COĞRAFYA

Hoş Geldiniz FEYAZ BİLGİ COĞRAFYA ÖĞRETMENİ SULTANBEYLİ KIZ ANADOLU İMAM-HATİP LİSESİ

FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com) FEYAZ BİLGİ (COĞRAFYA ÖĞRETMENİ) AKARSULAR Akarsularda Aşındırma Akarsu Aşındırma Şekilleri Akarsularda Biriktirme Akarsu Biriktirme Şekilleri Bazı ÖSS Soruları Motivasyon FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com)

FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com) Akarsularda Aşındırma Akarsular iki şekilde aşındırma yapar : 1- Kimyasal aşındırma : Akarsuyun karstik arazide yaptığı aşındırmadır. 2- Fiziksel ( mekanik ) aşındırma : Akarsuyun, hızı ile ve taşıdığı maddelerle geçtiği yerlere çarparak yaptığı aşındırmadır. Fiziksel aşındırma : Eğime, hıza, debiye, yatağın yapısına, yük miktarına ve bitki örtüsüne ( ters orantılı ) bağlı olarak değişir. Kimyasal aşındırma Fiziksel aşındırma Kalker FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com)

FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com) Fiziksel aşındırma üç şekilde olur : a ) Derine aşındırma : Akarsuyun yatağını deniz seviyesine indirmek için yaptığı aşındırmadır. b ) Yana aşındırma : Akarsuyun yatağının kenarlarına çarparak yaptığı aşındırmadır. c ) Geriye aşındırma : Akarsuyun ağzından kaynağına doğru yaptığı aşındırmadır. Bu şekilde akarsu başka akarsuları da kendine katar. Bu olaya kapma denir. Derine aşındırma Yana aşındırma FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com)

FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com) Akarsu yatağını geriye doğru aşındırdıkça yatak eğimi azalır ve yatak üzerindeki şelale gibi engeller ortadan kalkar. Geriye aşındırma FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com)

FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com) Böylece akarsu yatağında eğim iyice azalır ve yatak iç bükey bir eğri halini alır. Buna Denge Profili denir. Akarsuyun denge profiline ulaşması çok uzun yıllar sürer. FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com)

FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com) NOT : Yer kabuğu hareketleri sonucunda, akarsu denge profilini alabilir veya denge profilini alan bir akarsu tekrar yatağını aşındırmaya başlayabilir. ( Yer kabuğun- daki yükselmeler, deniz seviyesinin değişmesi gibi nedenlerle.. ) 1 Akarsu 2 Akarsu FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com)

FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com) Denge profiline ulaşan bir akarsuda : 1- Yatak eğimi azalır 4- Taşıma gücü azalır 2- Aşındırma gücü azalır 5- Taşımacılık ve ulaşıma elverişlidir 3- Enerji üretimine elverişli değildir Denge profili almış akarsulara örnek : Amazon, Kongo, Kolorado, Batı Avrupa’daki akarsular Kolorado nehri ( ABD ) FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com)

FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com) Akarsu Aşındırma Şekilleri 1- Vadi : En önemli aşındırma şeklidir. Çeşitleri : a) Çentik ( kertik ) vadi : Derine aşındırmanın zayıf, yana aşındırmanın kuvvetli olduğu eğimli yerlerde özellikle de akarsuyun yukarı kesimlerinde görülür. Profili “V” şeklindedir. Çentik vadi FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com)

FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com) b) Boğaz ( yarma ) vadi : Akarsuların, akış yönüne dik uzanan dağları yarmasıyla oluşan vadilerdir. Profili “U” şeklindedir. Örnek : Gülek boğazı, Geyve boğazı.. Boğaz vadi FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com)

FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com) c) Kanyon vadi : Akarsuların, farklı dirençteki tabakaları farklı aşındırmaları sonucunda oluşan basamaklı vadilerdir. Karstik sahalarda daha fazla görülür. Örnek : Göksu kanyonu ( Mersin ), Kolorado kanyonu ( ABD ). Kanyon vadi FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com)

FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com) d) Yatık yamaçlı vadi : Akarsuyun, iki yamacında farklı dirence sahip tabakaları farklı aşındırma- sıyla oluşan vadilerdir. Yatık yamaçlı vadi FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com)

FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com) e) Tabanlı vadi : Vadilerin en son alacağı şekildir.Yana aşındırma kuvvetlidir. Eğimin azalmasıyla akarsu, taşıdığı alüvyonları yatağında biriktirir. Bu vadiler, ova özelliği de kazanabilir. Buralarda akarsu, menderesler çizerek akar. Örnek : Ege bölgesi akarsuları ( B. ve K. Menderes, Gediz) Tabanlı vadi FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com)

FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com) 2- Menderes ( büklüm ) : Akarsuyun, yatak eğiminin azaldığı yerlerde sağa sola çarparak kıvrımlar ( büklümler ) yapmasıdır. Menderes hem aşındırma hem de biriktirme şeklidir. Menderesli akarsuyun yatak eğimi, akış hızı, aşındırma ve taşıma gücü azalır, buna karşılık akarsuyun boyu uzar, ve biriktirmesi artar. Örnek : B. ve Küçük Menderes, Gediz, Bakırçay, Seyhan, Ceyhan..…. Menderes FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com)

FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com) 3- Peribacası : Volkanik tüf ve küllerin bulunduğu sahaların, sel suları ile aşındırılmasıyla oluşan kule biçimindeki şekillere denir. Oluşumlarında, rüzgarlar dolaylı etkiye sahiptir. Örnek : Ürgüp, Göreme ( Nevşehir ) 1 2 FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com)

FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com)

FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com) 4- Dev Kazanı : Akarsuların çağlayanlar ( şelale ) yaparak döküldükleri yerlerde oluşturdukları çukurlardır. Niagara şelalesi Dev kazanı FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com)

FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com) 5- Kırgıbayır ( badlands ) : Bitki örtüsünce fakir eğimli yamaçların, sel suları ile aşındırılması sonucu dilik- dilik edilmesiyle oluşan yer şekline denir. Sağanak yağışlar etkilidir. İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu’da daha çok görülür. FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com)

FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com) 6- Plato ( Yayla ) : Akarsular tarafından derin olarak yarılmış geniş düzlüklere denir. Ülkemizde platoların genellikle yüksekte olmalarının sebebi, 4. zaman başlarında toptan yükselmiş olmamızdır. Örnek : Cihanbeyli, Obruk, Haymana, Bozok ( İç Anadolu ), Taşeli ( Akdeniz ), Adıyaman, Gaziantep ( G.doğu Anadolu ), Erzurum – Kars ( Doğu Anadolu )… FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com)

FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com) Taşeli platosu FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com)

FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com) 7- Peneplen ( yontuk düz ) : Akarsuların en son oluşturduğu, deniz seviyesindeki hafif dalgalı düzlüklere denir. Oluşumu için çok uzun süre gerekir. NOT : Peneplen sahalarının, deniz seviyesinde olması gerekirken yükseklerde yer aldığı görülür. Bunun sebebi, peneplen sonucunda hafifleyen yerlerin epirojenik olarak yükselmesidir. FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com)

FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com) Bir akarsuyun biriktirme yapabilmesi için : Yatak eğiminin azalması Akış hızının azalması Taşıma gücünün azalması Taşıdığı yük miktarının artması gerekir FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com)

FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com) Akarsuların akım gücüne bağlı olarak taşıdıkları maddelerin boyutu da değişir. FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com)

FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com) Biriktirilen malzeme boyutu Akarsuyun akım değişmesi Akım 4 3 2 1 Yıllar 1 2 3 4 FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com)

FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com) Akarsu Biriktirme Şekilleri En önemli biriktirme şekli ovalardır. 1- Birikinti konisi : Dağ yamaçlarından inen akarsuyun, taşıdığı maddeleri, eğimin azaldığı yerde koni şeklinde biriktirmesine denir. Birikinti konilerinin birleşmesiyle birikinti yelpazeleri oluşur. Birikinti konisi FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com)

FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com) 2- Dağ eteği ovası : Dağ eteklerinde, birikinti konileri ve yelpazelerinin birleşmesiyle oluşan ovalardır. Örnek : Bursa ovası. Dağ eteği ovası FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com)

FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com) 3- Dağ içi ovası : Akarsuyun taşıdığı maddeleri, eğimin azaldığı dağ içlerinde biriktirmesiyle oluşan ovalardır. Örnek : Malatya, Elazığ, Muş, Yüksekova, Iğdır ovası… FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com)

FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com) 4- Taban seviyesi ovası: Denize yaklaşan akarsuların, eğimin azalmasından dolayı taşıdıkları maddeleri geniş alanlara yaymalarıyla oluşan ovalardır. Örnek : Adapazarı ovası, Büyük ve Küçük Menderes ovaları…. Taban seviyesi ovası FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com)

FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com) 5- Kum ( ırmak ) adacıkları : Akarsu yatak eğiminin azaldığı veya yatağın genişlediği yerlerde akarsu içerisinde oluşan birikintilerdir. Irmak adası FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com)

FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com) 6- Taraça ( seki ) : Akarsuyun alüvyonlarla doldurduğu vadisini, tekrar aşındırmasıyla vadi yamaçlarında oluşan basamaklara denir. Taraça oluşmasının nedeni, yer kabuğu hareketleri sonucunda arazinin yükselmesi veya taban seviyesinin alçalmasıdır ( deniz gerilemesi ). Seki Seki FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com)

FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com) 7- Delta ovası : Akarsuların taşıdıkları maddeleri, deniz içerisinde üçgen şeklinde biriktirmeleriyle oluşan ovalardır. Örnek : Çukurova, Bafra, Çarşamba, Göksu, Gediz, B. ve Küçük Menderes….. FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com)

FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com) Delta oluşabilmesi için : Kıyıda derinliğin az olması Kıta sahanlığının ( şelf sahası ) geniş olması Karadeniz Bafra ovası Çarşamba ovası FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com)

Akarsuyun bol alüvyon taşıması Kıyıda etkili gelgit, dalga ve akıntılar olmamalıdır. Küçük Menderes deltası FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com)

FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com)

Ganj nehri ( Bangladeş ) Himalayalar Ganj nehri ( Bangladeş ) Ganj nehri deltası Hint okyanusu FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com)

FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com) Aşağıdaki havzalardan hangisinin akarsuları denize ulaşır ? A) Konya Havzası B) Tuz Gölü Havzası C) Çoruh Havzası D) Van Gölü Havzası E) Aras Havzası 1996 ÖYS Bir gözlemci, bir akarsuyun yatağına şekilde görüldüğü gibi ölçeklenmiş bir tahta parçası yerleştirmiştir. Gözlemci bir yıl boyunca akarsuyun yüksekliğini gözleyerek kaydını tutmuştur. Bu kayıtlardan akarsu ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi elde edilebilir ? A) Akış hızı B) Yatağın eğimi C) Akım düzeni D) Gücü E) Taşıdığı alüvyon 1983 ÖYS ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com)

FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com) Aşağıda akım grafikleri verilen ve yalnızca yağmur sularıyla beslenen beş akarsudan hangisinin bulunduğu bölgede, yaz kuraklığının daha etkili olduğu söylenebilir ? 1999 İPTAL A) B) C) M ³ / sn M ³ / sn M ³ / sn 4000 4000 4000 3000 3000 3000 2000 2000 2000 1000 1000 1000 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Aylar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Aylar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Aylar D) M ³ / sn E) M ³ / sn 4000 4000 3000 3000 2000 2000 1000 1000 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Aylar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Aylar FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com)

FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com) Bir akarsuyun ağzında delta bulunması, bu akarsuyla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisinin göstergesi olamaz ? A) Su toplama havzasında erozyonun şiddetli olduğunun B) Yatağı boyunca, çözünebilen kayaçların yaygın olduğunun C) Denize döküldüğü yerde akıntıların zayıf olduğunun D) Denize döküldüğü yerde deniz derinliğinin az olduğunun E) Taşıma gücünün fazla olduğunun 2002 ÖSS Aşağıdaki haritada bir yöredeki akarsular gösterilmiştir. Bu haritada, yöre ile ilgili aşağıdaki yorumlardan hangisini doğrulayacak bilgi yoktur ? A) Akarsularda menderes oluşmamıştır B) Akarsuların taşıdığı su miktarları birbirinden çok farklıdır C) Kıyıları fazla girintili çıkıntılı değildir D) Akarsuların boyları 15 km. den uzundur E) Batıdan doğuya doğru gidildikçe yükselti genellikle artmaktadır. 1999 ÖSS K Deniz 5 10 FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com) km

DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİM… FEYAZ BİLGİ COĞRAFYA ÖĞRETMENİ

FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com)

FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com)

FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com)

FEYAZ BİLGİ (feyazbilgi@gmail.com)