GELİŞİM PSİKOLOJİSİNDE KURAMLAR VE ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ

1.PSİKOLOJİ BİLİMİNİN DOĞASI Hazırlayan Tuba YAZICIOĞLU

Psikoloji, insan davranışı altında yatan temel nedenleri bulmaya yarayan bilimdir (Cüceloğlu, 22). Bireyin psikoloji biliminin temel kavramlarını bilmesinin getireceği yararları iki grupta toplayabiliriz. 1- Kendi davranışlarının nedenlerini daha iyi anlamaya dayanan yararlar; 2- Toplum olarak daha sağlıklı ve demokratik bir düzen oluşturmayı kolaylaştıran yararlar. (age, 24)

2.YAKLAŞIM TÜRLERİ

2.1. NÖROBİYOLOJİK YAKLAŞIM Her davranışın temelinde son derece karmaşık sinirsel süreçler yer alır. Beyinde oluşan sinirsel süreçler belirli bir düzen izleyerek kaslara geçer ve gözlenebilen davranışlar halinde dışa yansır (age,26). Davranışı nörobiyolojik süreçlerle açıklayanlar, kişinin salgı bezlerinin çalışmasını, kanın kimyasal yapısını ve bireyin beslenme düzenini( sigara ve kahve) de açıklamalarına temel etken olarak alırlar.

2.2. DAVRANIŞSAL YAKLAŞIM

Amerikalı psikolog James B Amerikalı psikolog James B. Watson 1920’lerde, zihinde olup biten düşünce ve duygularla hiç ilgilenmeden, bireyin gözlenebilen davranışlarını incelemeyi amaçlayan davranışsal yaklaşımı önerdi.

Davranışsal yaklaşım (behavioral) yaklaşım, bireyin gözlenebilen ve dolayısıyla, ölçülebilen davranışlarını incelemeyi psikolojinin tek bilimsel yöntemi olarak savunur. Bu görüşe göre içebakış, düşünce ve duygu gibi, deneğin kendisinden başka kimsenin gözlemesine olanak vermeyen bir olguyu içerdiğinden, özneldi. Davranışsal yöntem ise, herkesin gözleyebildiği bir olguyu içerdiğinden, nesneldir.

Davranışsal yaklaşım, uyarıcı- davranış (U-T) psikolojisi olarak da bilinir. Uyarıcının cinsi, şiddeti ve tekrarı ile davranışın türü, kuvveti ve frekansı arasındaki ilişkiyi inceler. Organizmanın içinde olup biten biyolojik veya bilişsel süreçlerle ilgilenmez. Amacı çevredeki uyarıcı koşullarla, ortaya çıkan davranış arasındaki ilişkiyi incelemektir.

2.3. BİLİŞSEL YAKLAŞIM

Bilişsel (cognitive) psikologlar insanı, edilgen (pasif) bir yaratık olarak değil, algılayan, uyarıcıları işleyen, anlamlandıran etken (aktif) bir sistem olarak görürler. Onlara göre, insanı diğer canlılardan ayıran en belirgin özellik, insanın gelen uyarıcıları işleyebilme, anlamlandırabilme yeteneğidir.

Bilişsel oluşumlar deyince akla algılama, bellek ve düşünme gibi zihinsel faaliyetler gelir. Bilişsel psikoloji organizmanın içinde yer alan bilişsel süreçlerin türü ve yapısıyla, gözlenebilen davranışların türü ve özellikleri arasındaki ilişkiyi araştırır. Bunu yaparken deneysel yöntemler kullanmaya özellikle dikkat eder. Bireyin dış dünyayı nasıl içselleştirip, ‘iç dünya’ olarak temsil ettiğini anlamaya çalışır.

2.4. PSİKOANALİTİK YAKLAŞIM

Psikoanalitik yaklaşımın kurucusudur.

Bu yaklaşım her bireyin kendi geçmişini inceleyen “vaka çalışmaları” yöntemini kullanır. Ona göre insanın doğuştan getirdiği iki temel kuvvetli eğilimi vardır: cinsellik ve saldırganlık. Bu iki temel eğilim insanoğlunun bir toplum içinde uyumlu yaşamasını zorlaştırdığından, cinsellik ve saldırganlık davranışları, ana - baba, öğretmen gibi çocuğun sosyalleşmesinde önemli rol oynayan kişilerce çocukluktan itibaren sürekli baskı altında tutulur ve cezalandırılır.

2.5. FENOMENOLOJİK YAKLAŞIM

Bireyin davranışlarını anlayabilmek için onun kendine özgü algılayışını ve yaşantısını bilmemiz gerektiğini savunur. Bireyin davranışını biçimlendiren en önemli etken onun kendini ve çevreyi o andaki anlamlandırış biçimi başka bir deyişle bireyin o andaki fenomenidir. Bu yaklaşım bireyin öznel yaşantısına önem verir, onun dışında başka hiçbir veri tanımaz. İnsanı anlayabilmek için onun yaşamında neyin anlamlı olduğunu neyi gerçekleştirmeyi çalıştığını anlamamız gerekir. Fenomenolojik yaklaşım, esas felsefesini Husserl‘ de bulur. sayılar, geometrik figürler gibi matematiksel fikirlerin, yani zihinsel olguların doğasını araştıran Husserl, bunları sübjektif psişik durumlar olarak niteleyen deneysel psikolojinin açıklamalarını yeterli bulmamış ve hocası Brentano'nun 'niyetlilik' kavramına odaklaşmıştır. bu kavram, insanın dünyayla ilişkisini ifade etmektedir. 

3. BİLİMSEL PSİKOLOJİNİN KAPSAMI

İnsan davranışlarının altında yatan nedenleri inceler. PSİKOLOJİNİN TANIMI İnsan davranışlarının altında yatan nedenleri inceler.

PSİKOLOJİNİN ALANLARI

4- ARAŞTIRMA YÖNTEM VE TEKNİKLERİ

Bilimi diğer uğraşı dallarından ayıran en belirgin özellik, kullandığı yöntemdir. Bilimsel yöntem, verileri toplayışı ve analiz edişi yönünden diğer bilgi edinme yöntemlerinden ayrılır. Bilimsel yöntemi ayırt edici özellikleri şöyle sıralayabiliriz. a) Düzenlidir b) Veriye dayanır c) Nesneldir d) Analitiktir e) Tekrar edilebilir (age, 41)

4.1. Deneysel Yöntem Deneysel yöntemin en belirgin özelliği, deney yoluyla değişkenler arasındaki ilişkileri keşfetme çabasıdır. Değişkenler gözlenebilen ve farklı değerler alabilen özellikler olarak tanımlanır. Deneysel yöntem konuya belirli bir yaklaşım tutumunu belirtir ve kullanılan değişkenler bağımlı ve bağımsız değişken olmak üzere iki grupta toplanır.

4.2. Gözlem Yöntemi Bu yöntem, belirli bir davranış olayını etkilemeden olduğu gibi gözleyerek daha iyi anlamak için kullanılır. Gözlem yöntemi bir bilimim ilk gelişim aşamalarında daha sık kullanılır. Son derece yoruma açık bir yöntemdir.

4.3. Tarama Yöntemi İncelenmek istenen olayı doğrudan gözleme olanağı olmadığı zamanlarda soru listesi aracılığıyla ve mülakat yöntemi ile, dolaylı bir biçimde gözlemlemede bulunulur. Bu yöntem Pazar araştırmalarında, siyasal oyların dağılımının belirlenmesinde, kamuoyu yoklamalarında sık sık kullanılır. Soruların içeriği, soruluş biçimi, sıralanması, birbiriyle ilişkisi, soruları soran kişinin sorma biçimi ve soruyu cevaplayan kişi ile ilişkisi göz önüne alınması gereken önemli yönlerdir.

4.4. Test Yöntemi Önceden koşulları belirlenmiş durumlar yaratarak, bireylerin bu koşullar içinde nasıl davrandığını gözlemek için kullanılan araç veya aygıta, test adı verilir.

Örnek bir test

4.5. Vaka Tarihçesi Yöntemi Bireyin geçmişinde yer alan olayları, betimsel bir biçimde yansıtan ‘bireysel hikaye’ ye vaka tarihçesi denir. Çoğunlukla geçmişteki olayların hatırlanıp söylenmesi yoluyla oluşturulur.

5. SONUÇ OLARAK BİREY VE TOPLUM DÜZEYİNDE PSİKOLOJİ BİLİMİNİN FAYDALARI Psikoloji alanını inceleyen ve psikolojinin temel kavram ve süreçlerini öğrenen birey kendi davranış, düşünce ve duygularını daha iyi anlama olanağını bulur ve bunların altında yatan nedenleri araştırı ve anlar. Bireyler kendi davranışları üzerinde daha düzenli gözlemler yapabilirler. Kalıp yargıları eleştirebilir ve onların arkasına sığınmaz, gerçekçi çözümler üretir (aged, 47) Kendini daha iyi tanıyan birey çevresini de mutlu eder ve onları daha iyi anlar. Bireyin ve grubun psikolojisini bilen kişi iyi yönetici olmaya adaydır.

GELİŞİM PSİKOLOJİSİNDE KURAMSAL BAKIŞ PSİKANALİTİK YAKLAŞIM GELİŞİMDE ÖĞRENME TEMELLİ YAKLAŞIM BİLİŞSEL GELİŞİMDE YAKLAŞIM EKOLOLOJİK SİSTEM YAKLAŞIMI

Teşekkürler…