BBY 204 Derme Geliştirme VIII Elektronik kaynaklarla ilgili yeni yönelimler Elektronik derme geliştirme politikaları

Yönelimler Giderek daha fazla elektronik bilgi kaynağına anında erişim sağlama yöneliminin bilgi merkezlerinin kullanım kalıplarını değiştirdiği gözleniyor. Kullanıcılar Evlerindeki, iş yerlerindeki ya da yurtlarındaki masa üstü bilgisayarlarından bibliyografik veri tabanlarını kolayca tarayabiliyorlar. Kütüphanenin kullanım lisansı olan elektronik dergilerde yayımlanan makalelerin tam metinlerini indirebiliyorlar. Kütüphanenin işbirliği yaptığı diğer kütüphanelerde bulunan kitap ya da makalelerin elektronik kopyalarını isteyebiliyor ya da (işbirliği yapılan diğer kütüphanelerin de istenen kaynaklara erişimi yoksa) ticari şirketlerden çevrimiçi belge sağlama isteği yapabiliyorlar).

.. Yönelimler Benzeri bir çok kütüphane işlemi kütüphaneye bile gitmeden gerçekleştirilebiliyor. Bilgi kaynaklarına anında erişmek kullanıcı memnuniyetini artırıyor. Bu durum Amerikan Araştırma Kütüphaneleri Derneği (Association of Research Libraries) üyesi kütüphanelerin hizmetlerine de yansımıştır.

ARL Kütüphanelerindeki hizmet yönelimi değişiklikleri (1991-2007)

“Service trends in ARL libraries” “Sahip olmak” yerine “ihtiyaç duyulduğunda erişim” politikası, kütüphanelerarası ödünç verme ve ortak belge sağlama işlemlerini artırdı. Buna karşılık ödünç verme ve danışma hizmetlerinin kullanımında düşüş gözleniyor. Kütüphane kullanımı ile ilgili tanıtıcı dersler ve bu sunumlara katılanların oranında da ciddi artış görülüyor. (Kyrillidou ve Bland, 2008, s.9)

ARL Kütüphanelerinde elektronik kaynaklar ve tüm kütüphane materyallerine yapılan harcamaların yıllar içindeki ortalama artışı (1993-2007) Kütüphane materyalleri için yapılan ortalama harcamanın artış oranı E-kaynaklar için yapılan ortalama harcamanın artış oranı

ARL istatistikleri (1993-2007) ARL istatistiklerine göre ABD’deki üniversitelerin neredeyse yarısında tüm kütüphane kaynaklarının %50’den fazlası elektronik olarak sağlanıyor (Kyrillidou ve Bland, 2008, s.89). 1992 yılından bu yana elektronik kaynaklara yapılan harcamalar 30 kattan fazla arttı (Kyrillidou ve Bland, 2008, s.20- 21).

DG politikaları: Farklı yaklaşımlar Yönelimler elektronik kaynakların git gide daha fazla kütüphane kaynakları arasında yer aldığını gösteriyor. Bu durum tek başına hizmetlerin veriliş biçimini etkilemiyor. Aynı zamanda politikalarda da değişim söz konusu. Basılı derme geliştirme politikalarını herhangi bir değişikliğe gitmeden elektronik derme geliştirme politikaları olarak uygulamak mümkün değil. Derme geliştirme açısından elektronik bilgi kaynaklarının kendine özgü ve basılı kaynaklardan daha karmaşık sorunları olduğu unutulmamalı.

Sorunlar Günümüzde kütüphaneler hem "gerçek" hem de "sanal" dermelerden oluşuyor. Sanal dermelerin oranı ise sürekli artıyor. Derme geliştirmede karşılaşılan en önemli sorunlardan biri söz konusu gerçek ve sanal bilgi kaynaklarının bütünleştirilerek aynı çatı altında hizmet verilmesidir. Dahası, üst yönetimlerin kütüphanelerin fiziksel olarak sahip olmadıkları bilgi kaynaklarına bütçe ayırmaları konusunda ikna edilmeleri gerekmektedir (çünkü elektronik bilgi kaynakları çoğunlukla satın alınmak yerine kiralanmaktadır).

.. Sorunlar Kütüphanelerin aynı bilgilere hem basılı hem de elektronik olarak erişim sağlamaları yeni yaklaşımları da beraberinde getirmektedir. Örneğin, elektronik olarak erişilebilen süreli yayınların basılı kopyaları artık ya kampus dışında depolanmaya ya da tamamen elden çıkarılmaya başlanmıştır.

.. Sorunlar Bazı kütüphanelerde ise işlem maliyetlerini azaltmak için lisans anlaşmaları nedeniyle basılı kopyaları alınmak zorunda olan dergilerin kütüphaneye postalanmayıp yerinde imha edilmesi yoluna gidildiği bilinmektedir. Bu tip uygulamaların avantaj ve dezavantajlarının düşünülmesi ve araştırılması gerekir. Uzun süreli erişim açısından kütüphaneye ne gibi yarar ya da zararı olabilir? Basılı derme geliştirme politikaları ile birlikte elektronik derme geliştirme politikalarının oluşturulması gerekir.

Elektronik derme geliştirme politikaları Amaç: Bir kütüphanenin derme geliştirme politikası dokümanı yönetim, kütüphaneciler ve kullanıcılar için bir iletişim aracı görevi görür ve diğer kütüphanelerle iletişimde de kullanılır. Dokümanları derleme düzeyleri, kimin neden sorumlu olduğu vb. konular bu politikada belirtilir. Söz konusu politika bir bütçe aracı olarak da kullanılır. Bir derme geliştirme politikası dokümanı üç temel öge içerir: Kütüphanenin misyonu, Derme geliştirmeyle ilgili genel politikalar ve Nelerin derleneceği konusunda ayrıntılı bir çözümleme

..Elektronik derme geliştirme politikaları EDG politikası hazırlanırken dikkat edilmesi gereken etmenler: derme derinliği ve nitelikle ilgili seçim etmenleri, teknolojiyle ilgili seçim etmenleri, bütçe/maliyet etmenleri, örgütsel etmenler, lisans etmenleri, ve koruma/arşivleme etmenleri (Albright, 1997: 270)

Elektronik derme geliştirme politikalarını etkileyen faktörler Mevcut kaynakların ve teknolojilerin hızla değişmesinden dolayı kısa dönemli (6-9 ay) planlama gereksinimi; Kaynakların kalıcı olmayışı; Yazar sorumluluğu ve saygınlığının belirlenmesindeki güçlük; Kaynakları erişime açmak için yapılması gereken olası değişiklikler; Bazı kaynakların etkileşimli olması; Derme yaşatmadaki belirsizlik; Arşivlemeyle ilgili güçlük ya da kısıtlamalar;

.. Elektronik derme geliştirme politikalarını etkileyen faktörler Bilinmeyen telif hakkı yasaları uygulaması; Güvenliğin garanti edilmesindeki güçlükler; Erişim nedeniyle bilgisayar teknolojisi ve teknik desteğe ihtiyacın artması; Personel ihtiyacının daha kapsamlı ve karmaşık olması; Ortaklaşa fon bulmada yeni modellere duyulan ihtiyaç; ve Derme ile ilgili seçim ölçütlerinin evrim geçirmesi.

Elektronik bilgi kaynakları Elektronik kaynaklar söz konusu olduğunda ilk akla gelen kaynaklar: Internet üzerinden herhangi bir biçimde erişilen kaynaklar (açık erişim). E-Kitaplar E-dergiler Genelde elektronik kitap ve dergilere tam metin erişim için bilgi merkezlerinin özel lisans anlaşmaları ile bu kaynakları satın alması ya da bu kaynaklara abone olması gerekir.

Internet temelli derme geliştirme (McClure) “Anlaşılması kolay ve bir bütünlük içerisinde kullanıcılara sunulan Internet temelli bilgi kaynaklarının; belirlenmesi, analizi, seçimi ve düzenlenmesi”

Internet temelli DG için uygulanan “modeller” (McClure) Internet temelli bilgi kaynaklarını görmezden gel; bunun kütüphanenin sorumluluğu olmadığını savun; bu işin olanaksız olduğunu söyle. Kütüphanenin ana sayfasından bazı seçme bağlantılar ver: Bu bağlantılar bireysel bilgi kaynaklarına değil, rehberlere ve kataloglaradır. Internet kaynaklarını çevrimiçi kataloğa ekle: Bu modelde kütüphane Internet temelli kaynakları belirler ve seçer. Daha sonra da katalog kayıtlarından bu kaynakların URL adreslerine bağlantı sağlar. URL'nin doğruluğunun ve kaynağın uygunluğunun düzenli kontrol edilmesi gerekir.

.. Internet temelli DG için uygulanan “modeller” (McClure) Satıcılardan sağlanan dermeler: Kütüphane, belirli bir profile göre kendisi için Web sitesi geliştiren satıcıyla kontrat imzalar. Bu modelde kütüphanenin kaynakların satıcıyla birlikte yönetimi, gözden geçirilmesi ve değerlendirilmesi konusunda sürekli bir sorumluluğu bulunmaktadır. Ortak dermeler: Kütüphaneler spesifik konu alanlarında Internet temelli derme geliştirme ve yönetim için ortaklaşa derme geliştirme anlaşmaları yapmaktadır. Internet kaynaklarına erişim için ortak lisanslar satın almaktadırlar. "Sanal-raflar" (cyberstacks): Kütüphane Internet kaynaklarını kataloğa ekler ve bunları "sanal raflar" halinde düzenler. Bu kaynakların tam metinlerine doğrudan erişim ya kütüphanedeki ya da kütüphane dışındaki iş istasyonları aracılığıyla sağlanır.

.. Internet temelli DG için uygulanan “modeller” (McClure) “En doğru model” diye bir şey yok. Değişen koşullara göre farklı yaklaşımlar sergileyebilmek gerekiyor. Bunu yaparken koşulların çok iyi analiz edilmesi gerekiyor. Hangi elektronik derme geliştirme modeli kütüphane ve kullanıcıların daha fazla yararına olur, bunun belirlenmesi gerekir.

Elektronik dergilerin sağlanması Elektronik derme geliştirme açısından en önemli kaynaklardan bir tanesi. Oldukça yüksek maliyetlerle sağlanan kaynaklar. Genel olarak elektronik derme geliştirme ile ilgili sorunlar elektronik dergilerin sağlanması konusunu da kapsıyor. E-dergi koleksiyonu oluşturan bilgi merkezleri ağır lisans anlaşmaları ile karşılaşmakta, bütçelerinin çoğunu bu tip süreli yayınların aboneliklerine ayırmak zorunda kalmakta. Bu nedenle özellikle e-dergilerin sağlanması konusundaki modeller üzerinde düşünmek çok önemli.

Elektronik dergilerin sağlama modelleri (Ferguson) Kullanıcıların güncel içerik gereksinimleriyle elektronik formatlara duyulan gereksinimi dengele; Az sayıda kullanıcı yerine çok sayıda kullanıcıya yardımcı olmayı hedefle; Kritik yoğunluk olan alanlarda derme geliştir; Bu dergilerin basılı dergilerden daha iyi ve kullanımının daha kolay olma şartını ara; Platform ya da yazılım-bağımlı elektronik dergileri reddet; Yayıncıların kütüphanecilere yükledikleri kullanıcı davranışları ve pazar analizi için veri toplama gibi koşulların çoğunu reddet .

Kaynaklar ve okuma listesi: Tonta, Y. (2003). Elektronik Derme Geliştirme (ders notu).* http://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/courses/fall2003/kut655/dermegel-2003.htm Tonta, Y . (1997). Kütüphanelerarası işbirliği ve bilgi kaynaklarının etkin kullanımı; Kütüphanecilik Bölümü 25. Yıl'a Armağan içinde (100-108) Ed. Bülent Yılmaz. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Kütüphanecilik Bölümü. Tonta, Y. (2002). Internet ve Elektronik Bilgi Yönetimi ("Internet and electronic information management”. Electronic Information Management for PfP Nations. (p.1- 1 - 1-20). Ed. by Yaşar Tonta. Ottawa: RTO/NATO.) http://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/courses/fall2002/kut655/01-eby-version2.pdf Starr, Susan S. (1998). Building the Collections of the California Digital Library, Issues in Science and Technology Librarianship, Winter 1998. Olcay, E. (1997). Elektronik Bilgi Kaynakları ve Derme Geliştirme Politikaları. III. Türkiye'de Internet Konferansı, ODTÜ, Ankara, Kasım 1997. http://inet-tr.org.tr/inetconf3/bildiriler/kutuphan.htm Kyrillidou, M ve Bland, L. (2008). ARL Statistics 2006–2007. Washington, DC: Association of Research Libraries. http://www.arl.org/bm~doc/arlstat07.pdf * Slaytların büyük kısmı bu kaynaktan alınmıştır.