İCRA HUKUKU HAKKINDA GENEL BİLGİLER Cebri İcra Hukukunun Gelişimi ve Amacı Temel Kavramlar Cebri İcra Çeşitleri Cebri İcra Hukukunda Menfaat Dengesi Cebri İcra Hukukunda Temel Hakların Gözetilmesi Cebri İcra Hukukuna Hakim Olan ilkeler

Cebri İcra Hukukunun Gelişimi ve Amacı Devlet sosyal hayatı düzenleyen kuralları koymak yanında, hukuki barışın korunması görevini de üzerine almıştır. Hukuki barış hak sahibinin hakkını kendisi almaya çalışması üzerine(ihkak-ı hak) bozulacaktır. Zira ihkakı hak keyfi ve ölçüsüzdür. Modern hukuk sistemleri bu yönü itibarıyla ihkakı hakkı kural olarak yasaklamıştır. Devlet hak sahibi olan kişiyi tespit ettikten sonra, hakkını elde etmesini de sağlamalıdır.

Cebri İcra Hukukunun Gelişimi ve Amacı medeni usul hukukunun amacı; maddi hukuktan kaynaklanan sübjektif hakkın tanınması ve korunmasıdır. Şayet medeni usul hukukuna göre tanınan ve tespit edilen hak gönüllü olarak yerine getirilmezse, cebri icra hukuku devreye girecektir. Hak sahibine hakkı devletin eliyle sağlanacaktır. Modern hukukta borçlunun borcunu para ile ödemesi kabul edilmiş, yaşam hakkının ya da hürriyetinin ortadan kaldırılması kabul edilmemiştir. Bununla beraber icra hukuku prosedürünün sağlıklı ve aktif bir şekilde devamı için İİK m. 331-354 hükümleri arasında cezai hükümler düzenlenmiştir.

Cebri İcra Hukukunun Gelişimi ve Amacı Cebri icra hukukunda alacaklının talebi olmadan harekete geçme yoktur. Başka bir deyişle alacaklının alacağına kavuşması için talep şarttır. Cebri icra; yani takip hukuku, maddi hukuktan kaynaklanan taleplerin devlet kuvveti yardımıyla fiilen gerçekleştirilmesine hizmet eden faaliyeti ifade eder.

Temel Kavramlar TAKİP HUKUKU(CEBRİ İCRA HUKUKU)- İCRA VE İFLAS HUKUKU maddi hukuktan kaynaklanan taleplerin devletin yetkili organları ve devlet gücü tarafından gerçekleştirilmesine hizmet eden faaliyetin tümüne cebri icra faaliyeti; buna ilişkin kuralları düzenleyen hukuk dalına ise cebri icra hukuku denir. Bugün takip hukuku denildiğinde icra ve iflas hukuku anlaşılsa da, takip hukuku bunları da içerisine alan bir üst başlıktır. Örneğin takip hukukunun içerisinde icra ve iflas hukuku dışında konkordato da vardır.

Temel Kavramlar ALACAK- BORÇ; ALACAKLI- BORÇLU Takip hukuku, talepte bulunan kimsenin maddi hukuktan kaynaklanan talebinin elde etmesine hizmet etmektedir. bu talep, takip hukuku açısından genel olarak alacak ve borç olarak ifade edilmektedir. İcra hukukunda icra takibini başlatan kişiye alacaklı; hakkında takip başlatılan kişiye borçlu denir. Alacaklı ve borçlu sıfatı takip konusu edime göre yada yapılan takip usulüne göre değişmez. Hatta alacaklının gerçekte alacaklı olup olmaması da kural olarak önemli değildir. Bu bağlamda borçlar hukukunda ki terimlerden daha geniş kapsamlıdır.

Temel Kavramlar TAKİP İŞLEMİ Takip işlemleri, işlemin kim tarafından yapıldığından hareketle 2’ye ayrılır. 1- taraf takip işlemi Takibin taraflarınca yapılan takip işlemleridir. Taraf o işlemi yaparken ortaya çıkacak sonuçları düşünmese bile kanunen şartlar doğar. 2- İcra Takip İşlemi İcra organları tarafından kural olarak borçluya karşı yapılan ve cebri icranın ilerlemesini sağlayacak nitelikteki işlemlerdir.

Cebri İcra Çeşitleri 1- CÜZ-İ İCRA Borçlunun karşısından takibi yapan alacaklısı yada alacaklıları vardır. alacaklının alacağına yetecek kadar mal haczedilir ve satılır. Cüz-i icra takibi kendi içinde 3’e ayrılır; İlamlı icra ilamsız icra Rehnin paraya çevrilmesi yoluyla takip

Cebri İcra Çeşitleri 2- KÜLLİ İCRA Borçlunun karşısında tüm alacaklıları bulunur. Borçlunun tüm malları haczedilir ve satılır. Bu takip türüne yalnızca iflasa tabi borçlular için başvurulabilir. Her borçlu için başvurulamaz.

Cebri İcra Hukukunda Menfaat Dengesi Takip hukukunda alacaklının alacağını elde etmesi amaçlanmaktadır. Takip hukukunun bu amacı doğrultusunda, takibin başından sonuna kadar alacaklının menfaatine öncelik verildiği, buna karşılık borçlu ile 3. kişinin menfaatinin göz ardı edildiğini söylemek doğru olmaz. İcra hukukunda çatışan bu menfaatler arasında denge kurulmaya çalışılır.

Cebri İcra Hukukunda Menfaat Dengesi Kanun koyucu menfaat dengesini kurarken özel bir denge gözetmeye çalışmıştır. Alacaklının alacağına hızlı ulaşması amaçlanırken, borçlu hiçe sayılmamıştır. Örneğin genel haciz yoluyla takipte alacaklının elinde yazılı belge olmasa bile takip yapabilir. buna karşılık borçlu süresi içerisinde itirazda bulunarak takibi durdurabilir. İİK m. 85-son «Haczi koyan memur borçlu ile alacaklının menfaatlerini mümkün olduğu kadar telif etmekle mükelleftir.» bu madde uyarınca icra organı bir taraftan alacaklının alacağına kavuşması için haciz yapacak; ancak salt bu amaca ulaşmak için de borçlunun temel hak ve hürriyetleri hiçe sayılmayacaktır.

Cebri İcra Hukukunda Menfaat Dengesi Cebri icra hukukunda sadece takip yapan alacaklının menfaatleri değil, diğer alacaklıların menfaatleri de gözetilir. İflas hukuku ve hacze iştirak bunun örneğidir. Cebri icra hukukunda sadece takibin taraflarının menfaatleri gözetilmez. Bununla beraber 3. kişilerin menfaatleri de korunur. Örneğin borçlunun haline münasip evi haczedilemez(m. 82/12) hükmü ile borçlunun aile üyelerinin menfaati de göz önünde tutulmuştur.

Cebri İcra Hukukunda Temel Hakların Gözetilmesi AY m. 11 «Anayasa hükümleri, yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını ve diğer kuruluş ve kişileri bağlayan temel hukuk kurallarıdır. Kanunlar Anayasaya aykırı olamaz» Cebri icra hukukunda anayasa hükümleri mutlak surette uygulanma alanı bulur. Zira anayasa hükümleri tüm kanunlar için üst normdur. Ayrıca anayasada da yer bulan temel hak ve hürriyetlerin gözetilmesi gerekir. Bu bağlamda cebri icra hukuku kurallarının konulmasında, uygulanmasında ve yorumlanmasında temel hakların korunmasına yönelik yaklaşım benimsenmelidir.

Cebri İcra Hukukunda Temel Hakların Gözetilmesi HUKUK DEVLETİ- HAK ARAMA ÖZGÜRLÜĞÜ Hukuk devleti olmanın gereği olarak kendiliğinden hak almak yasaktır. Bunun sonucu olarak devlet etkin hak arama ve alma sistemini kurmalı ve bunu işletmelidir. Alacaklı mutlak surette hakkına kavuşmalı, bunun yanı sıra borçlu da alacaklının insafına terkedilmemelidir. SOSYAL DEVLET İLKESİ Sosyal devlet anlayışının cebri icra hukukuna yansıması olarak alacaklı, sırf sosyal durumundan dolayı alacağını elde etme imkanından mahrum bırakılmamalı; borçlu ise tüm malvarlığı alınarak topluma muhtaç hale getirilmemelidir.

Cebri İcra Hukukunda Temel Hakların Gözetilmesi ADİL YARGILANMA VE HUKUKİ DİNLENİLME HAKKI Adil yargılanma ve hukuki dinlenilme hakkı cebri icra prosedürü içinde gözetilmelidir. Mahkemelerde gerçekleştirilen işlemler ile icra daireleri tarafından gerçekleştirilen işlemler arasında ayrım yapılmalıdır. Mahkemelerde bu haklar tüm yönleriyle uygulanırken, -bu hakların asgari sınırlarına riayet etmek kaydıyla- icra organlarında bazı farklılıklar gözetilerek uygulanır. Örneğin genel haciz yoluyla takipte alacaklının takip talebi ile borçlu dinlenilmeksizin ödeme emri gönderilir. Daha sonra borçlunun itirazda bulunup takibi durdurma hakkı vardır.

Cebri İcra Hukukunda Temel Hakların Gözetilmesi ADİL YARGILANMA VE HUKUKİ DİNLENİLME HAKKI Bu çerçevede belirtilmesi gerekir ki; borçluya gönderilen takip işlemlerinde gerekli açıklamalar ve ihtarın yapılması lazımdır. İcra mahkemelerinde açılan tüm davalarda ve incelenen hukuki çarelerde her iki tarafa eşit olarak hukuki dinlenilme hakkı tanınmalıdır. İlamlı takiplerde ortada bir ilam olduğu ve bu hakkın yapılan yargılamada sağlanması nedeniyle, borçluya tanınan karşı koyma hakkı sınırlıdır.

Cebri İcra Hukukunda Temel Hakların Gözetilmesi EŞİTLİK İLKESİ AY m. 10 yer alan eşitlik ilkesi, cebri icra hukuku açısından önemlidir. Adil yargılanma hakkının bir sonucu olarak silahların eşitliği şeklinde somutlaşır. Ayrıca keyfi davranmayı önler, aynı şartlarda bulunanlara aynı davranmayı gerektirir. Eşitlik mutlak olarak anlaşılmamalıdır. dolayısıyla alacak ve alacaklının niteliğine göre haklı hukuki gerekçelerle farlılık yaratılabilir.

Cebri İcra Hukukunda Temel Hakların Gözetilmesi ÖLÇÜLÜLÜK İLKESİ AY m. 13 de ifadesini bulan ölçülülük ilkesi temel hakların sınırlandırılmasında dikkate alınmalıdır. Cebri icra hukukunda ise çatışan menfaatlerin dengelenesi söz konusu olduğundan dikkate alınmalıdır. Çok genel manada ölçülülük ilkesi; temel hak ve hürriyetlerin sınırlandırılmasında aracın amaca uygun olmasıdır. amaç temel hakkın sınırlandırılmasından maksadı ifade eder, araç ise bu hakkın sınırlandırılmasıdır. Örneğin vergi borcu olanların yurt dışına çıkmasını yasaklayan Pasaport Kanunu m. 22 AYM tarafından ölçülülük ilkesine uymadığı için iptal edilmiştir.

Cebri İcra Hukukunda Temel Hakların Gözetilmesi Ölçülülük ilkesinin unsurları adı geçen kararda; oranlılık, zorunluluk ve elverişlilik olarak açıklanmıştır. Ölçülülük ilkesi cebri icra hukukunda; hukuk kurallarının konulmasında ve bu kuralların yorumlanmasında uygulanır. Başta kanun koyucu bu ilkeye göre kanun koymalıdır. Nitekim borçluya karşı yapılan takipte sınırsız olarak malvarlığının haczedilmesine izin vermemiştir(m. 82).

Cebri İcra Hukukunda Temel Hakların Gözetilmesi Ölçülülük ilkesine cebri icra organları da uymak zorundadır. Söz gelimi m. 85/son «Haczi koyan memur borçlu ile alacaklının menfaatlerini mümkün olduğu kadar telif etmekle mükelleftir.» İcra memuru haciz yaparken çok az bir borca karşılık, borçlunun çok değerli malını haczetmesi bu ilkeye aykırı olacaktır.

Cebri İcra Hukukunda Temel Hakların Gözetilmesi İNSAN ONURU Cebri icra faaliyetleri kişinin insanca ve onurlu bir hayat sürdürme, kendini geliştirme hakkını ortadan kaldırılacak şekilde yürütülemez. Örneğin borçlunun eşi veya kanunda sayılan yakınlarının ölümü halinde takibin ertelenmesi(m. 52). KONUT DOKUNULMAZLIĞI AY m. 21 kişinin konutuna ancak hakim kararı ile girilebileceğini düzenlemektedir. Buna karşılık m. 80 ve 81 de icra memurunun zorla konuta girebileceği düzenlemesi anayasaya aykırılığı ileri sürülebilir. Ceza hukukunda bile hakim kararına bağlı bu müdahale, mülkiyetin önemli olduğu 19 yy kanunu olmasının getirisidir.

Cebri İcra Hukukuna Hakim Olan İlkeler Cebri icra hukuku medeni yargılama hukukundan ayrı bir disiplin olsa da, medeni usul hukukuna hakim olan ilkelerin cebri icra hukukuna uygulanması mümkündür. Zira cebri icra hukuku medeni yargılama hukukunun uzantısı sayılabilir. Ayrıca her iki alanda hakkın korunması ve elde edilmesine hizmet eder. Bununla beraber cebri icra hukukuna özgü ilkeler de vardır.

Temel Yargılama İlkelerinin Uygulanması TASARRUF İLKESİ Genel olarak uyuşmazlığın başlatılması, sona erdirilmesi, uyuşmazlığın konusunun belirlenmesinin yetkisi taraflardadır. Cebri icra hukukunda asıl olan tasarruf ilkesidir. Her takip kural olarak takip talebi ile başlar, alacaklı alacağını ve miktarını takip talebi ile ileri sürmelidir. Alacaklı olduğu gibi borçlu da tasarruf ilkesine göre takibe yön verebilir. Borcu ödeyebilir, borca itiraz edebilir, kısmi itirazda bulunabilir. Doğmamış haktan feragat edilemeyeceği için; örneğin henüz bir takip yokken haczedilmezlikten feragat edilemez.

Temel Yargılama İlkelerinin Uygulanması TASARRUF İLKESİ Tasarruf ilkesi gereği taraflar sözleşme de yapabilirler. Bu sözleşmemeye icra organları uymak zorundadırlar. Örneğin borcun taksitlendirilmesi. Tasarruf ilkesi alacaklının şartları sağlaması koşuluyla dilediği takip yoluna başvurmasını da kapsar. Tasarruf ilkesi kural olmakla beraber, bu tarafların diledikleri gibi işlem yapmaları manasına gelmez. Cebri icra hukukunun sıkı şekil kurallarına tabi olması gereği, tasarruf ilkesi bu şekil kurallarına riayet edilerek kullanılabilir.

Temel Yargılama İlkelerinin Uygulanması TASARRUF İLKESİ Kural tasarruf ilkesi olmakla beraber, bu kural mutlak suretle uygulanmaz. Örneğin m. 139 haciz sonrası elde edilen miktar alacaklının alacağını ödemeye yetmez ise icra dairesi resen yeni haciz yapar. Yine bir başka örnek m. 138 gereği satış sonrası elde edilen paranın paylaştırılması resen olur. Alacaklının talebi olmasına gerek yoktur.

Temel Yargılama İlkelerinin Uygulanması TARAFLARCA GETİRİLME(HAZIRLAMA) İLKESİ Bu ilkeye göre takip malzemesi olan vakıaların ve delillerinin taraflarca getirilmesini ifade eder. Bu ilke hem alacaklı hem de borçlu için geçerlidir. TAKİBİN İCRA ORGANLARINCA YÜRÜTÜLMESİ Alacaklı talebi ile başlayan takip sonuna kadar icra organları tarafından yürütülür. Hak alma devletin tekelinde olduğundan dolayı devletin yetkili organları bu işi temel hak ve hürriyetler çerçevesinde ve çatışan menfaatleri dengeleyerek ölçülülük ilkesine uygun olarak yerine getirir.

Temel Yargılama İlkelerinin Uygulanması DOĞURDANLIK İLKESİ İcra organı kendi yetkisi içerisinde yer alan takiplerde araya başka bir makam girmeksizin takip işlemlerini doğrudan kendisi yapar. TAKİP EKONOMİSİ İLKESİ Usul ekonomisi ilkesinin devamı olup, takibin ve icra faaliyetinin mümkün olduğunca kısa sürede, ucuz ve basit bir şekilde sona erdirilmesini hedefler. Takip ekonomisine aykırı işlemler, borçlunun ödeyeceği miktarı artırması riski yanında icra dairelerinin iş yükünü de artırır.

Temel Yargılama İlkelerinin Uygulanması ALENİLİK İLKESİ İcra takibi kural olarak aleni değildir. Cebri icra hukuku ile çoğu kez borçlunun özel alanına müdahale edildiğinden aleniyet yasaklanmıştır. Yasak 3. kişiler içindir. Takibin tarafları için değildir. Kanunda sayılan istisna hallerinde aleniyet tarafları aşan bir yelpazeye ulaşabilir. Örneğin açık artırma kanunda belirtilen aleniyet sağlanmadıkça yapılamaz(m. 114-116; m. 124-129).

Cebri İcra Hukukuna Özgü İlkeler Cebri icra faaliyeti, yargılama hukukunun genel ilkelerinin özel uygulama içermesi yanında kendine özgü bazı ilkeleri de içinde barındırmaktadır. Bu farklılık isminden de anlaşılacağı üzere «cebri» icra faaliyetinin özelliğinden kaynaklanmaktadır.

Cebri İcra Hukukuna Özgü İlkeler KANUNİLİK İLKESİ Cebri icra faaliyeti kişinin hakimiyet alanına doğrudan bir müdahaleyi gerektirdiğinden ve ağır sonuçlar doğurma ihtimali bulunduğundan mutlak bir belirlilik ve kesinlik taşımalı öngörülebilir ve sınırları baştan belirli olmalıdır. Bu bağlamda denilebilir ki kanunilik ilkesi cebri icra hukukunda temel ilkedir. Cebri icra hukuku doğrudan bir yaptırım hukuku olması sebebiyle hem yaptırımın hem de buna ilişkin usul ve yöntemin kanunda belirlenmesi gerekir.

Cebri İcra Hukukuna Özgü İlkeler PARA ALACAKLARI İLE DİĞER ALACAKLARIN AYRILMASI Maddi hukukta dar anlamda borç denilince para anlaşılır, geniş anlamda ise parayı da içine alan bunun dışında borçlar anlaşılmaktadır. Paranın bizzat değeri olmayıp temsil ettiği değer nedeniyle değeri vardır. halbuki bir taşınırın bizzatihi kendisi değere sahiptir. Her iki nedenden dolayı takip hukuku açısından da para borçları ile diğer borçlar ayrı değerlendirmeye tabi tutulmuştur.

Cebri İcra Hukukuna Özgü İlkeler PARAYA ÇEVİRME İLKESİ Alacaklı borçlunun malvarlığından doğrudan doğruya tatmin edilebilir mi? Bu soruya olumsuz cevap vermek gerekir. Aksinin kabulü, alacaklının borçlunun malvarlığına doğrudan doğruya el atma yetkisi verir. Alacaklı, haciz edilip satılan mal sonucunda alacağını bu bedelden alınarak tatmin edilir. Paraya çevirme amaca uygun veya etkin paraya çevirme olmalıdır. Yani alacaklının alacağı ile orantılı, kolay satılabilir mal haczedilmeli ve satılmalıdır.

Cebri İcra Hukukuna Özgü İlkeler CEBRİ İCRA YOLLARI SINIRLIDIR Alacaklı tasarruf yetkisine sahip olsa da bu yetkisini kanunda belirlenen yollardan biri ile gerçekleştirebilir. Bunun sebebi cebri icra hukukunun cebre dayanması ve borçlunun kendisini nelerin beklediği ve buna nasıl karşı koyabileceğini bilebilmesidir. Cebri icra yollarının sınırlı olması yanında seçilen yolda uygulanacak usulde belirlidir. Hangi usul seçildi ise onun şartları ve usulüne göre hareket etmek zorunludur.

Cebri İcra Hukukuna Özgü İlkeler CEBRİ İCRA TEDBİRLERİ SINIRLIDIR Kanunda belirtilen hangi yola başvurulursa başvurulsun, o takip yolu içerisinde de, borçluya ve onun malvarlığına müdahale sonucunu doğuran tedbirlerin tümü kanunda belirtilenlerle sınırlıdır. Her takip yolunda belirtilen işlemler, sırası usulü belirlidir. Bunun dışına çıkılamaz. Takdir yetkisi tanınan hallerde bu yetki kullanılabilir. Onun dışında kanunda belirtilen çerçevenin dışına çıkılamaz. Bu durumda da hukukun genel ilkelerine, menfaat dengesine ve ölçülülük ilkesine uymak gerekir.

Cebri İcra Hukukuna Özgü İlkeler ŞEKLE SIKI BAĞLILIK Bu ilke kanunilik ve belirlilik ilkesinin somut şekli olarak karşımıza çıkmaktadır. İcra dosyasında yapılan tüm işlemler tutanağa bağlanmaktadır. Bununla beraber takip yollarının özelliğine göre temel aşamalar belli formlar yolu ile yapılmaktadır. Örneğin İİK yön. uyarınca takip talebi 1 nolu örnekte olduğu gibi olmadır. Ödeme emri m. 60 da belirtilen şekilde olmalıdır.

Cebri İcra Hukukuna Özgü İlkeler ALACAK VE ALACAKLILAR ARASINDAKİ ÖNCELİK Takip hukukunda tartışılan; acaba haczi önce koyan alacaklı diğer alacaklılara göre öncelikli olacak mıdır? Bizde kabul edilen kural olarak bir öncelik yoktur. Ancak bunun için de hacze iştirak m. 100 şartlarının sağlanması gerekir. Külli icra takiplerinde alacakların niteliği nedeniyle önceliği saklı kalmak üzere tüm alacaklılar eşit muameleye tabi tutulur.