Çözüm Odaklı Danışma Mustafa İŞLEK Uzm. Psi. Dan. Kahramanmaraş 2015

Takdim Planı ORTAOKULLARDA GÖREV YAPAN REHBER ÖĞRETMENLERE ÇÖZÜM ODAKLI OKUL DANIŞMANLIĞI 10 Dakika Tanışma Çözüm Odaklı Kısa Süreli Danışmanlık Nedir? 15 Dakika Çözüm Odaklı Kısa Süreli Danışmanlığın İlkeleri Çözüm Odaklı Kısa Süreli Danışmanlıkta Kullanılan Teknikler ARA 10 DAKİKA 25 Dakika Sınav Kaygısı ve Çözümü Devamsızlık sorunları ve Çözümü Arkadaşlık İlişkilerinde yaşanan sorunlar ve çözümü Sonuç ve Değerlendirme Soru-Cevap 5 Dakika Teşekkür ve Kapanış mustafaislek77@gmail.com

Mustafa İŞLEK Eğitim 1996 Gebze Anadolu Lisesi 2000 Hacettepe Üniversitesi PDR Lisans 2006 Hacettepe Üniversitesi PDR Yüksek Lisans 2007 Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Yüksek Lisans Çalıştığım Kurum Gebze Rehberlik ve Araştırma Merkezi (Müdür Yard.) mustafaislek77@gmail.com

TANIŞMA “HER SORUNUN İÇİNDE ÇÖZÜM GİZLİDİR. ARAYAN ÇÖZÜMLE, ARAMAYAN SORUNLA KARŞILAŞIR.” mustafaislek77@gmail.com

Metafor 1 mustafaislek77@gmail.com

ÇÖZÜM ODAKLI KISA SÜRELİ DANIŞMANLIK NEDİR? Kocaeli İl Milli Eğitim Müdürlüğünün 7479 öğrenci üzerinde yaptığı bir çalışmada, öğrencilerin %33.92’si amaçlarını belirleme noktasında güçlük yaşadığını, %58.94’ü ise zaman yetersizliği içinde olduklarını belirtmişlerdir (Kocaeli MEM, 2004). mustafaislek77@gmail.com

Bu durum dikkate alınarak ortaya konan çözümün, hem öğrencilere amaç belirlemede etkili olması, hem de bunun uzun bir zaman dilimi içinde değil de, kısa sürede yapılması gerekmektedir. Böyle bir durumda “Çözüm Odaklı Yaklaşımlar” önerilmektedir (İşlek, 2006). mustafaislek77@gmail.com

Literatürde Çözüm Odaklı Kısa Süreli Terapi olarak ele alınmaktadır Literatürde Çözüm Odaklı Kısa Süreli Terapi olarak ele alınmaktadır. Okullarda terapiden ziyade psikolojik danışma daha açıklayıcı olduğu için, eğitimle ilgili çalışmalarda terapi değil, psikolojik danışma kavramı tercih edilmiştir (Littrell ve Malia, 1995). Steve De Shazer ve Milwaukee Kısa Süreli Aile Terapileri Merkezindeki meslektaşlarının geliştirmeye çalıştıkları yaklaşım, “Çözüm Odaklı” bir modeldir. mustafaislek77@gmail.com

Çözüm Odaklı Bakış Açıcı Neden Gereklidir? Geçmiş Şimdi Gelecek BELİRSİZ Amaç Belirleyeme Zaman Yetersizliği mustafaislek77@gmail.com

Ete Kemiğe Büründüm, Yunus Diye Göründüm. Metafor 2 Ete Kemiğe Büründüm, Yunus Diye Göründüm. mustafaislek77@gmail.com

ÇÖZÜM ODAKLI KISA SÜRELİ DANIŞMANLIĞIN İLKELERİ Çözüm odaklı kısa süreli psikolojik danışma üç temel kurala dayanmaktadır (Fleming, 1998): 1. Bozulmamışsa onarmamak, 2. İşleyen çözüm yollarına başvurmada ısrarcı olmak, 3. İşlemeyen çözüm yollarına başvurmamak (farklı çözüm yolları önemlidir). mustafaislek77@gmail.com

Temel İlkeler: Çözüm odaklı kısa süreli psikolojik danışmanın temel ilkeleri Walter ve Peller (1992) tarafından sekiz maddede özetlenmiştir (Akt: Coe ve Zimpfer, 1996): 1. Çözüm üzerinde ve gelecek üzerinde odaklanma, istenilen yönde değişimin gerçekleşmesini sağlar. 2. Her problemin nadir durumu, psikolojik danışman ve danışan tarafından yaratılır ve bu durumlar çözüm oluşturmada kullanılır. 3. Hiçbir şey aynı değildir. Değişim her zaman süreklidir. mustafaislek77@gmail.com

4. Küçük değişmeler daha büyük değişmelere yol açar. 5 4. Küçük değişmeler daha büyük değişmelere yol açar. 5. Danışan ile psikolojik danışman arasındaki işbirliği kaçınılmazdır. 6. Danışanlar problemlerini çözebilme gücüne sahiptirler. 7. Danışanlar şikâyetlerinde olduğu gibi onların çözümünde de uzmandır. 8. Bir problemin tek bir doğru çözümü yoktur. Danışan için en uygun çözümün bulunması gerekir. mustafaislek77@gmail.com

Figure-1) Solution Focused Brief Coaching Causes Sebepler PROBLEM LEVEL Burdens Yükler Deficit Eksiklikler Goal Amaç Exceptions Nadir durumlar SOLUTION LEVEL Resources Kaynaklar Solutions Çözümler

ÇÖZÜM ODAKLI KISA SÜRELİ DANIŞMANLIKTA KULLANILAN TEKNİKLER Çözüm odaklı kısa süreli psikolojik danışma için yedi ayırt edici özelliği şu şekilde sıralamışlardır: 1. Oturum öncesi değişimi ölçme tekniği, 2. Amaç oluşturma, 3. Mucize soru, 4. Derecelendirme soruları, 5. Nadir durumlara ilişkin sorular, 6. Konsültasyon arası vermek, 7. İltifat içeren mesajlar vermek ve ev ödevleri. mustafaislek77@gmail.com

1. Geleceği Okuma Tekniği 2. İlk Oturum Görevini Formüle Etme Çözüm odaklı kısa süreli psikolojik danışmanlıkta kullanılan diğer teknikler de şunlardır: 1. Geleceği Okuma Tekniği 2. İlk Oturum Görevini Formüle Etme 3. Başa çıkma Soruları 4. Kâbus Soru 5. Merakı Harekete Geçirme 6. Bir Alt Pozisyon 7. Aynı Dilden Konuşmak 8. Yeniden Çerçeveleme mustafaislek77@gmail.com

oturum öncesi değişme çözüm odaklı kısa süreli psikolojik danışmaya gelen danışanların, üçte ikisinin ifade ettiğine göre danışanlar, servisle ilk randevuları ile psikolojik danışmanla ilk görüşmeleri arasındaki zamanda olumlu yönde değişmeye başladıklarını bildirmişlerdir (DeJong ve Berg, 1998). Psikolojik danışmanla görüşmeden önce meydana gelen bu değişmeye oturum öncesi değişme denir. Psikolojik danışma oturumlarında derecelendirme ölçekleri kullanılarak danışanın dikkatinin oturum öncesi değişmenin olup olmadığına çekilmesi gerekmektedir. mustafaislek77@gmail.com

mustafaislek77@gmail.com

amaç oluşturma Steenbarger (1994), amaçların aşağıdaki beş özelliğe sahip olması gerektiğini ifade etmektedir. Bunlar: 1. Amaçlar danışan tarafından gelmeli 2. Amaçlar olumlu bir biçimde oluşturulmalı 3. Amaçlar aktif bir biçimde oluşturulmalı 4. Amaçlar şimdi ve burada ilkesi çerçevesinde oluşturulmalı 5. Amaçlar ulaşılabilir ve kişiye özel olmalı mustafaislek77@gmail.com

mucize soru “Farzet gece uyurken bir mucize oldu ve bu mucize buraya getirdiğin problemin çözülmesidir. Uyuduğun için mucizenin ne olduğunu bilmiyorsun. Sabah uyandığında senin için mucizenin ne olduğu ve buraya getirdiğin problemin çözümünde ne gibi farklılık yaratacağı konusunda neler söyleyebilirsin?” mustafaislek77@gmail.com mustafaislek77@gmail.com 20

Mucize soruya ilişkin dikkat edilecek noktalar şunlardır (De Shazer, 2005): Danışanlara bir problem odağından çözüm odağına doğru değişme sürecinde zaman vermek amacıyla yumuşak bir ses tonuyla yavaşça ve nazikçe konuşun. Mucize soruyu olağandışı ve tuhaf olarak sunarak, çözümün oluştuğu sürecin başlangıcını açıkça ve çarpıcı bir şekilde belirtin. Soruyu sorarken geleceğe odaklı kelimeler kullanın. “Farklı neler olacak? Mucizenin işaretleri neler olacak?” Soru sorulduktan sonra danışanların çözüm üzerinde konuşmalarını sağlamak için “bir mucize oldu ve buraya getirdiğin problem çözülür” sözlerini sıklıkla tekrarlayın. mustafaislek77@gmail.com

Figure 2: The three stages of solution-building Here and Now 2 3 1 2. First signs of reaching the goal (Hedefe ulaşmanın ilk belirtileri) Desired Future (Arzu edilen gelecek) 3. Experimental phase (Deneyimleme safhası)

Ara 10 dakika… 10 dakika… mustafaislek77@gmail.com

SINAV KAYGISI VE ÇÖZÜMÜ Problem Durumu: Kuramsal Çerçeve: Çözüm Odaklı Kısa Süreli Kuramın Bakış Açısı: Örnek Vaka: Çözüm Odaklı Kısa Süreli Kuramın Tekniklerinin Avantajları ve Dezavantajları: Uygulayıcılara Öneriler:

SINAV KAYGISI VE ÇÖZÜMÜ Problem Durumu: Dünyanın hemen her yerinde birçok insanın hayatı yalnızca sınavlarla etkilenmekle kalmamakta, sınavlardaki başarılarına göre hayatları hakkında kararlar da verilmektedir. Bütün öğretim kademelerinde giriş, yerleştirme, var olan durumu sürdürme veya bir sınıftan ya da okuldan diğerine geçiş konusundaki kararlar sınav sonuçlarına göre verilmektedir. Bu nedenle, birçok öğrenci sınavları tehdit edici olarak algılamakta ve sınavlar sırasında durumluk kaygısı yaşamaktadırlar. Günümüzde en yoğun biçimde yaşanan eğitimsel problemlerden birisi de, sınav kaygısıdır. mustafaislek77@gmail.com

SINAV KAYGISI VE ÇÖZÜMÜ Kuramsal Çerçeve: Sınav kaygısı, formal sınav veya herhangi bir değerlendirme ortamında yaşanan fizyolojik, davranışsal ve bilişsel öğelere sahip, hoşlanılmayan bir duygu ya da heyecansal durum olarak tanımlanmaktadır (Spielberger, 1995). Sınav kaygısı, kaygının özel bir durumudur. Kaygı belirtileri olası bir başarısızlıkla ilgili endişeye eşlik eden duygusal, bedensel ve davranışsal tepkilerdir. mustafaislek77@gmail.com

SINAV KAYGISI VE ÇÖZÜMÜ Çözüm Odaklı Kısa Süreli Kuramın Bakış Açısı: Bilişsel yönü baskın olan ve kaygı üzerindeki etkililiği çeşitli örnek olay çalışmalarıyla (Steenbarger, 2005) ortaya konan çözüm odaklı model de, kaygıyı azaltmaya yönelik bir başa çıkma modeli olarak sunulabilmektedir. İlgili literatür araştırıldığında, çözüm odaklı yaklaşımların sınav kaygısıyla başa çıkma programı olarak kullanıldığına dair birçok çalışmanın var olduğu görülmektedir. Ayrıca, çözüm odaklı yaklaşımların kaygıyla başa çıkmada kullanıldığı (Cooper ve Archer, 1999; Littrell ve Malia, 1995; Nickerson, 1995) çalışmalar da vardır. mustafaislek77@gmail.com

SINAV KAYGISI VE ÇÖZÜMÜ Vaka: Serhat, 13 yaşında 8. sınıfa giden erkek öğrencidir. Bir evin bir oğludur. Anne baba öğretmendir. Bu yıl TEOG sınavlarına hazırlanıyor, fakat “ya başarısız olursam” endişesinden dolayı sınavlarda kendini çok kötü hissediyordu. Öğretmenlerinin rehberlik servisine yönlendirmesiyle ön görüşme yapıldı. Ön görüşme sonrasında Serhat’ın ailesiyle görüşüldü, aileden çocukla ilgili bilgi alındı ve çocuğa randevu verildi. Dört oturumda Serhat’ın sınav kaygısına ilişkin şikâyetleri sona erdi ve kendini kaygılarının üstesinden gelmiş hissettiğini ifade etti. mustafaislek77@gmail.com

DEVAMSIZLIK VE ÇÖZÜMÜ Problem Durumu: Kuramsal Çerçeve: Çözüm Odaklı Kısa Süreli Kuramın Bakış Açısı: Örnek Vaka: Çözüm Odaklı Kısa Süreli Kuramın Tekniklerinin Avantajları ve Dezavantajları: Uygulayıcılara Öneriler: mustafaislek77@gmail.com

DEVAMSIZLIK VE ÇÖZÜMÜ Problem Durumu: Öğrenci akademik başarısını etkileyen fiziksel, psikolojik ve toplumsal çok sayıda etmen bulunmaktadır (Silah, 2003, s.103; Türnüklü ve diğerleri, 2001; Gençtürk, 2001, s. 8). Okula devamsızlık, hem fiziksel hem psikolojik hem de toplumsal birçok etmenden kaynaklanabilen ve öğrenci akademik başarısını olumsuz yönde etkileyebileceği düşünülen istenmeyen bir öğrenci davranışıdır. mustafaislek77@gmail.com

DEVAMSIZLIK VE ÇÖZÜMÜ Kuramsal Çerçeve: Öğrenci devamsızlıklarının önlenebilmesi için öncelikle devamsızlık nedenlerinin belirlenmesi gerekmektedir. Ancak, literatür taraması sonucunda, Türkiye’de öğrenci devamsızlıklarını konu alan sadece bir araştırmaya ulaşılabilmiştir. Kadı (2000) araştırmasında, öğrenci devamsızlıklarını; okul, aile, kişisel sorunlar, arkadaş grubu ve çevresi, cinsiyet boyutları altında incelemiştir. Literatürde öğrenci devamsızlıkları, istenmeyen davranışlar içerisinde ele alınmaktadır. mustafaislek77@gmail.com

DEVAMSIZLIK VE ÇÖZÜMÜ Çözüm Odaklı Kısa Süreli Kuramın Bakış Açısı: Nedeni ne olursa olsun, devamsızlık öğrencinin motivasyonu ile doğrudan ilgili bir durumdur. Eğer öğrenciye değer verilir, onunla görüşülür ve kendisi için gerekçi bir amaç belirlemesi sağlanırsa bu sorun çözülmüş olur. Bu yaklaşımın amacı, danışanın sorunlarını anlaması ve analiz etmesi ve sınırlı bir zaman periyodunda başarılabilir amaçlara ulaşmaları için problemin olmadığı durumlar üzerinde çalışarak bireylerin problemlerine çözüm bulmaktır. mustafaislek77@gmail.com

DEVAMSIZLIK VE ÇÖZÜMÜ Vaka: Mert beşinci sınıfa giden 11 yaşında bir erkek öğrencidir. Okula gitmek istemediği için annesi tarafından rehberlik servisine müracaat edildi. İlk başta danışma yardımı almayı da kabul etmeyen Mert’in annesi ile görüşülüp gerekli bilgiler alındı. Okula gitmek istememesinin algılamayla alakası olup olmadığını anlamak maksadıyla WISC-R testi istendi. Özel bir hastanede yapılan testin sonucuna göre performans puanı 117, sözel puanı 105, IQ puanı ise 111 olarak belirlenen öğrenciyle ilk görüşmede yakınlık kurulup dostça bir ortamda tanışılmış, oyunlar oynanmış (Story Cubes, Math dice ve cobble vb.) çocuğun yetenekli olduğu alanlara ilişkin iltifat edilmiştir. mustafaislek77@gmail.com

Ara 10 dakika… 10 dakika… mustafaislek77@gmail.com

ARKADAŞLIK İLİŞKİLERİNDE YAŞANAN SORUNLAR VE ÇÖZÜMÜ Problem Durumu: Kuramsal Çerçeve: Çözüm Odaklı Kısa Süreli Kuramın Bakış Açısı: Örnek Vaka: Çözüm Odaklı Kısa Süreli Kuramın Tekniklerinin Avantajları ve Dezavantajları: Uygulayıcılara Öneriler: mustafaislek77@gmail.com

ARKADAŞLIK İLİŞKİLERİNDE YAŞANAN SORUNLAR VE ÇÖZÜMÜ Problem Durumu: Çocukluktan yetişkinliğe geçiş sürecinde, ergenlik döneminde gençler, akranlarıyla daha fazla vakit geçirmeye başlar ve akranlarının kendilerini ailelerinden daha iyi anladığını düşünür ve inanır. Kendilerini, o akran gruplarının doğal bir parçası olarak görür ve gruptaki diğer üyelere benzemeye çalışırlar. mustafaislek77@gmail.com

ARKADAŞLIK İLİŞKİLERİNDE YAŞANAN SORUNLAR VE ÇÖZÜMÜ Kuramsal Çerçeve: İnsan doğduğu andan itibaren gelişmeye başlar. Çocuk için annesi ve babası en önemli örneklerdir. İlköğretime başladığında anne-babaya öğretmeni de eklenir. Ancak ergenlik dönemine gelindiğinde bu durum değişir. Anne baba en iyi örnek olma yerine ergenin çatışma yaşadığı kişiler haline gelirler. İşte bu dönemde genç kendisine yeni örnekler bulur ki bunlar da çoğunlukla arkadaşları olur. Arkadaş edinme ve arkadaşlık ilişkisi çok erken yaşlarda başlar. mustafaislek77@gmail.com

ARKADAŞLIK İLİŞKİLERİNDE YAŞANAN SORUNLAR VE ÇÖZÜMÜ Çözüm Odaklı Kısa Süreli Kuramın Bakış Açısı: Genelde gençler bu tip bir sorunu olduğunda kendileri gelmezler. Gelseler dahi sorunun başkalarından kaynaklandığını dile getirirler. Çözüm odaklı kısa süreli psikolojik danışmada danışanla kurulan ilişki tipi çok önemlidir. Çözüm odaklı kısa süreli psikolojik danışmada danışman ve danışan arasında kurulan ilişki psikolojik danışmanın müdahale girişiminde çok önemlidir. Danışanların, kendi problemleriyle ilgili görüşlerine ve problemi çözmek için bir şey yapmada aktif rol alıp almayacaklarına bağlı olarak psikolojik danışmanla kurdukları ilişki, danışan, şikayetçi ve misafir tip olarak belirlenmiştir mustafaislek77@gmail.com

ARKADAŞLIK İLİŞKİLERİNDE YAŞANAN SORUNLAR VE ÇÖZÜMÜ Örnek Vaka: Kerem dördüncü sınıfa giden 10 yaşında bir erkek öğrencidir. Sınıfa ve arkadaşlarına uyum sağlayamadığı için ailesi tarafından merkezimize müracaat etti. İlk görüşmede ağladı. Mucize soru tekniği uygulanmıştır. mustafaislek77@gmail.com

Sonuç ve Değerlendirme Sonuç olarak sizlere çözüm odaklı kısa süreli okul danışmanlığının okullarda çalışan siz psikolojik danışmanların işlerini büyük ölçüde kolaylaştıracağını ifade edebiliriz. Terapi bilimden daha ziyade bir sanattır. Sizin, danışanlarınızla çalışırken, sanat icra eden bir sanatkâr hassasiyetiyle hareket etmeniz gerektiğini düşünüyoruz. mustafaislek77@gmail.com

Genel olarak bu seminere ilişkin görüşleriniz nelerdir? Ayrıca bu kuramı tanıyan bir meslektaş olarak gerek kuramı, gerekse bu semineri değerlendirmenizi istiyorum: Çözüm odaklı kısa süreli danışmanlığının okulunuzda uygulanabileceğine ilişkin görüşleriniz nelerdir? Genel olarak bu seminere ilişkin görüşleriniz nelerdir? Genel olarak eğitimciye ilişkin görüşleriniz nelerdir? Çözüm odaklı kısa süreli danışmanlığa ilişkin 48 saat sürecek bir eğitime katılmak ister miydiniz? mustafaislek77@gmail.com

Soru-cevap mustafaislek77@gmail.com

Teşekkür ederim… mustafaislek77@gmail.com