, abonelikler, video kiralama faaliyetleri, banka kayıtları, belediye ve devlet hizmetleri kayıtları, sağlık kayıtları, web sitesi ziyaret ve faaliyetleri, bloglar gibi pek çok yolla kendimiz hakkında inanılmaz boyutlarda bilgiyi arkamızda bırakıyoruz Bireyler hakkında pek çok veri bankası ve elektronik kaynaktan bilgi toplama faaliyetine profilleştirme adı verilir Bazı şirketler bireyler ile ilgili bilgileri, satın alma davranışlarını, bağış tutumlarını, kitap okuma alışkanlıklarını vb verileri elektronik ortamda ilgilenen kişi veya kurumlara satmaktadırlar. Kişisel bilgilerin satışı işi milyon dolarlık bir iştir Bilgisayar ağlarının gelişmesi de etik ve sosyal problemlere yol açmaktadır. Bu ağlar üzerindeki bilginin akışından kim sorumlu olacaktır?

Bilgi Toplumunda Etik Etik seçme hakkı olan bireylerin bir endişesidir Etik bireysel seçimle ilgilidir: Belirli bir seçim alternatifi ile karşılaştığında hangi yolu seçeceksin?

Temel Kavramlar, Sorumluluk, Mesuliyet ve Yükümlülük Etik faaliyetlerinden sorumlu bireylerin verdiği kararların sonuçlarıdır Sorumluluk etik faaliyette temeldir. Sorumluluk yaptığımız faaliyetlerin sonuçlarını, maliyetlerini ve sorumluluklarını kabul etmemizdir Mesuliyet sosyal kurumların ve sistemlerin bir fonksiyonudur. Sorumlu faaliyeti kim yapmıştır, kim faaliyetlerden ve sonuçlarından sorumlu olacaktır belirlenmesidir Yükümlülük sorumluluğun hukuk alanına taşınmasıdır. Yükümlülük politik sistemin bir özelliğidir ve kanunların bir kimseye verilen zarardan kimin, hangi kuruluşların sorumlu olacağının belirtilmesidir.

Temel Kavramlar, Sorumluluk, Mesuliyet ve Yükümlülük Çevrimiçi profil oluşturma değişik kaynaklardan kişiler hakkında bilgi toplayarak dosyalarca birey hakkında detaylı bilgi oluşturmaktır. Hakkında en fazla tartışılan etik konularından biridir. Sigorta şirketleri, Sağlık Sigortası şirketleri, gazinolar ve teröristleri bulmak için otoriteler kullanır Açık olmayan ilişki farkındalığı (NORA) değişik kaynaklardan bilgileri toplayıp, derleyerek saklı ilişkileri ortaya koyup suçlu ve teröristleri yakalama amacıyla kullanmak. Örneğin bir iş başvurusu yapan kimse bir suçlu ile aynı telefon numarasına sahip olduğunun bulunması

Temel Kavramlar, Sorumluluk, Mesuliyet ve Yükümlülük Bu temel kavramlar bilgi sistemlerine ilişkin etik analizin ve bu sistemlerin kimin tarafından yönetileceğine dayanak oluşturmaktadırlar İlk olarak enformasyon sistemleri bireyler ve kurumlar tarafından süzgeçten geçirilir. Kurumlar, bireyler ve örgütler üzerindeki muhtemel etkileri belirlenir İkinci olarak BT’lerini kullanmayı seçen kurumların yöneticileri üzerine bu kullanma sorumluluğu düşer. BT’lerini akıllıca ve çevreye en az zararı verecek şekilde kullanma sorumluluğu ilgili kurum yöneticilerine aittir Etik, politik toplum ve bireyler kendilerine verilen zararları hukuk süreçleri ve yasalar ile tanzim edebilirler

Etik Analiz Bir etik problemle karşı karşıya olup, olmadığımızı nasıl anlarız. Beş adımdan oluşan bir analiz mevcuttur Olayları ve gerçeklikleri açık bir şekilde tanımlayın: Kim kime ne zaman, nasıl, nerede ne yapmıştır açık olarak tanımlayın. İlk olayları raporlarının ne kadar yanlış olabileceğini ve olay ve gerçekliklerin doğru bir şekilde ortaya koymanın sorunun çözümüne ne kadar olumlu etkisinin olacağı şaşırtıcıdır Çatışma ve ikilemi tanımlayın ve çatışma ve ikileme dahil üst düzey değerleri belirleyin: Etik, sosyal ve politik konular daima üst düzey değerlere referans ederler. Çatışma içerisine girmiş taraflar üst düzey değerlerin peşinde olduklarını iddia ederler (özgürlük, mahremiyet, malların korunması ve serbest girişimcilik gibi). Tipik etik konular bir ikilem oluşturur: iki farklı önemli değeri destekleyen birbiriyle taban tabana zıt iki davranış şekli. Örneğin sağlık bakım kayıtlarını iyileştirme ihtiyacı ve kişisel gizliliği koruma ihtiyacı

Etik Analiz Paydaşları belirleyin: her etik, sosyal ve politik konuda çeşitli paydaşlar mevcuttur: sonuçlardan kazançlı çıkan, duruma yatırımda bulunan ve genellikle sesli düşünceleri olan oyunculardır bunlar. Bu kimselerin kimliği ve ne istediklerini bulun Mantıklı bir şekilde gerçekleştirebileceğimiz seçenekleri belirleyin: Hiçbir seçenek tüm ilgili çıkar gruplarını tatmin etmeyecektir, ama bazı seçenekler diğerlerinden daha iyidir. Seçeneklerinizin muhtemel sonuçlarını belirleyin: Etik açıdan doğu olan bir seçenek bir başka açıdan yıkıcı olabilir. Diğer seçenekler tek bir örnek için geçerli olabilir. Ancak diğer bazı örneklerde geçerli olmayacaktır.

Aday Etik İlkeler Etik analizin sonunda hangi etik ilke ve kuralları karar vermek için kullanacağız? Hangi üst düzey değerler kararımızı şekillendirecek? Tarih boyunca çok sayıda etik ilke karar vermemize yardımcı olmuştur Başkalarının sana ne yapmasını istiyorsan, sende başkalarına onu yap (Altın Kural). Kendimizi başkalarının yerine koymak ve kendimizi kararların nesnesi olarak düşünmek, karar verme sürecinde doğruluk hakkında düşünmemize yardımcı olacaktır Eğer bir eylemin gerçekleşmesi herkes için doğru değilse, hiç kimse için doğru değildir (Immanuel Kant’ın koşulsuz Buyruk İlkesi) Eğer bir eylem tekrar tekrar gerçekleştirilemiyorsa, eylemin gerçekleştirilmesi doğru değildir (Descartes’in Değişim Kuralı). Kaygan bir yolda kendi başımıza inmeye çalışırsak ilk başta durabilsek bile sonra duramayabiliriz

Aday Etik İlkeler Yüksek veya büyük değer yaratan eylemi gerçekleştirme (Faydacılık İlkesi). Faaliyetleri derecelendir ve en fazla değer yaratanı yap. En az zararı veya en az olası maliyeti oluşturan eylemi gerçekleştirin (Riskten kaçınma ilkesi). Çok yüksek başarısızlık maliyeti olan eylemlerden kaçının ve başarısızlık maliyetinin orta ve yüksek olduğu eylemlere dikkat edin Aksi yönde bir açıklama yoksa, hemen hemen bütün soyut ve somut nesnelerin başka birisine ait olduğunu varsayın (etik bedava yemek yok kuralı). Başkası tarafından yaratılan bir nesne bizim için değerli ise, onun bir değeri vardır, yaratıcısı bunun için bir değer talep edebilir.

Gerçek Dünyaya İlişkin Etik İkilemler Enformasyon sistemleri diğerleri ile çatışan bir çıkar grubu barındıran yeni etik ikilemler ortaya çıkarmıştır. Gelişmiş ülkelerde pek çok işletme çalıştıkları işgücü sayısını azaltmak için BT kullanmaktadır. Otomatik sesli yanıt sistemleri gibi veya pek çok işletme çalışanlarının verimliliğini ve işletme kaynaklarının kullanımını kontrol etmek için çalışanların e-maillerini okuyor veya Internet aktivitelerini takip ediyor. Her örnekte de çatışan değerler söz konusudur. İşletme maliyetlerini düşürmek, karını arttırmak ve verimliliği arttırmak isterken, çalışanların bir iş güvencesine, mahremiyetine tecavüz edebilir mi?

Bilgi Sistemlerinin Ahlaki Boyutu Daha önce tanımlanan 5 ahlaki boyuta daha yakından bakacağız ve detaylı tartışacağız

Bilgi hakları: Internet çağında Kişisel Gizlilik ve Özgürlük Kişisel gizlilik bireylerin yalnız kalma ve diğer bireylerin ve örgütlerin (devlet dahil olmak üzere) gözetim veya denetiminden veya müdahalesinde olmamayı talep etme hakkıdır Kişisel gizlilik talebi aynı zamanda işyeri içinde geçerlidir. Bilgi teknolojileri ve sistemleri kişisel gizliliğe saldırıyı ucuz, karlı ve etkin kılarak, kişisel gizliliğe ilişkin bireysel talepleri tehdit etmektedir Kişisel gizliliği korunması ABD, Kanada ve Alman anayasalarında çeşitli şekillerde korunmakta ve bu konuda diğer ülkelerde farklı kanunlar bulunmaktadır

Bilgi hakları: Internet çağında Kişisel Gizlilik ve Özgürlük ABD ve Avrupa kişisel kanunlarının çoğu, federal hükümet danışma komitesi tarafından 1973 yılında yazılan raporda ilk kez ortaya konulan Adil Enformasyon Uygulamaları (Fair Information Practices) olarak adlandırılan rejime dayanmaktadır. Bu ilkeler birey hakkında bilgi toplama ve değerlendirme konusundaki bazı ilkelerdir. Birey ve kayıt tutucu arasındaki çıkarların karşılıklı korunması ilkesine dayanır. Avrupa’da kişisel gizliliğin korunması ABD’den çok daha sıkı düzenlemelere tabidir. ABD’den farklı olarak Avrupa’da şirketlerin bireylerin izni olmaksızın, müşteri hakkında bilgileri kullanmasına ve paylaşmasına izin verilmez. Bilgilendirilmiş onay (Informed Consent) rasyonel bir karar vermek için ihtiyaç duyulan tüm olaylara ilişkin bilgi ve verilen onayı ifade etmektedir.

Bilgi hakları: Internet çağında Kişisel Gizlilik ve Özgürlük ABD ve Avrupa otoriteleri birlikte çalışarak, Amerikan işletmeleri için güvenli bir liman (Safe harbor) çerçevesini geliştirmişlerdir. Güvenli liman resmi düzenleme mercilerinin ve mevzuatın amaçlarını karşılayan, ancak resmi bir düzenleme veya zorlama gerektirmeyen özel bir kendi kendini düzenleyici uygulama ve politika mekanizması anlamına gelmektedir AB standartlarını karşılayan kişisel gizliliği koruma mekanizmaları geliştirmeleri durumunda , ABD şirketlerinin Avrupa birliği ülkelerinden veri kullanmasının önünü açmaktadır

Bilgi hakları: Internet çağında Kişisel Gizlilik ve Özgürlük Internet teknolojileri kişisel gizliliğin korunmasına ilişkin yeni sorunlar ortaya çıkarmıştır. Bu geniş ağ üzerinden gönderilen veriler, varacağı yere ulaşmadan önce pek çok sistem ve bilgisayar üzerinden geçmektedir. Bu sistemlerin her biri içerisinden geçen iletişimi kontrol etme, kaydetme ve depolama yeteneklerine sahiptir Hangi aramaların gerçekleştirildiği, hangi web sitesi ve sayfalarının ziyaret edildiği, çevrimiçi nelere bakıldığı kontrol edilip, kolaylıkla tespit edilebilir Ziyaretçiler ürün veya hizmet satın almak için kayıt olduysa web siteleri ziyaretçilerin kimliklerini öğrenebilir. Web siteleri aynı zamanda çerezler (cookiler) ile ziyaretçilerinin bilgisi olmaksızın onlar hakkında bilgi toplayabilir. Çerzler kullanıcı web sitesini ziyaret ettiğinde bilgisayarı üzerine yazılan küçük metin dosyalarıdır.

Bilgi hakları: Internet çağında Kişisel Gizlilik ve Özgürlük Çerezler kullanıcıların web tarama yazılımlarını tespit etmekte ve ziyaret edilen web sitelerini izlemektedirler Internet kullanıcılarının gözetimi için çok daha kurnaz yazılımlar mevcuttur. Web işaretçileri (Web Beacons) çevrimiçi davranışı gözetlemek için kullanılan bir diğer araçtır. Bunlar bir sayfa ziyaret edildiğinde veya bir email gönderildiğinde sayfanın veya e postanın içerisine gizlice yerleştirilen küçük nesnelerdir. Kullanıcı IP adresi, siteyi ziyaret zamanı, daha önce belirlenen çerez değerleri gibi pek çok veriyi toplar ve depolarlar. Casus yazılımlar (Spyware) büyük bir uygulamanın üzerinde kendini kullanıcıların bilgisayarına kopyalayan yazılımlardır. Bannerlar, reklamlar, istem dışı bir siteye yönlendirilmeler gibi uygulamaları gerçekleştirir kullanıcı bilgisayarına yüklendiğinde

Bilgi hakları: Internet çağında Kişisel Gizlilik ve Özgürlük Günümüzün en büyük online veri toplayıcı Google’dır ve herhangi bir devletin sahip olduğundan çok daha fazla bilgiyi Internet kullanıcıları hakkında toplar ve işler Bu veriler Google reklamlarının ve arama sonuçlarının şekillenmesinde kullanılır ABD işletmelerin piyasada oluşan işlemlere ilişkin enformasyonu toplamalarına ve bu enformasyonu daha sonra bilgisi kullanılan bireylerin bilgilendirilmiş onayını almadan pazarlama amaçları için kullanmaya izin vermektedir Web siteleriyle etkileşim halindeyken kişisel gizliliği korumak için çeşitli teknik yollar mevcuttur. E-postaları şifrelemek, e-posta ve sörf faaliyetlerini isimsiz olarak görünür hale getirmek, işlemci bilgisayarın çerezleri kabul etmesini önlemek, casus yazılımları bulmak ve ortadan kaldırmak için özel programlar ve uygulamalar geliştirilmiştir

Bilgi hakları: Internet çağında Kişisel Gizlilik ve Özgürlük P3P, web sitelerinin kişisel gizlilik politikası ve Internet kullanıcıları arasında iletişim kurmak ve bu politikayı kullanıcı tercihleri ve Federal Ticaret Komisyonu Yönergeleri ile diğer standartlarla karşılaştırmak için kullanılan bir standart sunmaktadır. Kullanıcılar bir web sitesi ile etkileşim halindeyken sürdürmeyi arzu ettikleri kişisel gizlilik seviyesini seçmek için P3P’yi kullanabilirler P3P standardı, web sitelerinin kişisel gizlilik politikalarını, bilgisayarın anlayabileceği bir şekilde yayınlayabilmelerine imkan vermektedir. Kişisel gizlilik politikası bir defa P3P kurallarına göre kodlandığında, bireysel web sitesine ilişkin yazılımın bir parçası olmaktadır.

Mülkiyet Hakları ve Fikri Mülkiyet Günümüzde BT fikri mülkiyet haklarının korunmasında ciddi güçlükler oluşturmaktadır Fikri mülkiyet bireyler veya işletmeler tarafından yaratılan maddi olmayan varlıkları ifade etmektedir Bilgisayarlar üzerindeki varlıklar ve bilgiler kolaylıkla kopyalanabilmekte ve ağ üzerinden dağıtılmaktadır Ticari sırlar, telif hakkı ve patent hukuku olarak üç farklı yasal yol ve gelenek ile fikri mülkiyet hakları korunmaya çalışılmaktadır

Ticari Sırlar Bir iş amacı için kullanılan herhangi bir fikri çalışma ürünü (formül, cihaz, şablon veya verilerin derlenmesi) kamuya mal olmuş bir enformasyona dayandırmama koşulu ile ticari sır olarak sınıflandırılabilir Genel olarak ticaret sırları, bir çalışma ürününün arkasında yer alan fikirlere tekel hakkı tanımaktadır. Ancak bu tekel hakkı çok zayıf olabilir Yeni ve eşsiz unsurları, prosedürleri ve derlemeleri barındıran bir yazılım ticari bir sır olabilir. Ticari sırlar hukuku yalnızca çalışma ürününün ortaya konulan görünümünü değil, ürün içerisinde yer alan gerçek fikirleri de korumaktadır En karmaşık olanlar dahil olmak üzere hemen hemen tüm yazılım programları belli bir dereceye kadar eşsiz unsurları barındırsa da, yazılım geniş çapta dağıtıldığı zaman, çalışmada yer alan fikirlerin kamuya açık hale gelmesini engellemek zordur

Telif hakları Telif hakları, fikri mülkiyetin yaratıcısını, çalışmasının başkaları tarafından yaratıcının yaşam süresi ve ölümünden sonraki 70 yıl boyunca kopyalanmasına karşı koruyan kanuni imtiyaz anlamına gelmektedir İşletmelerin sahip olduğu çalışmalar için telif hakkının korunması, çalışmanın ilk yaratılmasından sonraki 95 yıl boyunca devam etmektedir Telif hakkı yasalarının ardında yatan amaç, yaratıcı insanların çalışmalarına ilişkin olarak finansal ve finansal olmayan bir takım faydalar elde etmelerini sağlayarak yazarlığı ve eser sahipliğini teşvik etmektedir ABD’de 1960’lı yıllarda Telif hakları ofisi yazılımları kaydetmeye başlamış, 1980 yılında kongre yazılım programlarının kodlarının ve ticari olarak satılan yazılım ürünlerinin kopyalanması konusunda açık bir koruma sağlayan ve satın alanın haklarını koruyan Bilgisayar yazılım telif hakları Kanununu çıkarmıştır Telif hakları tüm programları ve parçalarını kopyalamaya karşı korumaktadır. Telif haklarının sakıncası yalnızca çalışmanın ortaya konan görünümünün korunması, çalışmanın arkasında yatan temel fikirlerin korunmamasıdır. Bir kimse yazılımınızı inceleyip, arkasında yatan mantığı öğrenip, telif hakkı olmaksızın kendi yazılımını yazabilir

Patentler Patent sahibine buluşun arkasında yatan fikirleri için 20 yıl süre ile ayrıcalıklı tekel hakkı vermektedir. Patent hukukunun ardında yatan amaç, yeni bir makineyi, aleti veya metodu bulan kimsenin emeğine ilişkin tüm finansal ve finansal olmayan ödülleri almasını sağlamak ve lisans anlaşması altında söz konusu fikri kullanmak isteyenlere detaylı açıklamalar sağlayarak, buluşun geniş çaplı kullanımını mümkün kılmaktır. Patent hukukunun temel kavramları orjinallik, yenilik ve buluştur. 1981 yılı yüksek mahkeme kararından sonra bilgisayar programlarına da ABD’de patent verilmeye başlanmıştır Patent korunmasının gücü, yazılım temelini oluşturan düşünce ve fikirler için bir tekel hakkı vermesinden kaynaklanmaktadır. Zorluğu ise açıkça görünebilir olmamak (çalışma bir takım özel anlayışları ve katkıları yansıtmalıdır), orijinallik ve yenilik gibi sert kriterleri geçmek ve korunma alabilmek için yıllarca beklemek olmaktadır

Fikri Mülkiyet haklarına İlişkin Sorunlar Günümüz enformasyon teknolojileri, özellikle yazılımlar, mevcut fikri mülkiyet düzenlemeleri için ciddi güçlükler oluşturmaktadırlar, dolayısıyla önemli etik, sosyal ve politik konular ortaya çıkarmaktadır. Dijital medya kopyalamanın kolaylığı, aktarmanın kolaylığı, değiştirmenin kolaylığı, bir yazılım çalışmasını bir kitap, müzik olarak sınıflamanın zorluğu açısından kitaplar, dergiler ve diğer medya araçlarından farklılık gösterir Internet dahil olmak üzere dijital ağların yaygınlaşması, fikri mülkiyet haklarının korunmasını güçleştirmiştir. Ağlar ile yazılım, kitap, makale vb geniş kapsamlı, hızlı, kolay ve ucuz kopyalanması ve dağıtılması mümkün olmuştur

Hesap Verilebilirlik, Yükümlülük ve Kontrol Kişisel gizlilik ve mülkiyet yasaları ile beraber yeni bilgi teknolojileri bireylerin ve kurumların hesap verebilir tutulmaları için geçerli olan mevcut yükümlülük yasalarının ve sosyal uygulamaların bir takım güçlüklerle karşılaşmalarına neden olmaktadır Eğer bir insan bir bilgisayar tarafından kontrol edilen bir makine tarafından yaralanırsa kim hesap verecektir Enformasyon süreci konusunda dış kaynaktan yararlanıyorsak, müşterilere verilen zarardan kim sorumlu tutulacaktır? Dış kaynak veri ve bilgi sağlayıcılarının sorumluluğu ne olacaktır

Bilgisayarla İlişkin Yükümlülük Problemleri 2009 yılında Kuzey Amerika’nın en büyük bankalarından TD Bank’ın müşterilerinin maaş çekleri, sosyal güvenlik çekleri, yatırım ve vadesiz hesapları birbirine karıştı. 6.5 Milyon insan bir süre parasız kaldı. Bu iki bankanın entegrasyon sürecinde oluşan bir sorundu ve müşterilerin zararlarından kim sorumlu tutulmalıdır? Yazılımlar ve donanımlar için bu sistemlerin üreticileri sorumlu tutulabilir. Ancak mahkemeler bir kitabın içeriği konusunda, hakaret olmadığı sürece yayıncıyı sorumlu tutmaktan kaçınırlar. Aynı şey yazılım üreticileri içinde söz konusudur. Genel olarak yazılım üreticisini, ortaya çıkan fiziksel veya ekonomik zarar ne olursa olsun, kitaplara benzediği düşünülen yazılım ürünü için oldukça güçtür. Öte yandan Anayasalarda genellikle ifade özgürlüğünü garanti altına almak istedikleri için yayıncılar, kitaplar ve dergiler mahkemeler tarafından yükümlü tutulmazlar

Bilgisayarla İlişkin Yükümlülük Problemleri Yazılım kitaplardan oldukça farklıdır. Yazılım kullanıcıları yazılım hatasına ilişkin beklentiler geliştirebilirler; yazılımların kitaplara göre denetlenmeleri zordur ve kalite açısından diğer yazılım ürünleriyle karşılaştırılmaları zordur. Günümüzde insanlar yazılımlara bağımlı hale gelmektedirler ve günümüzde yükümlülük hukuku açısından yazılımlarında kapsayacak şekilde geliştirilmesi gereklilik olmuştur Telefon sistemleri ortak taşıyıcı olarak düzenlendikleri için iletilen mesajlar için yükümlü tutulmamaktadır. Ancak yayıncılar ve kablolu televizyon istasyonları içerik ve hizmetler hakkında çok çeşitli federal ve yerel sınırlamalara tabi tutulmaktadır. Örgütler web sitelerinde yer alan hakaret edici içerik ve çevrimiçi kullanıcılar tarafından gönderilen içerikten sorumlu tutulabilirler

Sistem kalitesi: Veri kalitesi ve Sistem Hataları Sistem kullanımının amaçlanmayan sonuçları için yükümlülük ve hesap verebilirlik üzerine yapılan tartışmalar ilişkili fakat bağımsız bir ahlaki boyutu ortaya çıkarmıştır: Sistem kalitesi açısından kabul edilebilir ve teknolojik olarak mümkün seviye nedir? Sistem yöneticisi hangi noktada testleri durdurur ve yazılımı geliştirebilmek için her şeyi yaptık, sevk edin diyebilir. Bazı hataların tespit edilmesi ve ortadan kaldırılması çok güç ve pahalıdır. Bu durumda kimsenin gücü yazılımı almaya yetmez. Yazılım üreticileri bazı hatalarla ürünü piyasaya sürer ve kullanıcıyı uyarırlar. Düşük sistem performansının üç temel nedeni vardır: yazılım bugları ve hataları, doğal ve diğer nedenlerden kaynaklanan donanım ve tesis hataları ve düşük girdi veri kalitesi. Yazılım endüstrisi mükemmel performans gösteren değil, kabul edilebilir bir yazılım üretmek için bile gerekli test standartlarına henüz ulaşamamıştır

Yaşam kalitesi: Tarafsızlık ve Erişim Sınırları Enformasyon sistemleri ve teknolojilerinin beraberinde getirdiği negatif maliyetler, teknolojilerin artan gücü ile birlikte tırmanmaya başlamıştır Bilgisayar teknolojileri bize fayda getirirken bile, kültürümüzün değerli unsurları ve toplumumuz üzerinde potansiyel olarak yıkıcı etkilerde bulunmaktadır Bilgi sistemlerinin kullanılması ile ilgili iyi ve kötü sonuçlar arasında nasıl denge kuracağız?

Gücün Dengelenmesi: Merkez - Çevre Bilgisayarın güçleri arttıkça gücün merkezileşmesi ve George Orwell’in kitabı gibi Big Brother’ın ortaya çıkmasıdır. Bilgisayarlar yaygınlaştıkça gücün dağılması, alt kademelere inmesi gibi bir durum görünse bile, alt kademeler genellikle önemsiz konularda karar vermekte, tüm stratejik, önemli ve hayati konular ve kararlar günümüzde geçmişte olduğu gibi üst kademeler tarafından verilmektedir

Değişimin Hızlanması: Rekabete Cevap Verme Süresinin Azalması Bilgi sistemleri etkin ulusal ve uluslararası pazarlar yaratmaya yardımcı olmuştur. Günümüzün daha etkin küresel piyasaları, işletmelerin rekabet için yıllarca kendilerini ayarlamalarına izin veren normal sosyal tamponları azaltmıştır. Zaman temelli rekabetin çirkin yüzü ortaya çıkmıştır. Çalıştığınız işletme küresel rekabete hızlı cevap veremezse 1 yıl içerisinde işinizle beraber yok olma durumu söz konusudur

Sınırları koruma: Aile, İş, Boş Zaman Aileyi işten ayıran geleneksel sınırlar boş zamanlar yok olmak üzere. Mobil teknolojiler ve sürekli Internet erişimi her zaman çalışma modu içerisinde olmamız sonucunu doğurmuştur. Artık her yerde her şeyi yapabilecek duruma gelmiş durumdayız. Boş zamanlarımızı bile bilgisayar karşısında geçirdiğimizden yakın sosyal ilişkiler tehdit edilir duruma gelmiştir. Eğlence ve dinlenme amaçlarıyla bilgisayar kullanımı insanları ailelerinden uzaklaştırmıştır

Bağımlılık ve Savunmasızlık Günümüzde işletmeler ve bireyler bilgi teknolojilerine inanılmaz bir şekilde bağımlıdırlar. Söz konusu sistemlerin başarısızlığı durumunda inanılmaz derecede savunmasızdırlar. Günümüz Internet sistemlerinde özellikle ve diğer birçok bilişim sisteminde bir genel bir standart ve düzenleyici yoktur ve bu da endişe vericidir

Bilgisayar Suçları ve Kötüye kullanma Bilgisayar teknolojileri çalmak ve insanlara zarar vermek için yeni araçlar insanoğluna sunmuşlardır. Bilgisayar suçu bilgisayar sistemi kullanarak yasa dışı faaliyette bulunmak veya bir bilgisayar sistemine karşı suç işlemeyi ifade etmektedir. Bilgisayar ve bilgisayar sistemleri suçun konusu olabileceği gibi, aracıda olabilirler. Bilgisayarları kötüye kullanmak yasal olmadığı düşünülmeyen ancak etik olmayan bilgisayarların kullanılış biçimleridir. Spam e-postalar göndermek bunlardan en önemlileridir. Maliyetleri son derece düşük olduğu için spam e-posta gönderimi hızla artmaktadır. Avrupa’da istenmeyen e-posta ile ilgili düzenlemeler ABD’ye göre daha sıkıdır.

İstihdam ve İş Kayıpları İş süreçlerinin yeniden yapılanması bilgi ve iletişim toplumunda genellikle alkışlanmaktadır. Ancak bu süreç sonunda milyonlarca orta kademe yönetici ve büro çalışanının işine son verileceği genellikle göz ardı edilmektedir. Bilgi teknolojileri toplumun son derece üstün bilişim ve teknik donanımlara sahip sınırlı sayıda insan tarafından yönetilmesi sürecini başlatmıştır. Bazı ekonomistler insanların yeniden eğitilerek daha yüksek maaşlarla iş bulabileceğine inanırlar. Ancak mavi yakalı, son derece düşük eğitime ve vasıflara sahip veya yaşlı çalışanlar için yeniden eğitim alma ve kendini geliştirme oldukça güçtür. Dikkatli planlama ve çalışanların ihtiyaçlarına karşı hassasiyet, işletmelerin iş kayıplarını en aza indirgemeleri için işleri yeniden tasarlamalarına yardımcı olabilecektir

Tarafsızlık ve erişim: Irk ve Sosyal Sınıf Bölünmelerinin Artması Dijital çağa katılmak için herkes eşit şansa sahip midir? Toplumlardaki mevcut sosyal, ekonomik, kültürel boşluklar enformasyon sistemleri teknolojisi ile azaltılabilir mi? Veya zenginin daha zengin, fakirin daha fakir olduğu bir bölünmemi bilgisayar teknolojileri tarafından yaratılmaktadır? Enformasyon, bilgi, bilgisayarlar, diğer enformasyon kaynakları ve tüm kaynaklar eğitim kurumlarına erişim, etnik, sosyal toplum sınıfları arasında adaletsiz dağılmıştır Belirli sosyal sınıflara ve sosyo ekonomik yapıya sahip grupların bilgiye, enformasyona, bilgisayara, internete erişimi zaman içerisinde aslında azalmıştır Digital Divine – Dijital Bölünme bir gerçekliktir ve tüm toplumlarda ve toplumlar arasında görülmektedir. Yoksulluğun fazla olduğu bölgelerde bilgisayara, nitelikli eğitim programlarına, Internet’e, kaliteli ve donanımlı öğretim üyelerine erişmek güçtür

Sağlık Riskleri Tekrarlanan Gerilim Deformasyonu gibi hastalıklar bilgisayar kullanımı ve kullanırken gösterilen yanlış fiziksel hareketler dolayısıyla artmıştır Bilgisayar ekranı sendromu da bilgisayar ve cep telefonu ekranlarının ve diğer elektronik aletlerin göz yorgunluğuna neden olması ve gözlerde tahriş ve kaşınma gibi rahatsızlıklar vermesidir Bilgisayar kullanımı arttıkça tekno stress oluşmaktadır. Kızgınlık, insanlara ve teknolojilere karşı tahammülsüzlük ve yorgunluk şeklinde kendini göstermektedir. Bilgisayarlar her ne kadar insanlara hızlı karar verme, bilgiye ulaşma ve daha doğru karar vermelerine yardımcı olsalar da, odaklanma ve net bir şekilde düşünmelerine engel olmaktadır