PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK Benlik PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

Benlik (self) nedir? Kişinin kendi hakkındaki temsillerinin bir bütünüdür. Kendilik/Öz Kişilik, kalıtım ve beden yapısı gibi doğuştan gelen özelliklerle çevre ve eğitim gibi sonradan edinilen etkilerin bir bütünüdür. PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

Benlik bilgisi (Self-knowledge) nereden gelmektedir? Kendi gözlemlerimiz aracılığıyla: kişisel kaynaklar Diğerlerinin yardımı aracılığıyla: sosyal kaynaklar PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

Kişisel Kaynaklar Kendini Algılama Kuramı (Self perception theory) Bem, 1967 Kendimize dair bilgiyi kendimizi gözlemleyerek de elde ederiz. Tutum ve duygularımız belirsizse, davranışlarımızı gözlemleyerek çıkarımlarda bulunuruz. PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

Kişisel Kaynaklar İki Etmenli Duygu Kuramı (Two factor theory of emotion) Schacter, 1964 Kendimize dair bilgiyi fizyolojik uyarılmışlık durumlarımıza bakarak çıkarsayabiliriz. Fizyolojik uyarılmışlık - buna verilen etiket/ad Çok çekici bir arkadaş ve korku filmi? PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

Sosyal Kaynaklar Sosyal Kimlik Gruba/gruplara üyeliğe verilen değerden doğar (Tajfel, 1981). Aile, iş, din, etnik, siyasi vb gruplar benliğin önemli yönlerini açığa çıkarır. Benlik kavramı ve sosyal kimlik birbirlerini belirler ve biçimlendirir. PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

Sosyal Kaynaklar Ayna Benlik (looking-glass self) Cooley, 1902 Başkalarının bize karşı davranışlarından benliğimize dair bilgiler ediniriz. PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

Sosyal Kaynaklar Sosyal Karşılaştırma (Festinger, 1954): Kendimizi başkalarıyla karşılaştırarak da kendimizle ilgili bilgi sahibi olabiliriz Doğru benlik değerlendirmesi ihtiyacı Genellikle karşılaştırmak için benzerleri seçeriz. PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

Aşağı doğru karşılaştırma Benliği yüceltme Yukarı doğru karşılaştırma Benliği geliştirme PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

Sosyal Kaynaklar Çevreden Farklılık Bizden farklı olan insanların arasındayken kendimize dair daha fazla düşünme eğiliminde oluruz. PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

Benliğin zihni düzenleyici işlevi Benlik kavramı (Self Concept): Kişinin kendine dair bilgisi, düşüncesi, inancı. ‘Ben Kimim?’ sorusuna verilen cevaplar. Benlik kavramı istikrarlı mıdır? Kendimizi daha iyi tanımlayan öğeler istikrarlı PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

Benliğin zihni düzenleyici işlevi Benlik şemaları (Markus, 1977): Benlikle ilgili bilginin işlenmesini organize etmeye yardımcı zihinsel yapılar Olası benlikler (Markus, 1986): Ne olmak isteyip istemediğimize dair gelecek yönelimli şemalar PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

Benliğin zihni düzenleyici işlevi Benlik Uyuşmazlıkları (Self Discrepancy) Higgins, 1977 Gerçek benlik İdeal benlik Zorunlu benlik Bu uyuşmazlıklar güçlü duygulara kaynaklık eder: Üzüntü - Kaygı Ogilvie, 1983 Korkulan benlik (Feared/Undesired self) PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

Benliğin zihni düzenleyici işlevi Benlik Saygısı (Self esteem): benliğe karşı pozitif ya da negatif tutum (Rosenberg) Durumsal benlik saygısı: bağlama göre değişebilir Eğilimsel benlik saygısı: genel olarak sahip olduğumuz Kişisel benlik saygısı: kendini sadece kişisel özellikler bakımından değerlendirme Kolektif benlik saygısı: kendini ait olduğu gruplar bakımından değerlendirme PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği 1.Kendimi en az diğer insanlar kadar değerli buluyorum. 1 2 3 4 5 6 7 2. Bazı olumlu özelliklerim olduğunu düşünüyorum. 3. Genelde kendimi başarısız bir kişi olarak görme eğilimindeyim. 4. Ben de diğer insanların birçoğunun yapabildiği kadar bir şeyler yapabilirim. 5. Kendimde gurur duyacak fazla bir şey bulamıyorum. 6. Kendime karşı olumlu bir tutum içindeyim. 7. Genel olarak kendimden memnunum. 8. Kendime karşı daha fazla saygı duyabilmeyi isterdim. 9. Bazen kesinlikle kendimin bir işe yaramadığını düşünüyorum. 10. Bazen kendimin hiç de yeterli bir insan olmadığını düşünüyorum.   PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

Benlik saygısı düzeyi yüksek olanlar; kendilerine daha güvenli riske girme eğilimi daha yüksek benliklerini koruyucu kaynakları daha çok başarısızlık sonrası dışsal atıf kendilerini yücelterek sunma eğilimi benliğe hizmet eden yanlılık daha fazla benlik kavramı daha istikrarlı PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

Benlik saygısı düzeyi düşük olanlar; kendilerine karşı tereddütlü kendilerini değersizleştirerek sunma benlik istikrarı az başarısızlık durumunda içsel atıf benliklerini koruyucu kaynakları az PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

Benliğin Güdüsel İşlevleri Gerçekçi bir benlik kavramı gereksinimi Tutarlı bir benlik kavramı gereksinimi Kendini yüceltme güdüsü Benlik sunumu PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

Gerçekçi bir benlik kavramı gereksinimi Kendini bil! Kendini değerlendirme güdüsü (self-assessment motive) Trope, 1983 Benliğin net ve objektif bir anlayışına ulaşma güdüsü PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

Tutarlı bir benlik kavramı gereksinimi Kendini doğrulama (self-verification)-Swan, 1983 Mevcut benlik kavramı devam eder. Benlik kavramıyla uyuşmayan durumlardan kaçılır. Olumsuz/olumlu benlik imgesi olan insanlar bunu doğrulayacak şekilde olumsuz/olumlu bilgileri arayıp bulurlar. PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

Kendini yüceltme güdüsü Kendini yüceltme (self enhancement): benlik saygısını artırmak için kullanılan bütün stratejiler Olumlu Yanılsamalar (Positive illusions) Kendine hizmet eden yanlılık (Self serving bias) PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

Olumlu Yanılsamalar (Taylor ve Brown,1988) Kişinin kendi beceri ve yeteneklerini olduğundan daha iyi algılamasıdır: kendilerini gerçekte olduğundan daha olumlu algılarlar (overly positive self-evaluations) çevrelerinde olanlar üzerinde gerçekte olduğundan daha fazla kontrole sahip olduklarını düşünürler (exaggerated perceptions of control) gelecek konusunda gerçekçi olmayan biçimde iyimserdirler (unrealistic optimism) PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

Kendine hizmet eden yanlılık Başarıları içsel nedenlere, başarısızlıkları dışsal nedenlere yüklemektir. Düşük benlik saygısı olanların sığınağıdır. Kişi kendi için önemli bir davranışta bulunuyorsa, olumlu bir benlik imgesine ulaşmaya çalışıyorsa, kişinin davranışı başkaları tarafından görülecekse, benlik kavramı tehdit altında ise kendine hizmet eden yanlılık eğilimi artar. PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

Neden kendimizi yüceltiriz? Dehşet Yönetimi Kuramı (Terror Management Theory) Kültürel antropolog Ernest Becker - Ölümün İnkarı (The Denial of Death, 1973) Ölümün reddi ve ölümsüzlük projesi (çocuk yapmak, sanat üretmek vb.) Freud ölüm içgüdüsü (thanatos)-yaşam iç güdüsü (eros) PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

Ölümün varlığı dehşetiyle başa çıkabilmek için: Benlik bilincliliği Ölümün varlığı dehşetiyle başa çıkabilmek için: Kültürel dünya görüşleri Benlik saygısını korumak, yükseltmek PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

Dehşet Yönetimi Kuramı (Terror Management Theory) Benlikle ilgili olumlu inançları onaylamak ölüm anksiyetesini azaltır, ölümle ilgili düşünceleri zihinden çıkarmaya yardımcı olur İnsanlara ölümü hatırlatmak (ölüm belirginliğini artırmak) daha güçlü benlik yüceltmeye yönelik uğraşlara neden olur PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

Benlik Sunumu (Self presentation) Gözlemcilerin aktörle ilgili izlenimlerini yönetme davranışları (Goffman, 1959) Bir kişiye, gruba, nesneye, olaya ya da düşünceye dair bir izleyicinin izlenimlerini şekillendirme çabası Gerçek ya da hayali sosyal etkileşimlerde yansıtılan imajları kontrol etme girişimi Benlik sunumu izlenim yönetimi olarak da adlandırılır PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

Hedeflenen amaca göre benlik sunumu Stratejik Benlik Sunumu İzlenim yönetimini temel alır. Amaç, diğerlerinin algılarını etkilemek, yönlendirmek, kontrol etmek Otantik Benlik Sunumu Amaç, diğerlerinin algılarını etkilemekten daha çok gerçek benliği daha iyi aktarabilmek PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

Benlik sunumu sınıflandırması (Schütz) Olumlu izlenim oluşturarak iyi görünmeye çalışma: kendini sevdirme, kimlikleme (özgün bir gruba aidiyet), güç gösterisi Başkalarını kötü göstererek iyi görünmeye çalışma: üçüncü kişiyi eleştirme, tahrip etme Olumsuz izlenimlerden kaçınarak kötü görünmemeye çalışma: başkalarının dikkatinden kaçınma, sessiz kalma, edilgen fakat arkadaşça etkileşim, asgari düzeyde kendini açma Olumsuz izlenimle savaşarak kötü görünmemeye çalışma: olumsuz bir olayı inkar etme PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

Kendini ayarlama (self monitoring) Benlik sunumunda durumun ve diğerlerinin özelliklerini dikkate alma Benlik sunumu bu kavramla ölçülebilir bir kişilik özelliği olarak ele alınır. Bukalemun etkisi PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

Benlik ve Kültür Bazı sosyal psikolojik süreçler kültürden etkilenmektedir ve her kültürde aynı şekilde seyretmemektedir. Kültürün sosyal psikolojik süreçler üzerindeki etkisi esas olarak bireycilik-toplulukçuluk çerçevesinde incelenmiş. PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

Hofstede (1980) ‘Kültürün Sonuçları’ kitabında ortaya atmış bu kavramları: Bireycilik: bireyler arasındaki bağların gevşek olduğu, herkesin sadece kendine veya çekirdek ailesine bakmak zorunda olduğu kültürler için geçerlidir Toplulukçuluk: insanların doğuştan itibaren güçlü ve sıkı gruplara bağlı olduğu ve bu bağlılığın yaşam boyunca, sorgulanmayan bir sadakat karşılığında varolduğu toplumlarda vardır. PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

Kültürlerarası psikoloji literatüründe iki tür benlik: Ayrışık/Bağımsız: bireyci, kendi kendine yeterli, otonom, ayrı, idiosentrik kişiye ait yetenekler, amaçlar benlik saygısı kaynağıdır İlişkili/Karşılıklı Bağımlı: holistik, sosyosentrik, kolektif İlişkilere uyum gösterebilmek benlik saygısı kaynağıdır PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

Bağımsız benlik bakış açısı Arkadaş Anne Baba Kardeş İş arkadaşı X X X X X X X X Benlik Bağımsız benlik bakış açısı (Markus ve Kitayama, 1991) PSİ353 Sosyal Psikoloji I- Prof.Dr. Hacer HARLAK

Karşılıklı bağımlı benlik bakış açısı Kardeş İş arkadaşı Anne X X X X X X X X Baba X X Arkadaş Benlik Karşılıklı bağımlı benlik bakış açısı (Markus ve Kitayama, 1991) PSİ353 Sosyal Psikoloji I- Prof.Dr. Hacer HARLAK

Bağımsız Karşılıklı Bağımlı Bağımsız ve karşılıklı bağımlı benlik yapısı arasındaki anahtar farklar (Markus ve Kitayama, 1991) Bağımsız Karşılıklı Bağımlı Tanım Sosyal bağlamdan ayrı Sosyal bağlamla ilişkili Yapı Stabil Esnek, değişken Görevler Eşsiz ol Ait ol, uyum sağla Diğerlerinin rolü Sosyal karşılaştırma için önemli Kendini tanımlamak Benlik saygısı Benliği ifade etme yeterliği Uyum sağlama yeteneği PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

Özerk-İlişkisel Benlik (Kağıtçıbaşı, 1990) Özerklik: başkalarından ayrılma/uzaklaşma değil, kendi kendine karar verebilme, etkin olabilmedir. Bu benlik türü, toplulukçu kültürlerin gelişmiş kentsel bölgelerinde, kuşaklararası maddi ilişkilerin azaldığı ancak duygusal bağlılıkların kaybolmadığı aile modelinde gelişir. İdeal, sağlıklı bir benlik modelidir. PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

İlişkili-Özerk Benlik Modeli (Kağıtçıbaşı, 2005’ten kısaltarak) Kendine güven yönelimi Özerk-ayrışmış benlik Düzeni kontrol etme ve özerklik yönelimi Özerk-ilişkili benlik Özerklik FAİLLİK İlişkililik KİŞİLERARASI MESAFE Ayrışma Heteronomy İlgisiz, farklılaşmamış yönelim Bağımlı-ayrışmış benlik İtaat yönelimi Bağımlı-ilişkili benlik İlişkili-Özerk Benlik Modeli (Kağıtçıbaşı, 2005’ten kısaltarak) PSİ353 Sosyal Psikoloji I- Prof.Dr. Hacer HARLAK

Duygular-benlik-kültür Sosyal olarak uzaklaştırıcı duygular Gurur, üstünlük, kızgınlık, engellenme gibi duygular, bireyi ilişkilerinden koparan bir özellik gösterir. Ayrışık benlikler daha sık ve yoğun yaşar. Sosyal olarak birleştirici duygular Saygı, suçluluk, borçlu olma gibi bir ilişkinin parçası olmaktan doğan duygular İlişkili benlikler daha sık ve yoğun yaşar. PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

Başarı güdüsü Sosyal yönelimli başarı güdüsü; bireyi aşarak grubu da (genellikle aile) içine alır. Türk gençleri başarıdan kendini gerçekleştirme ve aileye ve topluma yararı, Belçikalı gençler sadece kendini gerçekleştirmeyi anlıyor (Phalet ve Claeys, 1993) Toplulukçu kendini gerçekleştirme güdüsü; Çinlilerin ailesine ve ülkesine hizmet etmeyi başarı ölçütü görmesi PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

Benlik saygısı ve kendini yüceltmede kültürel farklılıklar Sahte biriciklik yanlılığı; kişilerin kendileriyle aynı yeteneklere sahip kişilerin sayısını düşük tahmin etme eğilimi Kendini geri planda tutma, ağırbaşlılık (Self effacement) PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK