Yakın Doğu Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı ÇEVRE SAĞLIĞI Prof. Dr. Şanda Çalı Yakın Doğu Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı

AMAÇ Katılımcıların çevre sağlığı ile ilgili temel kavramlar hakkında genel bilgi kazanmasıdır

ÖĞRENİM HEDEFLERİ Oturumun sonunda katılımcılar Çevre Sağlığı ile ilgili kavramların tanımını yapabilecek Çevre Hastalık Sağlık Çevre Sağlığının tanımını yapabilecek Çevresel zararlıları sınıflandırabilecek; örneklerle açıklayabilacek Çevre Sağlığı Bilimlerinin kapsamını açıklayabilecek Çevre Sağlığı Bilimlerini sayabilecek Çevre Sağlığının önemini örneklerle açıklayabilecek Çevre Sağlığının iyileştirilmesinde temel halk sağlığı ilkelerini sayabilecek

“ÇEVRE” NİN TANIMI Kişinin etrafındaki nesneler, şartlar veya durum Bir kişiyi veya toplumu etkileyen iklimsel toprağa bağlı ve hayati (biyolojik) etkenler

“ÇEVRE” NİN HALK SAĞLIĞI TANIMI Bireyin dış tarafındaki her şey! Toplumların sağlık durumunu etkileyebilecek fiziksel, kimyasal biyolojik, sosyal ve kültürel faktörlerin tümünü kapsar Last, J. M. (Ed.). (1995). A Dictionary of Epidemiology(3rd ed.). New York: Oxford University Press.

“SAĞLIK” IN TANIMI “Sağlık sadece hastalık veya sakatlığın Dünya Sağlık Örgütü’ne (1948) göre : “Sağlık sadece hastalık veya sakatlığın olmayışı değil, bedenen, ruhen ve sosyal yönden tam bir iyilik durumudur”

“HASTALIK” IN TANIMI Hastalık doku ve hücrelerde yapısal veya fonksiyonel olarak normal olmayan değişikliklerin yarattığı durumdur

“ÇEVRE SAĞLIĞI” NIN TANIMI Dünya Sağlık Örgütü ‘ne göre “Çevre Sağlığı” nın tanımı: “Çevre Sağlığı” yaşam kalitesi dahil olmak üzere çevredeki insan sağlığını etkileyen fiziksel, kimyasal biyolojik, sosyal ve psikolojik etkenleri kapsar

“ÇEVRE SAĞLIĞI BİLİMLERİ” NİN TANIMI Çevre Sağlığı Bilimleri “Çevredeki, insan sağlığını etkileyen faktörleri inceleyen bilimler” Faktörler hava, su, toprak veya besinlerdeki kirleticilerdir İnsanlara solunum, yeme veya emilme yolu ile geçer Sağlığı bozucu etkileri vardır

“ÇEVRE SAĞLIĞI BİLİMLERİ” Nİ OLUŞTURAN DALLAR Çevre epidemiyolojisi Çevresel etkenlere maruziyet ile hastalık gelişmesi arasındaki ilişkiyi inceler Çevresel toksikoloji Maruziyet ile hastalık gelişmesi arasındaki nedensel mekanizmaları inceler Çevre mühendisliği Maruziyeti yöneten ve azaltan faktörleri inceler Koruyucu hekimlik Hastalık oluşmasını yöneten ve azaltan faktörleri inceler Çevre hukuku Halk sağlığını korumak için gereken yasa, yönetmelik vb. mevzuatın oluşturulması ve uygulanması

ÇEVRE SAĞLIĞI ÇALIŞMALARI Görüldüğü gibi çevre sağlığı çalışmaları çok disiplinli olup mühendislik, sağlık bilimleri, kimyacılar ve biyologlarla beraber sosyal bilimciler bir aradadır Çevre sağlığı uygulamaları sağlığı etkileyebilen çevresel faktörlerin değerlendirilmesi, ıslahı, kontrolü ve önlenmesini kapsar Aynı zamanda insan sağlığını daha da iyileştirilmesi açısından çevrenin iyileştirilmesini de kapsar Çevre sağlığı çevresel bozulma ve iklim değişikliği gibi sorunlar ile kirlenmiş su ve besin, kimyasallarla maruz kalma gibi tehlikelere karşı alınması gerekli önlemler üzerinde durur

ÇEVRE SAĞLIĞI ÇALIŞMALARININ ORGANİZASYONU Çevre Sağlığı çalışmalarının organizasyonu Strateji ve standart geliştirme ve izleme Halka danışmanlık ve risk haberleşmesi Acil durumlarda sağlığın korunması Çevre sağlığı etki değerlendirmesi İskan ve barınacak yer standartlarının oluşturulması Çevre sağlığı hakkında halka eğitimi ve bilgi verme Çevre sağlığı araştırmaları Çevre sağlığı ve ilgili düzenlemeler (gıda, su, hava, atık yönetimi ve planlama) gözden geçirme ve geliştirme Kanun ve yönetmelikleri oluşturulması, uygulanması ve izlenmesi Şikayetlerin araştırılması

ÇEVRESEL ETKENLERİN SINIFLANDIRILMASI Kimyasal Havayı kirletenler, toksik atıklar, pestisitler, organik uçucu maddeler Biyolojik Besin ve sudaki hastalık etkenleri Böcekler, taşıyıcılar ve hayvansal alerjenler Fiziksel Gürültü, iyonize olan ve iyonize olmayan radyasyon Sosyoekonomik Güvenli ve yeterli sağlık bakımına ulaşabilme

Toksikolojik Paradigma Maruziyet Alınan doz Biyoloik olarak etkin doz Erken biyolojik etki Yapı ve fonksiyon değişiklikleri Hassasiyet Genetik faktörler Etkiyi değiştirebilen etkenler Diyet Alışkanlıklar Sağlık durumu İlaç alma Birden fazla etkene maruziyet

SORULAR Çevre sorunlarının dünyada önde gelen sağlık sorunları olduğunu düşünüyor musunuz? Sizce çevre sağlığı sorunlarına önem verilmeli midir? Halk sağlığında bir sorunun önemine nasıl karar verilir?

ÇEVRE SORUNLARI Akut çevre felaketleri (yüksek düzeyde maruziyet) Kronik (düşük düzeyde) maruziyet Küresel çevre değişikliklerinin dolaylı etkileri

BAZI ÇEVRESEL ALARM İŞARETLERİ Alarm İşaretleri : Çevre Felaketleri Bhopal (Hindistan, 1984) Bir pestisit tesisindeki kaza sonunda 16.5 ton toksik pestisit doğaya yayıldı Chernobyl (Ukrayna, 1986) Nukleer reaktör kazası Milwaukee olayı (Wisconsin, ABD, 1993) En büyük su arıtma tesisinin kontamine olması ile Cryptosporidium içme suyuna karıştı

BÜYÜK HAVA KİRLİLİĞİ OLAYLARI Tarih Yer Ölüm sayısındaki artış Aralık 1882 Londra, İngiltere 1000 Aralık 1930 MeuseValley, Belçika 63 Ekim 1948 Donora, Penn., ABD 20 Aralık 1952 4000 Aralık 1962 Osaka, Japonya 60 Ocak 1963 New York City 200-405 Kasım 1983 250 Ölüm sayısı artışı normal koşullarda beklenen ölüm sayılarına göre hesaplanmıştır

ÇEVRE SAĞLIĞI SORUNLARININ ÇÖZÜMÜ Halk sağlığı yaklaşımı ile çözüm basamakları Problemin tanımı Problemi tanımlayan parametrelerin belirlenmesi Uygun halk sağlığı müdahalelerinin planlanması Müdahalelerin uygulanması ve değerlendirilmesi

TEŞEKKÜR EDERİM