BB301 SUBTROPİK İKLİM MEYVE TÜRLERİ Zeynel DALKILIÇ 25.04.2017 BB301 SUBTROPİK İKLİM MEYVE TÜRLERİ 2 teorik + 2 uygulama Perşembe 08:30-12:15 Doç. Dr. Zeynel DALKILIÇ 0-533-5158159 zdalkilic@adu.edu.tr http://web.adu.edu.tr/user/zdalkilic 25.04.2017 BB301 Zeynel DALKILIÇ BB408

BB301 Subtropik İklim Meyve Türleri Zeynel Dalkılıç 21.02.2006 Yenidünya 22.10-05.11.2015 BB301 Subtropik İklim Meyve Türleri Zeynel DALKILIÇ Demir,Ş. 1987. Yenidünya Yetiştiriciliği. T.C. Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığı,Narenciye Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Genel Yay. No:12, Teknik Yay:6, Antalya, 31 s. Özçağıran,R., A.Ünal, E.Özeker ve M.İsfendiyaroğlu. 2004. Ilıman İklim Meyve Türleri: Yumuşak Çekirdekli Meyveler, Cilt:2, Ege Üniversitesi Basımevi, Bornova-İzmir, 200 s.

Yenidünya 1. Bitki Sistematiğindeki Yeri 2. Kültür Tarihi 3. Anavatanı, Dünya Üzerindeki Yayılışı 4. Ekonomik Önemi 5. Dünyada ve Türkiye’de Üretimi ve Ticareti 6. Morfolojik ve Biyolojik Özellikleri 7. Pomolojik Sınıflandırması ve Bazı Önemli Çeşitler 8. Döllenme Biyolojisi 9. Ekolojik İstekleri 10. Çoğaltılması 11. Bahçe Kurulması 12. Bahçede Yıllık Bakım İşleri 13. Derim (Hasat) 14. Meyvesinin Muhafazası 15. Verim

1. Yenidünyanın Bitki Sistematiğindeki Yeri Takım : Rosales Aile : Rosaceae (Gülgiller) Alt aile : Pomoidaea Cins : Eriobotrya, ~30 tür Tür : E.japonica (Thunb.) Lindl.

3.1. Yenidünyanın Anavatanı, Dünya Üzerindeki Yayılışı Anavatanı: Çin, Japonya, kuzey Hindistan Sonra Cezayir, Lübnan, Sicilya, Korsika, Kaliforniya ve Florida’ya (ABD) yayılmıştır. Japanese medlar, loquat

3.2. Yenidünyanın Türkiye’deki Yayılışı Yayılışı Akdeniz, Ege, Karadeniz Bölgeleri’nin kıyı bölümlerinde yetiştirilir. Malta eriği, Frenk elması

4.1. Yenidünyanın Ekonomik Önemi Meyvenin az bulunduğu nisan-mayısta olgunlaştığı için talep çok olur, yüksek fiyat bulur. Yüksek şeker (>%10), asit, pektin içerir. Karotinoid, vitamin A Taze, salata, kek, reçel, jöle, marmelat, konserve, turşu, şarap Süs bitkisi olarak da kullanılır.

4.2. Yenidünya Meyvesinin Kimyasal Bileşimi (100 g meyvede) Ortalama Su (g) 88.50 Protein (g) 0.70 Yağ (g) 0.20 Karbonhidrat (g) 6.30 Toplam N 0.11 Na (mg) 1.00 K (mg) 220.00 Ca (mg) 20.00 Mg (mg) 10.00 P (mg) 22.00 Fe (mg) 0.40 Ortalama Cu (mg) 0.04 Zn (mg) 0.20 Mn (mg) 0.10 Karoten (µg) 515.00 Thiamine (mg) B1 0.02 Riboflavin (mg) B2 0.03 Askorbik asit (mg) C 3.00 Malik asit (g) 0.50 Glikoz (g) 2.70 Fruktoz (g) 3.00 Sakkaroz (g) 0.50

5. Türkiye’de Yenidünya Üretimi (DİE 2000) Ağaç sayısı 284,000 adet İller Üretim (t) Pay (%) Toplam 11,500 Antalya 7,304 63.51 Mersin 2,554 22.20 Adana 667 5.80 Hatay 623 5.41 Muğla 125 1.08

6. Yenidünyanın Morfolojik ve Biyolojik Özellikleri Habitüs (taç): 5-10 m, düzgün gövdeli, alçaktan dallanan, sık görünümlü, yayvan-yuvarlak taç yapar. Kök: Yüzlek, dağınık saçak. Kayalıklar arasında bile büyüyebilir. Dallar: Yıllık dallar kalın, gevşek yapılı tüylüdür. Yaşlandıkça sertleşir, tüyler kaybolur. Yaprak: 12-30 cm uzunluk, 5-8 cm genişlik, sert, kalın saplıdır. Üst yüzey parlak, koyu yeşil; alt yüzey tüylüdür. Yaprak kenarı keskin testere dişlidir.

6. Yenidünyanın Morfolojik ve Biyolojik Özellikleri (devam) Çiçek: Meyve deriminden sonra dalların ucunda yeni filizler oluşur. Bunlar yıl boyunca gelişerek ertesi yıl ağustos sonu-eylülde çiçek salkımları oluşur. Ekim sonu-şubatta açar. Çiçekler 10-17 cm, bileşik salkımdır. Kalabalık, sık görünümlüdür. Küçük, krem-beyaz renkli, güzel kokuludur. Çok balözü içerir. Er-dişidir. 5 çanak, 5 taç, yaprak, 20 erkek organ, 1 dişi organ (ovaryum alt durumlu). Dişi organ 5 karpelli, her karpelde 2 ovul bulunur.

6. Yenidünyanın Morfolojik ve Biyolojik Özellikleri (devam) Meyve: Yumuşak çekirdeklidir. Mart-haziranda olgunlaşır. Yuvarlak, armudi, eliptik, oval, uzun şekillidir. 3-8 cm uzunluk, 2-5 cm genişliktedir. Salkımda 3-15 adet meyve bulunur.

7.1. Yenidünyanın Pomolojik Sınıflandırması 1. Çin grubu İri, armut şekilli, koyu portakal renkli, sıkı etli, geç olgunlaşır. 2. Japon grubu Küçük, soluk sarı-beyazımsı renkli, yumuşak etli, daha erken olgunlaşır.

7.2. Yenidünya Çeşitlerinin Antalya’daki Erkencilik Durumu Erkenci (mayıs başı): Sayda, Hafif Çukurgöbek Orta mevsim (mayıs başı-ortası): Akko XIII, Yuvarlak Çukurgöbek, Uzun Çukurgöbek Geççi (mayıs ortası-sonu): Tanaka, Gold Nugget

7.3. Yenidünya Çeşitleri: Kalın kabuklu Akko XIII: Orta mevsimde olgunlaşır. İri, koyu pembe-turuncu renkli, kalın-orta kalın kabuklu, sert etli, çok gösterişli, lezzetlidir. Taşınmaya ve kara leke hastalığına çok dayanıklıdır. Kendine verimlidir. 15-20 yaşında verim 1300-1400 kg/da’dır. Gold Nugget (Thales, Placentia): Geççidir. İri, koyu kırmızı-turuncu renkli, kalın-orta kalın kabuklu, sert etli, çok gösterişli, lezzetlidir. Taşınmaya ve kara leke hastalığına çok dayanıklıdır. Kendine verimlidir. 15-20 yaşında verim 1200-1300 kg/da’dır.

7.3. Yenidünya Çeşitleri: Kalın kabuklu Tanaka: Geççidir. İri, pembe-turuncu renkli, kalın-orta kalın kabuklu, sert etli, gösterişli, lezzetlidir. Taşınmaya ve kara leke hastalığına çok dayanıklıdır. Kendine verimlidir. 15-20 yaşında verim 1000-1200 kg/da’dır. Sayda: Erkencidir. İri, pembe-portakal renkli, kalın-orta kalın kabuklu, sert etli, lezzetlidir, çok tatlıdır. Taşınmaya ve kara leke hastalığına orta derecede dayanıklıdır. 15-20 yaşında verim 1000-1200 kg/da’dır.

7.3. Yenidünya Çeşitleri: Kalın kabuklu Hafif Çukurgöbek: Erkencidir. Orta irilikte, pembe-turuncu renkli, kalın-orta kalın kabuklu, sert etli, gösterişli, çok lezzetli, tatlıdır. Taşınmaya uygunluğu orta, kara lekeye dayanıklıdır. Kendine verimlidir. 15-20 yaşında verim 1000-1200 kg/da’dır.

7.3. Yenidünya Çeşitleri İnce kabuklu Yuvarlak Çukurgöbek: Orta mevsimde olgunlaşır. İri, sarı-turuncu renkli, ince kabuklu, yumuşak etli, gösterişli, çok lezzetlidir. Taşınmaya dayanıksız, kara leke hastalığına orta derecede dayanıklıdır. Kendine kısmen verimlidir. 15-20 yaşında verim 700-800 kg/da’dır. Uzun Çukurgöbek: Orta mevsimde olgunlaşır. İri, açık sarı renkli, ince kabuklu, yumuşak etli, gösterişli, çok lezzetlidir. Taşınmaya dayanıksız, kara leke hastalığına orta derecede dayanıklıdır. Kendine kısırdır. 15-20 yaşında verim 600-700 kg/da’dır.

7.3. Yenidünya Çeşitleri Big Jim: Orta mevsimde olgunlaşır. Yuvarlak-uzun; sarı-turuncu renkli; meyve kabuğu soluk sarı-turuncu, orta kalın, kolay soyulur; gösterişli; lezzetlidir. Şeker ve asit yüksektir. Kuvvetli, dik büyür. Çok verimlidir. Kaynağı San Diego (ABD). Early Red: Çok erkencidir. Orta büyüklükte; armut şekilli; turuncu renkli; meyve kabuğu turuncu-kırmızı zemin üzerine beyaz benekli, asitli, sert; çok sulu; lezzetlidir. 2-3 çekirdek bulunur.

7.3. Yenidünya Çeşitleri Mogi: Erkencidir. Eliptik, 40-50 g/meyve, meyve kabuğu açık sarı; lezzetlidir. Soğuğa hassastır. Kendine verimlidir. Japonya’nın çeşitlerinin %60’ını oluşturur. Advance: Orta mevsimde olgunlaşır. Orta büyüklükte; armut şekilli; beyazımsı-yarı şeffaf; meyve kabuğu koyu sarı, ince tüylü, sert, kalın; çok sulu; lezzetlidir. 4-5 çekirdek bulunur. Bodur gelişir. Ateş yanıklığına dayanıklıdır. Kendine verimli değildir. Tozlayıcısı Gold Nugget’tir.

7.3. Yenidünya Çeşitleri Victory (Chatsworth Victory): Erkenci-orta mevsimde olgunlaşır. Büyük, oval şekilli; beyaz-krem renkli; meyve kabuğu amber; sulu; tatlıdır. Batı Avustralya’da yetiştirilir. Mrs.Cooksey, Strawberry, Wolfe, Benlehi, Champagne, Herd’s Mammoth, Vista White diğer çeşitlerdir.

8. Yenidünyanın Döllenme Biyolojisi Kendine verimli, kendine kısmen verimli, kedine kısır olabilir. Yabancı tozlanmaya ihtiyaç vardır. Yabancı tozlanma ile meyve tutumu ve iriliği artar. Böcek ile tozlanır (entomofil) Meyvede 1-9 adet çekirdek bulunur. 2n=2x=34

9.1. Yenidünyanın Ekolojik İstekleri: İklim Sub (alt) tropik bölgede yetişir. Kışın yaprağını dökmez (herdem yeşil). Sıcak-ılıman iklime de uyar. -3°C’de çiçek ve meyve zarar görür. Nisan-mayısta 30°C güneş yanıklına neden olur. Çiçeklenme ve meyve büyüme dönemlerinde hava oransal neminin >%70 olması kara leke hastalığını artırır. Şiddetli rüzgâr tozlanmaya olumsuz etki eder.

9.2. Yenidünyanın Ekolojik İstekleri: Toprak İyi drene edilmiş, Derin, Organik maddece zengin, Killi-kumlu, Gevşek, Nötr veya nötre yakın, Taban suyu seviyesi 1.5-2.0 m olan toprağı tercih eder.

10.1. Yenidünyanın Çoğaltılması: Tohum Tohum, hava daldırması, çelik , aşı Yapraklı olduğu için torbada üretilir. Tohum: Genetik açılma olur. Geç meyveye yatar (uzun gençlik kısırlığı). Çekirdek kolay çimlenir. Çöğür hızlı büyür.

10.2. Yenidünyanın Çoğaltılması: Hava daldırması Oluşan ağaçta çok sayıda istenmeyen dip sürgünü (piç) oluşur. Doğu ülkelerinde yaygındır. Kısa zamanda, büyük ağaç oluşur. Erken meyveye başlar.

10.3. Yenidünyanın Çoğaltılması: Çelik Olgunlaşmış dallardan alınan çelikler yazın serada sisleme yardımı ile köklendirilir.

10.4. Yenidünyanın Çoğaltılması: Aşı Çöğürlerin hazırlanması Meyveden çıkarılan çekirdekler bekletilmeden plastik torbaya veya tohum tavasına ekilir. İyice yıkandıktan sonra buzdolabında 9 ay kadar saklanabilir. Ekilen tohumlar 40-60 gün sonra çıkar. Çöğürler yarı gölgelik alanda büyütülür. Ertesi ilkbaharda şaşırtılır.

10.4. Yenidünyanın Çoğaltılması: Aşı Aşının yapılması Çöğür, tohum ekiminden 1.5-2.0 yıl sonra çapı 1.0-1.5 cm olduğunda aşıya hazır duruma gelir. İlkbahar sürgün göz aşısı mart başı-mayısın 3. haftası. Tutma oranı çok yüksektir. Sonbahar durgun göz aşısı eylül sonu-kasım. Tutma oranı daha düşük, ancak daha kuvvetli gelişir.

10.4. Yenidünyanın Çoğaltılması: Aşı Aşı kalemi üzerinden bir yıl geçmiş olgun, tüysüz sürgünden alınır. Yama, T (kalkan), yongalı göz aşıları. Yarma, kabuk kalem aşıları Anaçlar: Yenidünya çöğürü Ayva (Cydonia oblonga) Akdiken (Crataegus sp.)

11.1. Yenidünya Bahçesi Kurulması: Yer Kışın çiçeklenme zamanında soğuk ve hakim rüzgâra kapalı, ılık ve sıcak yöneyler, ürün emniyeti ve erkencilik için uygundur Yüksek taban suyu sorunu olan yerde drenaj yapılmalıdır.

11.2. Yenidünya Bahçesi Kurulması: Çeşit Pazarın istediği çeşitler seçilmelidir. Çiçeklenme zamanı uyan, yüksek çiçek tozu çimlenme özelliği olan, yüksek oranda meyve tutumu sağlayan tozlayıcı çeşitler seçilmelidir. 2 sıra ana çeşit, 1 sıra tozlayıcı (tozlayıcı da iyi kaliteli ise) 1 adet tozlayıcı, 8 adet ana çeşit (tozlayıcı iyi kaliteli değil ise) Birden çok, değişik zamanda olgunlaşan çeşitler kullanılmalıdır.

11.3. Yenidünya Bahçesi Kurulması: Toprak Hazırlığı, Rüzgârkıran Bahçe kurulmadan 1-2 yıl önce yeşil gübreleme yararlıdır. Rüzgârkıran: Servi (andız), hakim rüzgâr yönünde 1x1m aralıkla, uzun ve yayvan formlu ağaç karışımıyla ve iki sıralı üçgen şeklinde dikilir.

11.4. Yenidünya Bahçesi Kurulması: Dikim 7 x 7, 8 x 8 m Kare dikim Fidan çukurları >60 cm olmalıdır. Dikim sırasında kök (tuvalet) ve taç budaması yapılır. Fidanlıktan söküldüğü derinliğe veya 5 cm yukarıya dikilmesine dikkat edilmelidir. 10 kg yanmış çiftlik gübresi, can suyu verilir. Gövde yağmurdan etkilenmeyen kâğıt ile sarılır. Kışı ılık geçen yerde sonbaharda, kışı sert geçen yerde ilkbaharda yapılır.

12.1. Yenidünya Bahçesinde Yıllık Bakım İşleri: Toprak işleme, Sulama Yarı örtülü: Kış süresince yeşil gübre bitkileri ile kaplı toprak ilkbaharda yüzlek olarak sürülür. Sonbahara kadar yüzlek işlemeye devam edilir. Sulama: Damla sulama Nisan-ekim arasında 7-10 veya 15-20 günde bir, 30-50 cm’yi ıslatacak şeklide Hafif toprak daha sık ve az miktarda, ağır toprak daha seyrek ve çok miktarda sulanır.

12.2. Yenidünya Bahçesinde Yıllık Bakım İşleri: Gübreleme Toprak ve yaprak analizi (mart) yapılmalıdır. Ucunda meyve salkımı bulunan tek yıllık sürgünün ortasındaki, zararlanmamış olmamış, hastalıksız, besin maddesi eksikliği göstermeyen yapraklardan örnek alınır. Fidan başına yılda toplam: 1.yıl: 30 g saf N (150 g amonyum sülfat) 2.yıl: 60 g saf N (300 g amonyum sülfat). Şubat-temmuzda 4 kez (75 g) 3.yıl: 100 g saf N (500 g amonyum sülfat). Şubat-temmuzda 4 kez (125 g) 4.yıldan sonra: P ve K

12.2. Yenidünya Bahçesinde Yıllık Bakım İşleri: Gübreleme (devam) Eksikliğinde 50-100 g/ağaç Fe-şelat veya 0.5-1.0 kg demir sülfat (karaboya) (kireçli toprakta uygun değil) verilir N ağaç taç izdüşümüne serpilir, sulanır. P, K, Fe ağaş taç izdüşümüne bant veya çukura verilip toprak ile karıştırılır; sulanır. 3-4 yılda bir 3-4 t/da yanmış çiftlik gübresi verilir.

12.3. Yenidünya Bahçesinde Yıllık Bakım İşleri: Budama Goble (=çanak=vazo) Eşit açılı 3-4 ana dal Taçlandırma yüksekliği 65-75 cm Kurumuş, hastalıklı, zararlanmış, obur dallar, yeterli ışıklanmayı sağlayacak şekilde kesilir (mart).

12.4. Yenidünya Bahçesinde Yıllık Bakım İşleri: Hastalıklar Kara leke (Spilocaea eriobotryae): Mantar. Ya hiç meyve alınamaz ya da meyve alınsa bile pazarlanamaz. Hastalık hayat devrini ağaç üzerindeki mumya meyvede geçirir. Çiçek taç yapraklarının dökülmesinden derime kadar yağış sırasında bulaşma olur. Bulaşmadan 20-40 gün sonra yaprakta değişik büyüklükte, düzensiz, önce sarımsı sonra kırmızımsı-kahverengi leke oluşur. Yaprak erken dökülür. Meyvede düzensiz veya yuvarlak leke yeşilden siyaha dönüşür. Meyve kabuğunun çatlamasından dolayı lekenin kenarında 0.5 mm kalınlığında beyazımsı bant oluşur. Meyve çatlar, ağaçta asılı kalır.

12.4. Yenidünya Bahçesinde Yıllık Bakım İşleri: Hastalıklar (devam) Kara leke mücadelesi Öncelikle kültürel önlemler alınır: geçen yıldan kalan hastalıklı sürgünler ve meyveler toplanır. Ağaç tacının iyi havalanabilmesi için dikim aralığı yeterince geniş tutulmalı ve budamaya özen gösterilmelidir. 1.ilaçlama: Sonbaharda yeni çiçek salkımı oluşunca %1.5’lik borda bulamacı ile 2.ilaçlama: Çiçek açılmadan önce %1.5’lik bordo bulamacı ile 3. ve sonraki ilaçlamalar: 10-15 gün aralıkla derime 20 gün kalana kadar hazır ilaçlar ile(Captan 50 WP, Carbendazim WP, Dodine 65 WP, Thiophanate-methyl 70)

12.5. Yenidünya Bahçesinde Yıllık Bakım İşleri: Zararlılar Sarı ağaç kurdu (Zeuzera pyrina): Haziranda çıkar ergin kelebek gövde ve daldaki çatlaklara yumurta bırakır. Larva açık sarı renkli, üzeri lacivert noktalıdır. 6 cm’ye kadar büyür. Önce genç sürgünde, sonra gövdeye girerek 15-30 cm uzunluğunda galeri açar. Larva giriş deliği kırmızımsı, yapışkan talaş tabakası ile doludur. Öz bölümü boşalan ağaç rüzgâr ile kırılır. Kültürel önlem olarak ergin kelebekler toplanır. Larva deliklerinin bulunduğu dallar budanır. Deliğe tel sokularak larva öldürülebilir. Deliğe ilaca emdirilmiş pamuk yerleştirilir. Haziranda başlanıp 15-20 gün aralıkla 3-5 ilaçlama yapılır. Azinphos methyl 25 WP(20 EC), Dichlorvos 50 EC, Diazinon 20 (60) EC, Fenthion 50 EC, Chlorpyriphos ethyl 40 EC

12.5. Yenidünya Bahçesinde Yıllık Bakım İşleri: Zararlılar (devam) Yaprak bitleri (aphids): İlkbaharda görülür; siyah, yeşil renklidir. Yaprak ve sürgünde zarar yapar. Özsuyu emerek bitkiyi zayıflatır, kurutur, anormal büyüme ve şekli bozukluğu yapar; virüs taşır. Organik fosfatlı ilaç kullanılır.

13. Yenidünyanın Derimi (Hasadı) Çeşide özgü büyüklük ve rengini almalıdır. Suda çözünebilir kuru madde en yüksek düzeye çıkar. Asitlik en az düzeye iner. Meyve üzerinde 2-3 mm sap kalacak şekilde makas ile kesilir.

14. Yenidünya Meyvesinin Ambalajlanması ve Muhafazası Meyveler iki boya ayrılır. 1.sınıf: En iri, hastalıksız, gösterişli 2.sınıf: Diğerleri Meyve kabuğu ve eti kolay zedelendiği için küçük pakette, karton kutuda tercihen tek katlı dikkatlice ambalajlanmalıdır. Depolanma süresi kısadır. 10-13°C’de 1-5 gün saklanabilir.

15. Yenidünyada Verim 2-3 yaşında verime başlar. 10-12 yaşında ekonomik verime geçer. 23-25 yaşında en yüksek verim elde edilir. 30 yaşından sonra ekonomik verim düşer. 60 yaşına kadar yaşayabilir.

Yenidünyada Pazarlama Zeynel Dalkılıç 21.02.2006 Yenidünyada Pazarlama Derildikten hemen sonra bekletilmeden pazarlanmalıdır. Değişik zamanda olgunlaşan çeşitler ile bahçe kurulursa derim zamanında sıkışıklık olmaz. Düzenli pazarlanır.

Zeynel Dalkılıç 21.02.2006