YEME BOZUKLUKLARI DERS SORUMLUSU: YRD. DOÇ. DR. GÜLGÜN DURAT HAZIRLAYAN: ARŞ. GÖR. GÜMRAH DUYGU ATMACA

YEME BOZUKLUKLARI (EATİNG DİSORDERS) Tarihçe: Yeme bozuklukları tarihte ilk olarak Mısır’lıların resimli yazıtlarında, Farsça el yazması eserlerinde ve Çin’lilerin parşömen kağıdına tanımlama yapmaları ile görülmüştür (1).

…DEVAMI Orta çağlarda azizelerin diyet yaparak kendilerini geri dönüşümsüz açlık durumuna getirdikleri bildirilmiştir. 1242-1271 yılları arası yaşayan Macar prensesi Margareth, kısıtlayıcı tip AN örneğidir. Avrupada Richard Morton tarafından 1689 yılında ilk kez anoreksiya nevroza tanımı yapılarak tıbbi literatürde yerini almıştır.

ICD-10’da yeme bozuklukları: F50.0 Anoreksiya nevroza F50.1 Atipik anoreksiya nevroza F50.2 Bulimiya nevroza F50.3 Atipik bulimiya nevroza F50.4 Başka ruhsal bozukluğa bağlı aşırı yeme F50.5 Başka ruhsal bozukluklara bağlı kusma F50.8 Başka yeme bozuklukları

DSM-V’E GÖRE BESLENME VE YEME BOZUKLUKLARI: Pika Geri Çıkarma (Geviş Getirme) Bozukluğu Kaçıngan Kısıtlı Yiyecek Alım Bozukluğu Anoreksiya Nervoza Bulimiya Nervoza Tıkanırcasına Yeme Bozukluğu Tanımlanmış Diğer Bir Yeme Bozukluğu Tanımlanmamış Beslenme Ve Yeme Bozukluğu

1- ANOREKSİYA NERVOZA Genel olarak adolesan dönemde başlayan ve şişmanlamaya karşı ağır korku yüzünden, bilinçli olarak aşırı zayıf kalma çabaları ile belirgin bozukluktur.

…devamı Çoğunlukla (%95) kızlarda görülür. Yüksek ve orta sosyokültürel düzeyde daha sık görülmektedir. Okul başarısı yüksek, mükemmeliyetçi kişilerde daha çok görülmektedir.

İlk belirtiler; Yeme alışkanlıklarındaki değişiklikler, Kalabalıkta yemek yememe, Sofraya oturmama, Çok sıkı perhiz yapma, Özellikle karbonhidrat ve yağ içeren yiyecekleri tümden kesme şeklinde olabilir.

Devamı…. Yiyeceklere aşırı ilgi, Başkalarına yemek hazırlama- Yemek tarifi toplama, Beslenme konusunda ayrıntılı bilgi sahibi olma, Yiyecekleri çok küçük parçalara ayırarak uzun zamanda yeme, Özellikle sakız ve şeker satın alma, Yiyecekleri evin değişik yerlerine saklama Örn: Eldiven parmaklarının içine köfte saklama

Hasta, olması gereken kilodan en az %15 azdır, ancak zayıf olmasına karşın kendini şişman görmekte ya da şişmanlayacakmış gibi hissederek yemek yemekten kaçınmaktadır.

İştahsızlık yoktur, hasta bilinçli bir şekilde zayıf kalmak için yemek yemekten kaçınmaktadır. Buna karşın hasta çok hareketli ve canlıdır.

Kimi hastalarda zaman zaman aşırı yeme nöbetleri, yediklerini kusma, ya da ishal yapıcı, idrar söktürücü ilaçlar kullanarak düşük kiloyu koruma çabaları görülmektedir.

Bulgular: Hastanın fizik muayene sonuçlarında beslenme bozukluğu ve aşırı kilo kaybına bağlı bulgular gözlenmektedir. Ödem, lanugo, bradikardi, turgor ve tonüs azalması, deride kuruluk, çocuksu gelişmemiş beden yapısı, osteoporoz, amenore, erkeklerde testosteron düzeyinin azalması…

Hastanın kalp elektrosunun izlenmesi önemlidir. S-T çökmesi, ters T dalgaları görülebilmektedir.

Amenoresi olan kadınlar ve testosteron düzeyi düşük erkeklerde düzenli olarak kemik mineral yoğunluğu ölçülmelidir. Ayrıca kilo vermek için sürekli diüretik kullanan hastalarda da böbrek fonksiyonlarını değerlendirme önemlidir.

Anoreksiya nevrozalı hastalarda ek olarak (comorbidity) depresyon, anksiyete bozuklukları, obsesif kompulsif bozukluk ve sosyal fobi görülebilmektedir.

Ayırıcı tanı: Anoreksiya nevroza ile bulimiya nevroza arasındaki en önemli fark, anoreksiyası olan hastaların kilolarının düşük olmasına karşın bulimiyası olan hastaların normal ya da normalin üstü kiloda olmasıdır.

Diğer ruhsal bozukluklarda da yeme davranışında bozukluk olabilir; Şizofrenide tuhaf yeme davranışı görülebilir bunlar hastanın sanrıları ile ilgilidir. Depresyonda da iştahsızlık ve kilo kaybı bulunur ancak bu durum beden algısında bozulmaya bağlı değildir. Obsesif- kompulsif bozuklukta da törensel yeme davranışı ve buna bağlı kilo kaybı olabilir ancak beden algısında bozulma yoktur.

Anoreksiya nevroza alt tipleri: Kısıtlı tip: Kilo kaybı, diyet yapma, aç kalma ya da aşırı egzersiz yapma sonucu gelişir. Bu bireyler de tıkanırcasına yeme ya da yediklerini çıkarma davranışı görülmez.

Tıkanırcasına yiyen çıkaran tip: Bu tip hastalarda diyet yapma, aç kalma ve aşırı egzersizin yanında laksatiflerin- diüretiklerin yanlış kullanımı, yeme ve çıkarma davranışları da görülmektedir.

Gidiş ve sonlanış: Ruhsal bozukluklar içinde en ölümcül hastalık anoreksiya nevrozadır. 10 yıl içinde iyileşme oranı %50’den düşüktür. Hastalık boyunca iyileşme, yineleme dönemleri olabilir. Hastaların %30’u iyileşmez.

Nedenleri: Anoreksiya nevrozanın tam nedeni bilinmemektedir. Ancak biyolojik ve psikososyal etkenlerin neden olabileceği düşünülmektedir.

Biyolojik etkenler: Kalıtım Seratoninin beslenme, duygudurum ve dürtü kontrolü ile bağlantılı olduğu bilinmektedir. Son yıllarda yapılan çalışmalarda anoreksiya nevroza ile seratonin düzeyi arasına ilişki olabileceği bulunmuştur.

Psikososyal etkenler: Anoreksiya nevrozada cinsel ilişki kurma ve gebe kalmaya karşı aşırı korku; büyümeye, anneden ayrılmaya, bireyleşmeye karşı korku gibi çekirdek çatışmalar tanımlanmıştır.

…devamı Entelektüel başarıya, cinsellik dışında beğenilmeye özen gösteren hastalar cinsellikle ilgili her şeyden (güzellik, menarş görme..) kaçınmaktadırlar.

…devamı Toplumsal olarak zayıflığa, inceliğe değer veren kesimlerde bu hastalığın sık görüldüğü belirtilmiştir.

Tedavi: Anoreksiya Nervozada hasta beslenme komplikasyonları ya da suicid girişimi ile ölebilmektedir. Tedavide hemşire, bireyin tıbbi tedavisinin sürekliliğine, yeterli beslenme ve sıvı alımına, regresif, depresif, manüplatif ve obsesif davranışlarının azaltılmasına, sosyal becerilerinin yeniden yapılandırılmasına ve ailenin iletişim becerilerinin geliştirilmesine odaklanmalıdır.

….devamı Anoreksiyalı hastanın tedavisinde tedavi ekibi hastaya kilo aldırmaya çalıştığında, hasta kendini oto-kontrolünü kaybediyormuş gibi hisseder. Hasta, bile bile şişman olma korkusunu deneyimler.

Anoreksiya nervozalı hastalara psikoterapötik yaklaşımda üç amaç bulunmaktadır: Benlik saygılarını arttırmak (zayıf olarak oluşturduklarına inandıkları yapmacık mükemmellik gereksinimleri olmaksızın kendilerine değer vermelerini sağlamak). Vücut ağırlıklarını en az %90 arttırmak. Uygun yeme davranışı kazandırmak.

Anoreksiya nervozaya ilişkin hemşirelik girişimleri: Hastanın, hemşirenin onun tedavisine gerçekten önem verdiğine ve tedavi olmayla ilgili ambivalansını anladığına inanmaya ihtiyacı vardır. Hastaya sıcaklık ve içtenlik gösterin:

Empatik olarak davranın: Empati yapabilen bir hemşirenin yaklaşımı hastanın duygularını ifade etmesine yardımcı olur. Empatik olarak davranın:

Hasta konrtol etme gereksinimlerinden dolayı hemşireleri manüple etmeye kalkışabilir. Bu nedenle bazı davranışları engellemek için sınır koymak gerekmektedir. Sınır koyun:

Hastanın benlik saygısını arttırmak için gereklidir. Hastanın kendisiyle ilgili en az üç özelliğini tanımlamasına yardımcı olun:

Ayrıca, bireyin vücudunda ne olduğunu anlamasına yardım eder. Hastanın Anoreksiya Nervoza hakkında daha fazla bilgi alması, hastalığını inkar etmesini önleyecektir. Ayrıca, bireyin vücudunda ne olduğunu anlamasına yardım eder. Bireye hastalığını öğretin:

Hastanın kilo dışında ilgi duyduğu şeyleri belirleyin: İlgi duyulan bu şeylerin tekrar edinilmesiyle hastanın, enerjisini yemek yemeye harcaması yerine ilgi duyulan alanlarda kullanmasını sağlayarak hastanın anksiyetesi azaltılabilir. Hastanın kilo dışında ilgi duyduğu şeyleri belirleyin:

Bireyin başlangıçta diğer hastalarla yemek yememesi sağlanmalıdır: Birey diğer hastalarla yemek yerse, yemek yemeye odaklanmak yerine diğer hastalarla iletişime geçmeyi tercih edebilir. Başlangıçta bireyin yemek yemesi sırasında yalnızca hemşire yanında olmalıdır. Bireyin başlangıçta diğer hastalarla yemek yememesi sağlanmalıdır:

Böylece birey kontrol kaybından kaynaklı anksiyete yaşamamış olur. Hemşire başlangıçta bireyin yeme davranışıyla ilgili kontrolün kendisinde olduğunu belirtmelidir. Böylece birey kontrol kaybından kaynaklı anksiyete yaşamamış olur. Birey yemek yemek istemezse; konuşarak ikna etmeye çalışmak, yemek yerse ödül verileceğini söylemek veya tehdit etmek yanlıştır:

Bu şekilde hastanın yediklerini çıkarması önlenmiş olur. Birey yemek yedikten sonra tedavinin başlarında 90 dk. sonraları ise 30dk. Lavaboya gitmemesi için gözlenmelidir: Bu şekilde hastanın yediklerini çıkarması önlenmiş olur.

Bireye yeme davranışı ile ilgili olumlu geribildirimler verilmelidir: Pozitif destek, hastanın olumlu davranışlarını pekiştirerek tedavi sürecine destek sağlar. Bireye yeme davranışı ile ilgili olumlu geribildirimler verilmelidir:

2- BULİMİYA NERVOZA: Aşırı yemek yeme, kilo alma ve bir yandan da kilo almayı durdurma çabaları ile giden bir bozukluktur. Hasta, aşırı yeme nöbeti başlayınca bütün çabalarına, korkularına, üzüntüsüne karşın yeme davranışını durduramaz. Kilo almayı önlemek için yediklerini kusar, iştah kesici, idrar söktürücü ilaçlar kullanır.

Anksiyete deneyimlenir Yeme-çıkarma davranışı gelişir Suçluluk hissedilir Depresyon umutsuzluk görülür İntihar 15-24 yaşları arasında daha çok görülmektedir. Bazı araştırmacılara göre, Bulimiya Nervoza affektif bir bozukluktur.

Etiyoloji: Bulimiya nervozanın oluş nedeni tam olarak bulunamamıştır. Hipotalamustaki açlık-tokluk merkezinde işlev bozukluğu olabileceği düşünülmektedir. Genetik yatkınlığın söz konusu olabileceği, öz geçmişlerinde çocukluk çağında cinsel saldırıya maruz kalanlarda ve aile içi sorunların çok olduğu ailelerde daha sık karşılaşıldığı belirtilmiştir.

Ayrıca bu hastalarda depresyon, obsesif- kompulsif ve fobik bozukluk sıklıkla birlikte görülebilmektedir.

Tedavi: Bulimiya Nervozada genellikle ayaktan tedavi uygulanır. Tedavi genellikle, psikoterapi ve antidepresan kullanımı ile yapılmaktadır. Yeme ile ilgili davranışsal değişimleri için uzun süreli psikoterapi desteği önemlidir.

Hemşirelik girişimleri: Bulumik hastalar, hastalıları nedeniyle zor anlar geçirir. Hemşire her zaman dürüst olmalı ve söylediklerini yerine getirmelidir. Güvenilir bir ortam yaratın :

Duyguların tanımlanmasından sonra hastalar bunlarla baş edebilmenin alternatif yollarını araştırmaya başlar. Hastanın aşırı yeme ve çıkartma davranışı ile ilgili duygularını tanımasına yardım edin:

Hastayı değerli bir birey olarak kabul ettiğinizi gösterin: Bulimik hasta sıklıkla davranışlarından utanır ve davranışlarının tartışılmasından utanç duyar. Hastayı değerli bir birey olarak kabul ettiğinizi gösterin:

Hastaya hastalığı ile ilgili bilgiler verin: Birey, hastalığını anladıkça, yeme davranışları üzerindeki çabayı daha iyi kontrol edebilir. Hastaya hastalığı ile ilgili bilgiler verin:

Birey yeme davranışı üzerinde kontrolünü arttırması için destekleyin: Bu davranış hastanın özgüvenini olumlu etkiler. Birey yeme davranışı üzerinde kontrolünü arttırması için destekleyin:

Bireye girişkenlik eğitim verilmelidir: Bulimiya nevroza daha çok pasif- agresif kişilerde görülür. Girişken bireyler daha sağlıklı ve kabul edilebilir davranış sergilerler. Bireye girişkenlik eğitim verilmelidir:

3-ORTOREKSİYA NERVOZA : Ortoreksiya nervoza henüz resmi sınıflandırma sistemlerinde yer almayan ancak son yıllarda sık karşılaşılan bir yeme bozukluğudur.

Ortoreksiya nervosa: sağlıklı yeme takıntısı Orthos: uygun, tam, doğru Orexia: iştah, afiyet Ortoreksiya: doğru beslenme Ortoreksiya nervosa: sağlıklı yeme takıntısı

Ortoreksiya nervoza: İlk kez Dr Ortoreksiya nervoza: İlk kez Dr. Steven Bratman tarafından(1997) sağlıklı beslenmeyle ilgili takıntıyı ifade etmek için anoreksiya nervozanın bir alt dalı olarak tanımlanmıştır.

….devamı Ortoreksiya nervoza sağlıklı besin tüketme isteğine bağlı patolojik bir fiksasyonu ifade etmektedir. Sağlıklı yeme normalde patoloji değil ancak tüm hayatı etkileyecek boyuta geldiğinde yeme bozukluğu olarak adlandırılmaktadır.

Kate Finn Vejeterjan Yoga eğitmeni Sindirim problemi olduğu için değişik diyetler denemiş Sağlıklı beslenme akımı etkisinde kalarak aşırı kilo vermeye başlamıştır Kalp problemi yaşayarak hayatını kaybetmiştir ‘Ne yiyeceğimi düşünmek tüm zamanımı alıyodu.’ demiştir. Ortoreksiya nervozadan ilk haytını kaybeden kişi olarak tarihe geçmiştir.

Sağlıklı yeme, saf işlenmemiş gıdaları yeme takıntısı Özellikle : -Herbicides -Pesticides -Yapay maddelerden kaçınma Yemek hazırlamadaki materyal ve teknikler hakkında endişe Dikkatli kilo alma Yiyecekleri ölçme Zor yemek planlama Sıkıntı verici bir şekilde yemek zamanı dışında yemek düşünme

Ortoreksiya nervoza Obsesif kompülsif Anoreksiya nervoza bozukluk Anorektik özellikler Obsesyonlar ve kompulsiyonlar Ortoreksiya nervoza

Ortoreksiya nervoza ile ilgili ilk nöropsikolojik çalışma 2013 yılında yapılmıştır. bu çalışmaya göre ortorektik özellikler ile anorektik ve obsesif kompulsif özellikler çakışmaktadır ve sebebi bulunamamıştır.

…devamı Anoreksik bireyler: Yeme tutumunu utanarak saklarlar Obez olma korkusu ve şişmanlama düşüncesinden yemek yemeyi reddederler. Ortoreksik bireyler: Yeme tutumunu övünerek gösterme eğilimindeler Sağlıklarını diyet yoluyla kontrol etme ve geliştirme isteğinden yeme davranışını reddederler.

…. devamı ??? ORTO-15 testine göre ortorektik özellikleri fazla çıkan bireylerin obsesif kompülsif ve anorektik bireylerde ki gibi kavrama becerisinde, dikkatte, tepki vermede, uzun süreli bellekte ve matematiksel zekada azalma olduğu belirtilmiştir.

Erzurumda 878 tıp öğrencisi (464 erkek, 359 kadın) arasında 2010’da yapılan bir çalışmada: ERKEK > KADIN YAŞ ORTOREKSİK ÖZELLİKLER 2007 de Ankarada tıp doktorları arasında yapılan bir çalışmada: ERKEK > KADIN ( çok az fark) eğitim seviyesi ortorektik özellikler

Diyet tedavisi yapanların ortorektik eğilimlerinin daha fazla olduğu Yeme tutumu bozuk olan kişilerin ortoreksiya ya daha yatkın olduğu Ortoreksiya nevroza ile eğitim seviyesi ve cinsiyet arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Ancak etiyolojisi hala bulunamamıştır.