EK-2 SUNUM BAŞLIKLARI 25.04.2017 Temel Jeodezi, TUSAGA-Aktif ve GNSS Eğitim Semineri AFYON 2013 Temel Jeodezi ve GNSS Yüksek Harita Mühendisi Tahsin KARA TUSAGA-Aktif Açılış ve Kullanıcılar Sempozyumu

SUNUM PLANI 1- Jeodezi 2- Koordinat sistemleri 3- GNSS

JEODEZİ Jeodezi; Yeryuvarının şekil, boyut, ve gravite alanı ile zamana bağlı değişimlerinin 3 boyutlu bir koordinat sisteminde tanımlanmasını amaçlayan bir bilim dalıdır. Jeodezinin konuları; ölçme yöntemleri ve donanımları ile teorik esas ve hesaplamalardır.

JEODEZİ Yer’in gerçek şekli GEOİD’ dir. Geoid; karaların altında da devam ettiği varsayılan durgun deniz yüzeyleridir. Geoid, geometrik olarak tanımlanamadığı için hesap yüzeyi olarak farklı yüzeyler kullanılır.

JEODEZİ Geometrik ve fiziksel yüzeyler

JEODEZİ DATUM: Herhangi bir noktanın yatay ve düşey konumunu tanımlamak için başlangıç alınan referans yüzeyidir. Datum, Yer’in şeklini ve boyutunu tanımlayan bir referans sistemidir. Yatay Datum: Koordinatlar için referans alınan başlangıç yüzeyi, Düşey Datum: Yükseklikler için referans alınan başlangıç yüzeyidir. Datum parametreleri; Referans Elipsoidi ve başlangıç noktasının koordinatları ve dönüklüklerdir.

JEODEZİ DATUM: Yükseklik belirleme, Düşey Datum.

KOORDİNAT SİSTEMLERİ Koordinatlar, bir noktanın belirli bir referans sisteminde konumunu tanımlayan doğrusal ve açısal büyüklüklerdir. Bir koordinat sistemini tanımlamak için: • Başlangıç noktasını • Dönüklüğünü • Birimini tanımlamak gerekir.

KOORDİNAT SİSTEMLERİ Coğrafi koordinat sistemi: Yeryüzü üzerindeki bir noktanın konumunun enlem ve boylam büyüklükleri ile referans elipsoidine göre tanımlandığı sistemdir. Yer’in merkezi başlangıç noktasıdır. Londra Greenwich Gözlemevi’nde bulunan gök dürbünün ekseninden geçtiği varsayılan sıfır başlangıç meridyenidir.

KOORDİNAT SİSTEMLERİ Coğrafi koordinat sistemi:

KOORDİNAT SİSTEMLERİ Kartezyen koordinat sistemi: Karşılıklı birbirine dik 3 referans düzlemi tarafından tanımlanan ve uzayda yer alan noktaların tanımlandığı bir koordinat sistemidir.

KOORDİNAT SİSTEMLERİ Projeksiyon koordinat sistemi: Fiziksel yeryüzünün geometrik bir yüzey üzerine izdüşürülmesidir. Yerküre’nin tamamı veya bir bölümü harita üzerine aktarılırken projeksiyon sistemleri kullanılır. Coğrafi Koordinat Sisteminin bir projeksiyon metodu ve ona ait parametreler kullanılarak yapılan transformasyonunun sonucudur. Projeksiyon Koordinat Sistemi, 2 boyutlu düzlem yüzeydir.

KOORDİNAT SİSTEMLERİ Projeksiyon koordinat sistemi:

KOORDİNAT SİSTEMLERİ Projeksiyon koordinat sistemi: Projeksiyon açılabilir yüzey üzerine yapılır. Düzlem Silindir Koni

KOORDİNAT SİSTEMLERİ Projeksiyon koordinat sistemi: Projeksiyon yüzeyinin konumuna göre sınıflandırılması. Eğik konumlu projeksiyonlar Düz-kutupsal konumlu Transversal (Ekvatoral) konumlu

KOORDİNAT SİSTEMLERİ Projeksiyon koordinat sistemi: UTM (Universal Transverse Mercator) PROJEKSİYONU Çok büyük yüzeye sahip bölgelerin, planlar üzerine düzgün olarak yerleştirilmesi için, genellikle dilim (zone) olarak adlandırılan şeritlere bölünmesi gerekmektedir. UTM, bu yöntemi kullanmaktadır. Projeksiyon yüzeyinin küreye değdiği bölgedeki uzunluk deformasyonu, başka bir değişle ölçek faktörü m0=1 olur. Bu değer teğet meridyenden uzaklaştıkça büyür. 60 lik dilim genişliğinde m0 ölçek faktörü 0.9996 değerini alır.

KOORDİNAT SİSTEMLERİ Projeksiyon koordinat sistemi: Sonuç olarak; Yer kontrol noktalarının enlem ve boylam değerlerinden (φ, λ lardan); GRS80 elipsoidinde, ITRF96 datumunda ve Gauss-Krüger koordinat sisteminde projeksiyon Xg, Yg koordinatları hesaplanır. Eğer 1:5000 ve daha büyük ölçekli çalışılacaksa 30’lik dilimde sağa=Yg+500000 ; yukarı=Xg olur. Eğer orta ölçekte örn. 1:25000 ölçekli çalışılacaksa sağa=(D.N.)[Yg.(0.9996)+500000] şeklinde koordinatlar elde edilir.

GNSS Günümüzde bir çok alanda kullanılan uydu bazlı konum belirleme sistemleri ilk olarak ABD tarafından oluşturulan GPS (Global Positioning system) ile başlamıştır. GPS’le eş zamanlı olarak o zaman ki adıyla SSCB’nin geliştirdiği diğer bir sistemde GLONASS olmuştur. Bu sistemlere eş olarak Avrupa Birliği de GALILEO ismini verdiği bir çalışmaya başlamış fakat henüz tamamlanamamıştır. GNSS (Küresel Yönbulum Uydu Sistemi); Her hangi bir zamanda, dünyanın her hangi bir yerinde bulunan bir kullanıcının konumunu belirleyen ve en az 4 uydudan kod-faz varış zamanının ölçülmesi esasına dayanan bir uydu ölçme sistemidir.

GNSS - Bölümleri Uzay Kontrol Kullanıcı

GNSS – Uzay Bölümü Güç; Güneş paneli, Ni-cd piller. Zamanlama; 4 atomik saat.

GNSS – Uydu yörüngeleri 6 yörünge düzlemi üzerinde 24+4 uydu, Yörüngeler yeryüzüne yaklaşık 20,200 km uzaklıkta, Uydular yörünge üzerindeki turlarını yaklaşık 12 saatte tamamlar, Uydular yaklaşık olarak her gün 4 dakika daha erken doğar

GNSS – Uydu Konumlama GPS uyduları iki frekansta radyo sinyali yayınlar; * L1: 1575.42 MHz (C/A and P/Y coded) * L2: 1227.60 MHz (P/Y code) 2 servis sağlayıcı; * Standard Positioning Service (SPS) * Precise Positioning Service (PPS) Radyo sinyaller; * Bir birine benzemeyen pseudorandom kod * Ephemeris bilgisi * Saat ve saat düzeltme bilgisi * Sistem zamanı * Durum mesajı * Almanac bilgisi

GNSS – Uydu Konumlama 1 uydu 2 uydu 3 uydu

GNSS – Uydu Konumlama 4 uydu Latitude Longitude Height Time veya X, Y, Z, t

GNSS – Kontrol Bölümü İzleme İstasyonları

GNSS – Kontrol Bölümü İzleme İstasyonları Yörüngeler hassas olarak ölçülür. Uydu saat düzeltmeleri hesaplanır. Kestirilen yörünge bilgileri (Almanac) ile gerçek yörünge bilgileri arasındaki farklılıklar ABD deki ana kontrol istasyonu tarafından uyduya geri gönderilir.

GNSS – Kullanıcı Bölümü GPS uyduları tarafından gönderilen verileri alabilen GPS alıcıları ve bunların fonksiyonel parçalarından oluşmaktadır. Uygulamalar: GIS Veri Toplama Araç Takibi Navigasyon Ölçme Acil Servisler Havacılık Deformasyon Tarım Fotogrametri Doğa Sporları...

GNSS – Çalışma Prensibi GPS alıcısı kendi konumunu uydulara olan uzaklığını hesaplayarak ölçer.

GNSS – Çalışma Prensibi Sinyalin uydu ile GPS alıcısı arasında seyahatindeki zamanı ölçme Işık hızı x seyehat süresi = Uzunluk 3D konumlama (latitude, longitude and altitude) için en az 4 uyduya ait uzunluk ölçüsüne gereksinim vardır. Ölçülenler ise; Latitude (Enlem), Longitude (Boylam), Altitude (Yükseklik) ve Time (Zaman)

GNSS – Çalışma Prensibi Dilution of precision (DOP) Duyarlılık bozukluğu En güzel uydu dağılımı en güzel geometriyi oluşturur. DOP’un düşük olmasını isteriz. DOP: HDOP: Duyarlılığın Yatay Bozukluğu VDOP: Duyarlılığın Düşey Bozukluğu PDOP: Duyarlılığın Konum Bozukluğu (HDOP+VDOP) TDOP: Duyarlılığın Zaman Bozukluğu GDOP: Duyarlılığın Geometrik-Konum-Zaman Bozukluğu (PDOP + TDOP)

GNSS – Çalışma Prensibi Yayın Efemerisi (Broadcast Ephemeris)

GNSS – Çalışma Prensibi Hassas Efemeris (Precise Ephemeris) Dünya yüzeyine dağılmış çok sayıda istasyondan elde edilen uydu verilerinin değerlendirilmesi ile (post processing) elde edilmiş sonuçlar olup, internetten ulaşılabilmektedir.

GNSS – Mutlak Konum Belirleme

GNSS – Bağıl Konum Belirleme Yöntemleri

GNSS – DGPS

GNSS – RTK (Real-Time Kinematik)

GNSS Sistemleri arasındaki farklar 6 orbital planes 24 satellites +4 spare 55° inclination angle Altitude 20200 km 3 orbital planes 27 satellites + 3 spare 56 ° inclination angle Altitude 23616 km 3 orbital planes 21 satellites + 3 spare 64.8° inclination angle Altitude 19100 km

Yüksek Harita Mühendisi TEŞEKKÜRLER Yüksek Harita Mühendisi Tahsin KARA tahsinkara77@gmail.com