BKÜ’nin Reçeteli Satışı Eğitimi Pestisitlerin İnsanlara Zehirliliği Doç. Dr. Enver Durmuşoğlu Prof .Dr . M. Oktay Gürkan

Zehir Nedir? Neler Zehir Olabilir? Zehir “canlı organizmalara zararlı olan madde” Pek çok madde zehir etkisi gösterebilir Bazı bakteri ve fungusların toksinleri Bazı mantarlar Hatta çeşitli gıdalar “1493-1541” Paracelsus “zehirsiz hiçbir şey yoktur, bir şeyi zehir yapan dozudur” Doç.Dr. Enver Durmuşoğlu 24-30 Kasım 2008 Antalya BKÜ’nin Reçeteli Satışı Eğitimi

Zehirlenme Hangi durumda Olur? Doz terimini Miktar? Alınış sıklığı? Kahve gün boyu içilen/bir kerede Tuz günde 5-6 gr ihtiyaçtır. 10 katı (60 gr) zehirdir. Zehirlenme dendiğinde sadece baygınlık, kusma veya ölüm mü? Doç.Dr. Enver Durmuşoğlu 24-30 Kasım 2008 Antalya BKÜ’nin Reçeteli Satışı Eğitimi

Kimyasallar ve Zehir Kavramı Günümüzde kullanılan pek çok kimyasal vardır. Tüm kimyasalların sağlığa ve çevreye etkilerini toksikoloji bilimi incelemektedir. Kimyasalların doza bağlı olarak insan ve çevre sağlığı açısından riski araştırılır Bu araştırmalar tıbbi ilaçlardan çok daha kapsamlıdır. Doç.Dr. Enver Durmuşoğlu 24-30 Kasım 2008 Antalya BKÜ’nin Reçeteli Satışı Eğitimi

Pestisitlerin Diğer İlaçlardan Farklı Beşeri ilaçlar sadece tedavi amaçlıdır Yanlış kullanıldığında tek birey etkilenir Pestisitler ise zehirdir. Pestisitler yanlış kullanıldığında; sadece uygulayan kişiyi değil, hem kalıntıyla tüketiciyi hem de çevreyi olumsuz etkilemektedir. Doç.Dr. Enver Durmuşoğlu 24-30 Kasım 2008 Antalya BKÜ’nin Reçeteli Satışı Eğitimi

Pestisit kaynaklı zehirlenmeler World Health Organization (WHO)’ya göre, dünyada; istemsiz olarak 3,5-5 Milyon zehirlenme vakası bunlardan 3 Milyonu ileri düzeyde zehirlenme yılda 20.000 ölüm isteyerek 2 Milyon zehirlenme yılda 200.000 ölüm Doç.Dr. Enver Durmuşoğlu 24-30 Kasım 2008 Antalya BKÜ’nin Reçeteli Satışı Eğitimi

Pestisit kaynaklı zehirlenmeler Tarımsal amaçlı pestisit kullanımı sonucunda Su kaynaklarında ~ 0,000002 ppm Planktonlarda ~ 0,0025-0,1 ppm Küçük balıklarda ~1 ppm Büyük balıklarda ~4-5 ppm Besin zinciriyle insanlara ulaşması (bioakümülasyon) Doç.Dr. Enver Durmuşoğlu 24-30 Kasım 2008 Antalya BKÜ’nin Reçeteli Satışı Eğitimi

Pestisitlere Maruz Kalma Yolları Pestisitlerin insan sağlığı açısından riski Maruz kalma yoluna Doza bağlı İnsanlar pestisitlere üç yolla maruz kalır: Ağız (oral) yoluyla Deri (temas) yoluyla Solunum (hava ile) yoluyla Doç.Dr. Enver Durmuşoğlu 24-30 Kasım 2008 Antalya BKÜ’nin Reçeteli Satışı Eğitimi

Pestisitlerin Organizmaya Giriş Yolları Oral = Ağız Yoluyla alınma Dermal = Derinin maruz kalması Inhalation = Akçiğerler tarafından alınma Ocular = Gözlerin Maruz kalması

Dermal Maruz kalmada değişiklikler Yer Oran* Başın ön kısmı 4.2 Önkol 1.0 abdomen 2.1 Elayası 1.3 Kasıklar 11.8 Ayakları üstü 1.8 *Absorpsiyon oranı ön kola oranlanmıştır mjweaver,1997

Doz – Tepki İlişkisi 1 No-effect range 2 Range of increasing effect with increasing dose 3 maximum effect range

Doz – Tepki İlişkisi Toksikoloji dozlar bilimidir. Çok sayıdaki bireye değişen dozlar da toksik madde verilir. Toksik etki için belirli bir kriter saptanır ve doz –tepki ilişkisi belirlenir. Bu ilişki genellikle pozitif bir ilişkidir.

Populasyonlarda Doz – Tepki İlişkisi Homojen populasyonlarda tepkilerin dağılımı simetrik bir çan şeklindedir yani normal dağılım gösterirler. Genellikle bu tepkilerdeki dağılım ( doğal populasyonlarda ) asimetriktir. Bu nedenle biyolojik sistemlerde doz –tepki ilişkisinde log dozlar kullanılır.

Pestisitlerin Vücuttaki Hareketi Vücuda alınan pestisitler Aktif madde Formülasyona göre ya lokal olarak kalır ya da kana karışarak tüm vücuda dağılır Bir pestisit ne kadar hızlı alınırsa zehirliliği o kadar artar Deri yoluyla absorbsiyon mide (ağız) ile olandan daha yavaştır. Bazı pestisitler sadece kanda kalır. Bazıları kan yoluyla vücuttaki diğer organlara yayılır. Bazıları ise karaciğer, beyin, böbrek ve yağ dokularında birikir. Doç.Dr. Enver Durmuşoğlu 24-30 Kasım 2008 Antalya BKÜ’nin Reçeteli Satışı Eğitimi

Pestisit Kaynaklı Zehirlenmeler Pestisitler, normal vücut fonksiyonlarını hızlandırarak ya da yavaşlatarak etkili olurlar. Vücut fonksiyonları arasında dengesizlikler görülür. Zehirlenmeyi karakterize eden belirtiler ortaya çıkar. Zehirlenme belirtileri; baş ağrısı, aşırı yorgunluk, huzursuzluk, solunum zorluğu, terleme, yüksek ateş, kusma, morarma, kalpte ritm bozukluğu, konuşma güçlüğü, refleks bozukluğu, göz kızarması, göz bebeklerinin küçülmesi, ishal, bayılma ve koma gibi belirtilerdir. Doç.Dr. Enver Durmuşoğlu 24-30 Kasım 2008 Antalya BKÜ’nin Reçeteli Satışı Eğitimi

Pestisitlerin Vücuttaki Akıbeti Vücuda alınan pestisitler, Metabolize olur Terleme, idrar ve dışkı yoluyla atılır Etkilerini bir süre sonra kaybederler. Bu onun toksikolojisi ile ilişkilidir. Bir pestisit vücuttan ne kadar hızlı atılırsa o kadar düşük risklidir. Pestisitin vücuttan atılması ya da zehirsiz bileşiklere parçalanması yavaşsa vücutta birikimi ve zehirliliği de fazla olacaktır. Bazı toksik etkiler reversible, Bazı zehirler ise irreversible etkidedirler. Doç.Dr. Enver Durmuşoğlu 24-30 Kasım 2008 Antalya BKÜ’nin Reçeteli Satışı Eğitimi

Toksisitenin Oluşumu ve Bunu Etkileyen Faktörler belirli bir doz zehirli bir kimyasal hassas bir organizma Toksisiteyi etkileyen faktörler; Doz Pestisitin kimyasal özelliği Organizmanın duyarlılığı Doç.Dr. Enver Durmuşoğlu 24-30 Kasım 2008 Antalya BKÜ’nin Reçeteli Satışı Eğitimi

Toksisitenin Belirlenmesi Bütün pestisitler piyasaya çıkarılmadan önce hem hedef organizmaya etkinliği hem de insan ve çevre sağlığı açısından test edilir. Pestisite maruz kalma durumlarına göre - Pestisitlerin, üretimi, depolaması, taşıması ve satışıyla uğraşanlar - Pestisitleri kullanıma hazırlayıp uygulayan kişiler - Pestisit uygulanmış alanlarda çalışan tarım işçileri - Pestisit kalıntıları içeren gıdaları tüketenler - Çevre ve çevrede yaşayan organizmalar Yukarıda ilk dört sıradaki insanların sağlığı ile ilgili Sonuncusu çevre ve çevrede yaşayan organizmalarla ilgili Doç.Dr. Enver Durmuşoğlu 24-30 Kasım 2008 Antalya BKÜ’nin Reçeteli Satışı Eğitimi

Toksikolojik Testler Pestisitlerin insan sağlığına yönelik riskleri fare, sıçan, tavşan ve köpek gibi canlılar üzerinde Toksikolojik çalışmalar, Ani (akut), Kısa süreli (subakut) Uzun süreli (kronik) Doç.Dr. Enver Durmuşoğlu 24-30 Kasım 2008 Antalya BKÜ’nin Reçeteli Satışı Eğitimi

Toksik etki nasıl oluşur ? Bir kimyasal maddenin bir kez veya kısa bir zaman diliminde (24 saat gibi) genellikle birkaç kez alınmasından sonra kimyasal maddenin zehirlenmeye neden olma gücü akut toksisite olarak tanımlanır. Bir kimyasal maddenin akut toksisiteye neden olmayacak kadar düşük dozlarda uzun süre alınması durumunda ortaya çıkan zehirlenme kronik toksisite olarak tanımlanabilir.

Akut Toksisite Çalışmaları Nasıl Yapılır? Bir kez veya kısa bir zaman dilimi içinde (24 saat) birkaç kez “Letal Doz (LD)” “öldürücü doz” belirlenir. Doz serisi hayvanlara ağız, deri ve solunum yoluyla verilir. Ağız yoluyla verilmesi besinle Deri yoluyla verilmesi deriye sürülerek Solunum yoluyla verilmesi havaya karıştırılarak 14 gün süreyle gözlem Doç.Dr. Enver Durmuşoğlu 24-30 Kasım 2008 Antalya BKÜ’nin Reçeteli Satışı Eğitimi

(Kısa Süreli Maruz Kalma) Akut Toksisite: (Kısa Süreli Maruz Kalma)

(Tekrarlı Maruz Kalma) Kronik Toksisite: (Tekrarlı Maruz Kalma)

Belirtiler: Akut Toksisite Kusma Bulanık görme Şiddetli kasılmalar Üşüme Sinirlilik Baş ağırısı

Belirtiler : Kronik Toksisite Kanserojenite: Kansere neden olur Mutajenite: Organizmanın genetik matreyalinde mutasyonlara neden olur Teratojenite: Maruz kalma sonrasında döllerde doğum bozukluklarına neden olur.

LD50 Nedir? Ne işe Yarar? LD50 %50 ölüm meydana getiren doz Birimi mg/kg LD değerlerine göre zehirlilik dört grupta sınıflandırılır. Doç.Dr. Enver Durmuşoğlu 24-30 Kasım 2008 Antalya BKÜ’nin Reçeteli Satışı Eğitimi

Toksisitenin Karşılaştırılması: Akut Toksisite: Acute oral LD = Lethal dose Acute dermal 50 (in mg / kg) in parts per million ( ppm ) Methoxychlor 6000 Malathion 1500 --- DDT 250 Lindane 125 Dieldrin 100 ------------- Parathion 3 -------------- 15 x 33 x

Toksisite Ölçüleri ve Uyarıcı Kelimeler: Acute Oral LD50 Signal Word 0 - 50 DANGER/POISON  (skull and crossbones) DANGER 50 - 500 WARNING 500 - 5,000 CAUTION > 5,000 CAUTION

Toksisite ile ilgili Bilgiler ve ipuçları: Ürün içinde aktif madde konsantrasyonu veye miktarı Sınırlı kullanım yada Genel kullanıma uygunluk Uyarıcı Etiket

Etiket Uyarıcı Kelimeler ve Karşılıkları: Signal Word Toxicity Hazard Danger/Poison  high toxicity Danger high toxicity (by some entry route and/or to some organisms) Warning moderate toxicity Caution low toxicity

Pesticide Acute Oral LD50 Yaygın Kullanılan İnsektisitlerden Bazılarının Akut Oral toksisitelerinden Örnekler Pesticide Acute Oral LD50 (mg/kg - male rat) Permethrin >4,000 malathion (various) 1,378 - 2,800 acephate (Orthene) 945 carbaryl (Sevin) 850 Imidacloprid 450 diazinon (DZN Diazinon) 300 - 400 metaldehyde 250 chlorpyrifos (Dursban, Lorsban) 135 - 163 parathion (Parathion) 3.6 - 13 terbufos (Counter) 1.6

Bitkisel Orijinli Bazı İnsektisitlerin Active Ingredient Acute Oral LD50 (mg/kg - rat) Oils >5,000 azadirachtin (neem) 5,000 synthetic pyrethroids 22 - 5,000 rotenone 39 - 1,500 ryania 1,200 pyrethrum 584 - 900 nicotine 50 - 60 *Soaps DNE *Bt DNE The Agrochemical Handbook, Royal Society of Chemistry (1991) and Agricultural Chemicals Book I: Insecticides (1994-95)

Herbisitler Pesticide (Product) Acute Oral LD50 (mg/kg - male rat) dicamba (Banvel, Vanquish) 2,629 - 6,764 (salts) imazapyr (Arsenal) >5,000 glyphosate (Accord, RoundUp) 4,045 (salt) sodium chloride (table salt) 430 - 3,750 2,4-D (various) 666 - 805 (salt); 700 (ester) triclopyr (Garlon) 713 acetylsalicylic acid (asprin) 50-500 caffeine (coffee, tea, some sodas) 50 - 500 nicotine (tobacco products) 0.5 - 1.0 The Agrochemical Handbook, Royal Society of Chemistry (1991) Clinical Toxicology of Commercial Products (1984)

Pestisitlerin Zehirlilik Sınıfları Sınıflandırma WHO (World Health Organisation = Dünya Sağlık Örgütü) Yurdumuzdaki ilgili yönerge 6968 sayılı "Zirai Mücadele ve Zirai Karantina Kanunu"na bağlı "Zirai Mücadele İlaçlarının Etiket Yönetmeliği" gereğince "Zirai Mücadele İlaçlarının Toksikolojik Sınıflandırmasına Ait Yönerge“ Doç.Dr. Enver Durmuşoğlu 24-30 Kasım 2008 Antalya BKÜ’nin Reçeteli Satışı Eğitimi

Pestisitlerin Zehirlilik Sınıfları Ağızdan Deriden TR WHO Katı* Sıvı* 1 Ia ≤5 ≤20 ≤10 ≤40 2 Ib >5-≤50 >20-≤200 >10-≤100 >40-≤400 3 II >50-≤500 >200-≤2000 >100-≤1000 >400-≤4000 4 III >500 >2000 >1000 >4000 Doç.Dr. Enver Durmuşoğlu 24-30 Kasım 2008 Antalya BKÜ’nin Reçeteli Satışı Eğitimi

Pestisitlerin Zehirlilik Sınıfları Zehirlilik sınıfı ağızdan akut LD50 değeri üzerinden Ancak deri yoluyla tespit edilen LD50 değeri akut LD50 değerinden yüksekse; deri yoluyla elde edilen LD50 değerinden Cinsiyete göre LD50 değeri farklı ise en duyarlı olanına göre Kalıcı zararlar oluşturması, deriden kolayca penetre olması, çok uçucu olması, bünyede birikerek kronik etkiye sahip olması, antidotu olmaması söz konusu ise zehirlilik sınıfı bir üst sınıfa kaydırılır Doç.Dr. Enver Durmuşoğlu 24-30 Kasım 2008 Antalya BKÜ’nin Reçeteli Satışı Eğitimi

Pestisit Etiketlerindeki İşaret ve İbareler Zehirlilik sınıflarının işaretleri ambalaj üzerinde bulunur. Çok zehirli" : Beyaz zemin-Kırmızı bir dikdörtgen çerçeve-Kırmızı renkte kuru kafa ve birbirine çarpraz iki kemik-Altta siyah harflerle "Çok zehirli" ibaresi. "Zehirli" : Beyaz zemin-Kırmızı bir dikdörtgen çerçeve-Siyah renkte kuru kafa ve birbirine çapraz kemik-Altta siyah harflerle "Çok zehirli" ibaresi. "Orta derecede zehirli": Beyaz zemin-Kırmızı bir dikdörtgen çerçeve-Siyah harflerle "Zehirli“ ibaresi. "Az zehirli" : Beyaz zemin-Kırmızı bir dikdörtgen çerçeve-Siyah harflerle "Dikkat" ibaresi. Doç.Dr. Enver Durmuşoğlu 24-30 Kasım 2008 Antalya BKÜ’nin Reçeteli Satışı Eğitimi

AB’de Zehirlilik ve Tehlike ile İlgili Uyarı İşaretleri Çok Zehirli Zararlı (Xn) Kolay Alevlenir Aşındırıcı Patlayıcı Oksitleyici Doç.Dr. Enver Durmuşoğlu 24-30 Kasım 2008 Antalya BKÜ’nin Reçeteli Satışı Eğitimi

Subkronik Toksisite Çalışmaları Kısa süreli zehirlilik, ölüm dışındakş etkiler Öldürücü dozun altındaki doz serileriyle belirlenir Görünüş, büyüme, gıda ve su tüketimi vs değerlendirilir 90-150 gün Doç.Dr. Enver Durmuşoğlu 24-30 Kasım 2008 Antalya BKÜ’nin Reçeteli Satışı Eğitimi

Kronik Toksisite Çalışmaları Pestisitlerin düşük dozlarda uzun süre alınması durumunda zararlı hiçbir etkisinin oluşmadığı en yüksek doz belirlenir (NOAEL = No Observed Adversed Effect Level) Bazı pestisitler akut toksisiteye neden olmayabilir ancak uzun süreli olarak düşük dozlarda alındığında sonradan fizyolojik düzensizliklere neden olabilmektedir. Kronik toksisite çalışmaları, deney hayvanlarından sıçanlarda 2 yıl, farede 18 ay, köpekte ise 1 yıl boyunca sürdürülür. Doç.Dr. Enver Durmuşoğlu 24-30 Kasım 2008 Antalya BKÜ’nin Reçeteli Satışı Eğitimi

Kronik Toksisite Çalışmaları Periyodik olarak kan ve doku örnekleri incelenir Besin ve su tüketimleri saptanır Vücüt ağırlıkları takip edilir Doku biyopsileri yapılır Kansere neden olucu veya teşvik edici etkilere bakılır Doç.Dr. Enver Durmuşoğlu 24-30 Kasım 2008 Antalya BKÜ’nin Reçeteli Satışı Eğitimi

Kronik Toksisite Çalışmaları Pestisitler günlük tüketilen besin içerisine katıldığından NOAEL değeri mg/kg olarak belirlenmektedir. Deney hayvanlarının günlük besin tüketimi İnsanların günlük besin tüketiminden farklıdır Bu nedenle NOAEL değeri, günlük besin tüketimi ve vücut ağırlığı (bw = body weight) dikkate alınarak dönüştürülür Bu dönüşümde, deney hayvanının günlük tükettiği besin miktarı ve vücut ağırlığı dikkate alınır Doç.Dr. Enver Durmuşoğlu 24-30 Kasım 2008 Antalya BKÜ’nin Reçeteli Satışı Eğitimi

Kanserojenik Toksisite Çalışmaları Kronik toksisite çalışmalarında kanserojenik etki iyi veya kötü huylu tümörlerin oluşup oluşmadığı araştırılır otopsi yapılarak tümörler veya değişiklikler incelenir Yaşlandıkça da tümör oluşabildiğinden tümörler doğal mı incelenir Doç.Dr. Enver Durmuşoğlu 24-30 Kasım 2008 Antalya BKÜ’nin Reçeteli Satışı Eğitimi

Grub A Grub B B1 B2 Grub C Grub D Grub E Kimyasal insanlara karsinojendir. Grub B Kimyasal büyük bir olasılıkla insanlara karsinojendir. B1 Sınırlı epidemiyolojik veri, yeterli hayvan çalışması B2 Yeterli hayvan çalışması Grub C Kimyasal muhtemelen insanlara karsinojendir. Grub D Kimyasal insanlara karsinojen olarak sınıflandırılamaz. Grub E Kimyasal muhtemelen insanlarda karsinojen değildir.

Toksikolojik Çalışmalardan Elde Edilen Değerlerin Uyarlanması Riskler doğrudan insanlar üzerinde denenemez Vücut fonksiyonları benzerlik gösteren memeli hayvanlarda Değerler doğrudan insanlar için kullanılmazlar Zira deney hayvanı sayısı sınırlıdır ve İnsanlar hayvanlara oranla daha hassas kabul edilir Doç.Dr. Enver Durmuşoğlu 24-30 Kasım 2008 Antalya BKÜ’nin Reçeteli Satışı Eğitimi

Güvenlik Faktörü (GF) İnsanlarda hiçbir sağlık sorununa neden olmayan dozu belirlemek için Hayvan denemelerinden elde edilen NOAEL değeri Bir güvenlik faktörü (GF) ile dönüştürüldükten sonra kullanılır NOAEL değeri 100 kat düşürülerek kullanılır; insanların daha hassas olduğu kabul edilerek 10 kat, bebek, yaşlı ve hastalar nedeniyle de 10 kat Doç.Dr. Enver Durmuşoğlu 24-30 Kasım 2008 Antalya BKÜ’nin Reçeteli Satışı Eğitimi

Güvenlik Faktörü (GF) Güvenlik faktörü, FAO ve WHO tarafından oluşturulan “Pestisit Kalıntıları Uzmanlar Komitesi (Joint Meeting of Pesticide Residues Comittee = JMPR)” tarafından belirlenmiştir JMPR iki değeri belirler Günlük alınabilir maksimum doz (Acceptable daily intake = ADI) Gıdalarda bulunabilecek maksimum kalıntı değerleri (Maksimum Residü Limitleri = MRL) Doç.Dr. Enver Durmuşoğlu 24-30 Kasım 2008 Antalya BKÜ’nin Reçeteli Satışı Eğitimi

Acceptable Daily Intake (ADI) Yaşam boyunca herhangi bir sağlık riski oluşturmadan besinlerden alınabilecek maksimum günlük alınabilir doz olarak tarif edilir. Birimi mg/kg/gün ADI = NOAEL/GF) ADI değeri MRL belirlenmesine ve tüketicilerin pestisit kalıntılarından korunmasına yönelik olarak hizmet etmektedir. Doç.Dr. Enver Durmuşoğlu 24-30 Kasım 2008 Antalya BKÜ’nin Reçeteli Satışı Eğitimi

Acceptable Operator Exposure Level (AOEL) Pestisitlerle çalışan insanlar için (Uygulayıcılar için) kısa bir zaman diliminde (en fazla bir gün içinde), herhangi bir sağlık riski oluşturmadan maruz kalınabilecek maksimum doz olarak tarif edilir. Pestisitlerin taşınması, püskürtme sıvısının hazırlanması ve uygulanması, ilaçlama aletlerinin bakımı gibi işlemler sırasında pestisitlere mesleki olarak maruz kalan insanları korumak amacıyla hesaplanan AOEL değeri de vücut ağırlığı bazında ifade edilir AOEL değeri belirlenirken kısa süreli toksikolojik çalışmalardan elde edilen NOAEL değeri güvenlik faktörüne bölünür. Doç.Dr. Enver Durmuşoğlu 24-30 Kasım 2008 Antalya BKÜ’nin Reçeteli Satışı Eğitimi

Uygulayıcı Koruma Uyarı İşaretleri Elde edilen değerler bazı modeller kullanılarak pestisitin uygulamaya hazırlanması veya aplikasyonu sırasındaki riskler açısından değerlendirilir. Koruyucu kıyafet, çizme, eldiven gibi hangi ekipmanların kullanılması gerektiği ilaç etiketinde açıkça belirtilir. Eldiven Giyiniz Burun/Ağız Koruyunuz Ko.Ön.Giy. Çizme Giyiniz Maske Takınız Ko.Tu.Giy. Doç.Dr. Enver Durmuşoğlu 24-30 Kasım 2008 Antalya BKÜ’nin Reçeteli Satışı Eğitimi

Maximum Residue Limits (MRL) Pestisitlerin insan ve hayvan yiyeceği olarak kullanılan ürünler üzerinde bulunmasına göz yumulabilen kalıntı miktarına maksimum residü (kalıntı) limiti (MRL) veya tolerans adı verilir. MRL değeri, ppm, ppb veya mg/kg ile ifade edilir. Pestisit kalıntıları; Pestisitin fizikokimyasal özelliğine, formülasyonuna, uygulama dozuna İklim koşullarına Bitkinin çeşidi ve yaşına bağlı olarak parçalanır ve gittikçe azalırlar Ancak belirli bir süre tamamen yok olmazlar Doç.Dr. Enver Durmuşoğlu 24-30 Kasım 2008 Antalya BKÜ’nin Reçeteli Satışı Eğitimi

Maximum Residue Limits (MRL) MRL değeri, gıdalarla birlikte alınabilecek pestisit kalıntıları ve onların metabolitlerinin sağlık açısından herhangi bir riskin olmadığı düzeyde olup olmadığının izlenmesi için kullanılır. Dolayısıyla, bu değerin üzerindeki pestisit kalıntıları içeren gıdalar insan ve hayvanlar için risk teşkil eder. Bu değerin biraz üzerindeki veya bir-iki kat fazla miktardaki kalıntı içeren gıdalara “zehirli” demek doğru bir ifade değildir. Ancak bir insanın tükettiği pek çok üründe farklı pestisit kalıntılarının toplamda yaratacağı risk nedeniyle bu değerler üzerinde kalıntı içeren ürünlerin tüketilmesi uygun değildir. Doç.Dr. Enver Durmuşoğlu 24-30 Kasım 2008 Antalya BKÜ’nin Reçeteli Satışı Eğitimi

MRL Değerindeki Farklılıklar MRL; pestisite, kültür bitkisine, ürünün tüketim şekli ile sıklığına ve ülkelere göre değişebilmektedir. Pestisitin fizikokimyasal yapısı zehirliliği ve kalıcılığıyla ilgilidir Kültür bitkisinin çeşidi, habitüsü ve dış yapısının farklı oluşu, farklı hızlardaki metobolik olaylar aynı pestisitin farklı bitki çeşitlerindeki parçalanma sürecini değiştirir. Tolerans değeri doğrudan taze olarak tüketilen bitki ve ürünlerde daha düşüktür. Ancak zeytin-zeytin yağı, üzüm-şarap ilişkisinde olduğu gibi, bazı işlemlerden geçirildikten sonra tüketilen ürünlerde tolerans değeri farklı olabilmektedir. Kültür bitkisi veya ürünün tüketilme sıklığı ve miktarı tolerans değerinin saptanmasında çok önemli bir diğer faktördür. Doç.Dr. Enver Durmuşoğlu 24-30 Kasım 2008 Antalya BKÜ’nin Reçeteli Satışı Eğitimi

Ülkelere Göre Farklılıklar Her pestisit için WHO tarafından ADI değerini aşmayacak şekilde tolerans değeri belirlenir. Ancak farklı ülkeler hem tüketim farklılıkları, hem risk algılamalarındaki farklılık hem de o pestisitle ilgili verilerinin olup olmamasına göre farklı değerleri MRL listesi olarak duyurabilmektedir. Dolayısıyla her ülkenin tolerans değerlerinin bilinmesi, ilgili ülkeye yapılacak tarım ürünleri ihracatında oldukça önemlidir. Aynı zamanda, bir üründe her hangi bir pestisit için MRL değeri mevcut değilse ve o üründe söz konusu pestisit çok küçük miktarlarda bile tespit edilebiliyorsa o üründe tolerans üzerinde kalıntı olduğu kabul edilir. Doç.Dr. Enver Durmuşoğlu 24-30 Kasım 2008 Antalya BKÜ’nin Reçeteli Satışı Eğitimi

MRL Listesi MRL değerleri her ülkede listeler halinde duyurulur. Ülkemizde ilk tolerans listesi 1990 yılında “Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği” içinde verilmiştir. Bu liste 29.07.2008 tarihli Resmi Gazetede (26951) “Gıda Maddelerinde Bulunmasına İzin Verilen Pestisitlerin Maksimum Kalıntı Limitleri Tebliği” ile AB’ne uyum çerçevesinde güncellenmiştir. Doç.Dr. Enver Durmuşoğlu 24-30 Kasım 2008 Antalya BKÜ’nin Reçeteli Satışı Eğitimi

Kalıntı İzlenmesi ve Önlenmesi Pestisit kalıntı miktarının MRL değerinin altında olabilmesi için, o üründe tavsiye edilen ruhsatlı ilaçlar önerilere uygun dozda önerilere uygun zamanda ve şekilde bekleme süresine uyulmalı Üreticiler bu konuda titiz değildir İzlenebilirliğin sağlanabilmesi için, kullanılan ilaçlar ve dozları ile hasat tarihi kayıt altına alınmalıdır. Toptan veya parakende satış ve/veya dağıtım yapan kişi ve kuruluşlar, üreticilerden aldıkları ürünlerle birlikte bu kayıtları devam ettirmeli ve izlenebilirlik tüketiciye kadar sağlanmalıdır. Doç.Dr. Enver Durmuşoğlu 24-30 Kasım 2008 Antalya BKÜ’nin Reçeteli Satışı Eğitimi

Kalıntı İzlenmesi ve Önlenmesi Yurdumuzda 5179 sayılı “Gıdaların Üretimi, Tüketimi ve Denetlenmesi” Tüketicilerin pestisit kalıntılarından korunması için “Gıda Güvenliği” denetimleri gerçekleştirilmektedir. Bir ürün üzerinde bulunan pestisit kalıntı miktarı gaz ve sıvı kromatografı cihazları ile kısa zamanda saptanabilmektedir. Yurdumuzda gıdalardaki pestisit kalıntı analizleri, İl Gıda Kontrol Laboratuvarlarında, Hıfzısıhha Enstitülerinde, Zirai Mücadele Araştırma Enstitülerinde, TÜBİTAK Gebze Araştırma Enstitüsü’nde, bazı üniversitelerin ilgili laboratuvarlarında ve günümüzde en çok da bu amaçla kurulmuş özel laboratuarlarda yapılabilmektedir. Doç.Dr. Enver Durmuşoğlu 24-30 Kasım 2008 Antalya BKÜ’nin Reçeteli Satışı Eğitimi

Maximum Contaminant Level (MCL) Pestisit kalıntıları içme sularına bulaşarak da tüketicilere ulaşabilmektedir. İşte içme suları içinde bulunabilecek pestisit kalıntılarının insan sağlığı açısından risk oluşturmaması için, içme sularında bulunmasına müsaade edilen maksimum kontaminant seviyesi de (MCL) ADI değerinin %10’u alınarak belirlenir. MCL hesaplanmasında bir insanın ortalama olarak 60 kg ağırlığında olduğu ve günde yaklaşık olarak 2 l su tükettiği varsayılır. Almanya ve İngiltere içme sularında toplam pestisit kalıntı limitini 0,5 mg/l olarak duyurmaktadır. Ülkemizde ise bu konuda henüz bir yaptırım söz konusu değildir. Doç.Dr. Enver Durmuşoğlu 24-30 Kasım 2008 Antalya BKÜ’nin Reçeteli Satışı Eğitimi

Bekleme Süresi Pestisitlerin parçalanması Pestisitler bitkiler üzerine püskürtüldükten sonra Sıcaklık Işık Yağışlar gibi çevre faktörlerinin etkisi ve bitkideki fizyolojik ve metabolik faaliyetler nedeniyle zehirliliklerini zaman içinde yitirirler. Dekompoze olma olarak da adlandırılabilen bu olay sayesinde bitki üzerindeki ve/veya içindeki pestisit kalıntıları zamanla azalırlar. Doç.Dr. Enver Durmuşoğlu 24-30 Kasım 2008 Antalya BKÜ’nin Reçeteli Satışı Eğitimi

Bekleme Süresi (Post Harvest Interval=PHI) Bitki üzerindeki ve/veya içindeki pestisit kalıntıları belirli bir süre sonra tüceticiler için sağlık sorunlarına neden olmayacak kadar azalır. İşte pestisitin kullanımından sonra ürünler üzerindeki kalıntı miktarının insan sağlığı açısından hiçbir sağlık sorununa neden olmayacak kadar azalması için geçmesi gereken süreye bekleme süresi adı verilir. Bekleme süresi farklı olarak da tarif edilebilir: “son ilaçlamadan sonra hasada kadar geçmesi gereken süre” “pestisitlerin kültür bitkisine son uygulaması ile bu bitkinin hasadı arasında geçmesi gereken süre” İlaçlanmış ürünler, gün olarak verilen bu süre geçmeden hasat edilmemeli ve tüketilmemelidir. Doç.Dr. Enver Durmuşoğlu 24-30 Kasım 2008 Antalya BKÜ’nin Reçeteli Satışı Eğitimi

Bekleme Süresindeki Değişkenlik Pestisitin fizikokimyasal özelliğine Kültür bitkisinin çeşidine Ülkelere göre Doç.Dr. Enver Durmuşoğlu 24-30 Kasım 2008 Antalya BKÜ’nin Reçeteli Satışı Eğitimi

Bekleme Süresine Uyulması Pestisitlerde bekleme süresinin mümkün olduğunca uzun tutulması gerekir. Böylece ürünler üzerindeki pestisit kalıntı miktarı en aza ve dolayısıyla zararsız düzeye indirilmiş olur. Pestisitlerin etiket ve kullanma yönergelerinde bekleme süreleri ile ilgili bilgilerin bulunması zorunludur. Reçete yazacak kişilerin bu süreleri bilmeleri ve uygulayıcılara hatırlatmaları gerekir. Doç.Dr. Enver Durmuşoğlu 24-30 Kasım 2008 Antalya BKÜ’nin Reçeteli Satışı Eğitimi

Bekleme Süresine Uyulması Üreticilerin bekleme sürelerine uydukları pek söylenemez. İlaçlamalardan kısa bir süre sonra hasadın yapıldığını görmek sıkça mümkündür. Özellikle çilek üretiminde ve seralarda üretimi yapılan biber, domates ve hıyar gibi ürünlerde, hasadın geniş bir zaman dilimi içinde sıkça yapılması nedeniyle, pestisitlerin bekleme sürelerine uymak zorlaşmaktadır. Bu nedenle özelikle sık hasat edilen ürünlerde bekleme süresi uzun olan pestisitlerin kullanılmasına izin verilmemelidir. Zira bitkiler üzerindeki pestisit kalıntılarının MRL değerlerinin altında olmasını sağlamak için bilinen en pratik çözüm, bekleme süresine uyulmasıdır. Doç.Dr. Enver Durmuşoğlu 24-30 Kasım 2008 Antalya BKÜ’nin Reçeteli Satışı Eğitimi

TEŞEKKÜRLER