TÜRKİYE’DE KAMU BÜTÇE İDARELERİ

TÜRKİYE’DE GENEL BÜTÇE DIŞINDAKİ BÜTÇE UYGULAMLARI Özel Bütçe Düzenleyici ve Denetleyici Kurum Bütçeleri Sosyal Güvenlik Kurumları Bütçeleri Mahalli İdare Bütçeleri Döner Sermaye İşletmeleri Özerk Bütçe Bütçe Dışı Fon Uygulamaları

5018 Sayılı Kanunda Bütçe Türleri Merkezi Yönetim Bütçesi Genel Bütçe Özel Bütçe Düzenleyici ve Denetleyici Kurum Bütçeleri Sosyal Güvenlik Kurumu Bütçesi Mahalli İdareler Bütçesi

5018 Sayılı Kanunda Bütçe Türleri Merkezi yönetim içinde, devletin temel fonksiyonlarını yerine getiren kamusal ve yarı kamusal mal üreten kurumlar yer almaktadır. Sosyal güvenlik ve mahalli idareler merkezi yönetim içinde yer alan kuruluşlardan farklılık göstermektedir.

Özel Bütçe Bir bakanlığa bağlı veya ilgili olarak bir kamu hizmetini yürütmek üzere kurulan Gelir tahsis edilen Bu gelirlerden harcama yetkisi verilen Kuruluş ve çalışma esasları özel kanunlarla düzenlenen kamu idarelerinin bütçesidir. Özel Bütçeli kuruluşlar genelde yarı kamusal mal ve hizmet üretmektedir.

Özel Bütçe 5018 12. madde: Özel bütçe, bir bakanlığa bağlı veya ilgili olarak belirli bir kamu hizmetini yürütmek için kurulan, gelir tahsis edilen, bu gelirden harcama yapma yetkisi verilen, kuruluş ve çalışma esasları özel kanunla düzenlenen kamu idarelerinin bütçeleridir.

Özel Bütçe Gelir fazlası genel bütçeye aktarılır, gider fazlası hazine yardımı olarak kuruluşa verilir. Hazine yardımı bu kuruluşların mali ve idari özerkliğini belirli ölçüde zedeleyebilir. Finansman cetveli hazırlayarak bütçe açığını ve nasıl karşılayacağını (bütçeler arası transfer ve hazine yardımı ile) veya fazlanın nasıl değerlendirileceğini belirtecektir.

Özel Bütçe Özel bütçeler ,ilgili kuruluş tarafından hazırlanır ve bağlı olduğu bakanın imzasıyla Maliye Bakanlığı’na gönderilir.(Md 17). ÖBK bütçeleri bağlı oldukları bakanlığın bütçesi görüşüldükten sonra görüşülür ve onaylanır. Özel bütçeler, uygulama sırasında ve uygulama dönemi bittikten sonra genel bütçenin tabi olduğu; İdari denetim Sayıştay denetimi Yasama denetimine konu olur.

Düzenleyici ve denetleyici kurumlar bütçeleri Piyasa ekonomisi düzeni içinde aksamaların meydana geldiği anlarda, devletin iktisadi faaliyetleri düzenleme, gözetim ve denetleme fonksiyonunu çoğunlukla DDK aracılığı ile yerine getirilmektedir. Hükümetten bağımsız olarak örgütlenirler.

DDK oluşturulma nedenleri Tüketiciyi tekel koşullarının olumsuz etkisinden korumak Fiyat ve ürün kalitesi üzerinde durur. Rekabetin sağlanması amaçlamaktadır. Temel neden; kamu kesiminin ve siyasal iktidarların ekonomiye müdahalelerinin sınırlandırmak

ABD’de DDK 1987 görevi sadece demiryolu, kamyon ve su taşımacılığını düzenlenmesi olan Eyaletler arası Ticaret Komisyonu Kurulma nedeni teknik konuların yanında kongrenin başkana olan güvensizliği. Bütçeleri kongre tarafından belirlenip kontrol edilir. Üyeler 5 yıllık süre için seçilir. 5 üye atanır Kurulda idari hakimler de görev yapar ve yasal işlem başlatabilirler.

Avrupa Birliği Ülkelerinde DDK Kamu hizmetlerinin ve iktisadi teşebbüslerin özelleştirmesi ve liberizasyon süreciyle birlikte gündeme gelmiştir. 1984 İngiltere’de Telekomünikasyon İdaresi 1999 Gaz ve Elektrik Piyasaları İdaresi Faaliyetleri başkentten ayrı bir şehirde devam etmektedir.

Türkiye’de DDK 1980 sonrası ekonominin dışa açılması AB ile müzakereler çerçevesinde Ulusal Programdaki taahhütlerimiz Kamu kesimi faaliyetlerinin yeniden düzenlenmesi gereği Çeşitli sektörlerde rekabet dengesinin kurulması Kamunun elinde bulunan işletmelerin özelleştirmelerinin “özel tekellere” yol açmaları

MAL VE HİZMET ALIM GİDERLERİ KURUMLAR PERSONEL GİDERLERİ SOS. GÜV. DEV. PRİMİ GİD. MAL VE HİZMET ALIM GİDERLERİ CARİ TRANSFER SERMAYE GİDERİ TOPLAM RADYO VE TELEVİZYON ÜST KURULU 29.745.000 4.363.000 14.819.000 53.155.000 7.918.000 110.000.000 BİLGİ TEKNOLOJİLERİ VE İLETİŞİM KURUMU 49.444.469 6.724.349 59.891.182 1.208.550.000 93.620.000 1.418.230.000 SERMAYE PİYASASI KURULU 41.842.049 2.738.951 17.965.000 3.280.000 3.600.000 69.426.000 BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU 42.188.000 2.643.000 40.704.000 750.000 3.715.000 90.000.000 ENERJİ PİYASASI DÜZENLEME KURUMU 28.502.200 3.765.000 54.617.100 3.320.000 8.385.200 98.640.000 KAMU İHALE KURUMU 16.771.500 2.122.160 19.953.340 27.881.000 5.272.000 72.000.000 REKABET KURUMU 21.183.000 2.177.000 9.025.000 6.815.000 3.090.000 42.290.000 TÜTÜN VE ALKOL PİYASASI DÜZENLEME KURUMU 13.723.000 1.585.000 13.688.000 16.545.082 3.160.000 48.701.082

5018 KMYK Göre DDK Düzenleyici ve denetleyici kurumların bütçeleri, merkezi yönetim bütçe kanunu kapsamı içindedir. (Md. 15) Bütçeleri üç yıllık bütçeleme anlayışı, stratejik planları ve performans hedefleri ile kurumsal, işlevsel ve ekonomik sınıflandırma sistemine göre hazırlarlar (Md 17) DDK bütçelerini Eylül ayının sonuna kadar doğrudan TBMM, bir örneğini de Maliye Bakanlığı’na gönderirler (Md 18) DDK yatırım nitelikteki projelerine DPT bilgi için yılı yatırım programında yer verir (Md 25)

Sosyal Güvenlik Kurumları Bütçeleri Sosyal güvenliğin amacı, çalışma gücünü korumak için gelir kaynaklarını geçici ya da sürekli kaybedenlere toplum olarak yardımcı olmaktır. Herkes sosyal güvenlik hakkına sahiptir (Anayasa 60) Devlet sosyal ve ekonomik alanlarda anayasa ile belirlenen görevlerini ekonomik istikrarın korunmasını gözeterek mali kaynakların yeterliliği ölçüsünde yerine getirir (Anayasa 65)

Sosyal Güvenlik Kurumları Bütçeleri T.C.Emekli Sandığı Gnl. Md. Sosyal Sigortalar Kurumu Bağ-kur Gnl. Md. Türkiye iş kurumu Gnl. Md.olarak sayılmaktaydı. Ancak 16/05/2006 tarihinde 5502 sayılı kanunla; Sosyal Güvenlik Kurumu Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü 5018 sayılı kanunla bu iki kurum IV sayılı cetvelde yer almaktadır.

Sosyal Güvenlik Kurumları Bütçeleri Emekli sandığı 1950 tarih ve 5435 sayılı kanunla kurulmuş M.B. bağlı, memurların malullük, emeklilik ve ölüm gibi uzun vadeli riskleri yanında gerek kendilerinin, gerekse aile fertlerinin sağlık sigortasını da karşılamaktadır. Sosyal Sigortalar Kurumu 1965 tarih 506 sayılı kanunla kurulmuş, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına bağlı, iş hayatındaki türlü hallere karşı ilgili sigorta kanunun hükümlerini uygulamak suretiyle hizmet akdi ile çalışanların sigorta güvencesini sağlamaktadır. Esnaf ve Sanatkârlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigorta Kurumu (Bağ-Kur) 1971 tarih 1479 sayılı kanunla kurulmuştur. ÇSGB bağlı, özel hukuk hükümlerine tabi, mali ve idari bakımdan özerk bir kamu tüzel kişiliğine tabidir.

Sosyal Güvenlik Kurumları Bütçeleri Sosyal güvenlik kurumlarının gelirlerinin büyük kısmı genelde üyesi olan çalışanların aidatlarıdır. Ayrıca kendi yatırımları da mevcuttur. 2006 yılında ülkemizdeki sosyal güvenlik kuruluşlarına bütçeden yapılan transferlerin oranı %4.1 civarındadır.

Sosyal Güvenlik Kurumunun Gelirlerinden Bazıları; Prim gelirleri, gecikme cezaları, gecikme zamları, katılım payları Sosyal sigorta ile genel sağlık sigortasına yapılan devlet katkısı Primsiz ödemeler karşılığı olarak merkezi yönetim bütçesinden yapılan ödemeler Gerçek veya tüzel kişiler tarafından doğrudan veya vasiyet yoluyla yapılan bağışlar

Sosyal güvenlik kurumunun Giderlerinden Bazıları; Sosyal sigorta kapsamında sigortalı ve hak sahiplerine ödenecek olan gelir, aylık ve ödenekler Genel sağlık sigortası kapsamında yapılacak giderler Primsiz ödemeler kapsamında sigortalı ve hak sahiplerine ödenecek olan aylık tazminat ve diğer ödemeler (Merkezi yönetim bütçesinden karşılanmaktadır) Genel yönetim giderleri

Sosyal Güvenlik Kurumları Bütçeleri

Mahalli İdare Bütçeleri Mahalli idare bütçesi, mahalli idare kapsamındaki kamu idarelerinin bütçesi olarak tanımlanmaktadır. İl özel İdareleri Belediyeler Köyler

İl özel idaresi İl özel idaresinin başı validir. İl genel meclisi İl encümeni İl özel idaresi bütçesi, yıl başından sonuna kadar bir yıla ait gelir ve gider tahminlerini gösteren, gelirlerin toplanmasına, hizmetlerin yapılmasına ve harcamalara izin veren bir meclis kararıdır. İl özel idaresi bütçesi ile muhasebe işlemlerine ilişkin esas ve usuller Maliye Bakanlığının görüşü alınarak İç İşleri Bakanlığı tarafından çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir.

Belediyeler Nüfusu 5000 ve üzerinde olan yerleşim yerlerinde belediye kurulabilmektedir. Belediyeler görevlerini bütçeleri ile gerçekleştirirler. Belediye Bütçelerinin Genel Bütçeden Farklı olarak önce gelir bütçelerini oluştururlar. Belediye bütçeleri kararname niteliğindedir

Belediyeler Belediye bütçesi ile muhasebe işlemlerine ilişkin esas ve usuller Maliye Bakanlığının görüşü alınarak İç İşleri bakanlığı tarafından çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir. Mahalli idareler Sayıştay tarafından denetlenir. Belediye bütçelerinin Denetimi; İlgili kişilere elde edilen sonuçların raporu sunularak yapılır. Ayrıca 5018’ e göre iç ve dış denetim de yapılmaktadır. Mali işlemler dışındaki işlemler İç İşleri Bakanlığı tarafından da denetlenmektedir.

Döner Sermayeler Genel bütçe içinde yönetilen sınai ve ticari kurum ve idarelerin ilk madde ve malzeme alım bedelleri ile uzman ve işçi ücretlerinin döner sermaye adıyla bütçelere konulan ödenekler ile karşılanacağı ve ödeneceği, bu kurum ve idarelerin döner sermaye ödeneklerinden kullanılmayan tutarının yıl sonunda yok edileceği, kullanılan sermayelerden doğan gelir fazlalarının da gelir yazılacağı ifade edilmiştir. (Madde 49)

Döner Sermayeler Temel amaç gelir elde etmekten ziyade vatandaşa hizmet götürmek amacıyla kamusal mal üretmek. Tali amaç, temel kamu hizmetlerini yerine getirirken ortaya çıkan fazla kapasiteyi piyasada değerlendirmek ve bu yolla gelir elde etmek. Zamanla döner sermayeler kamu kuruluşlarının temel amacı olmuştur.

Döner Sermayeler 5018 sayılı kanuna göre döner sermayeler 2010 yılı sonuna kadar kaldırılacaktır. Genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerine bağlı olarak kurulan döner sermaye işletmeleri ve fonların bütçeleri, ilgili idarelerin bütçeleri içinde yer alır. Döner sermaye işletmeleri yeniden yapılandırılıncaya kadar bunların bütçelerinin hazırlanması, uygulanması, sonuçlandırılması ve muhasebesi ile kontrol ve denetimi Maliye Bakanlığınca yürürlüğe konulacak yönetmelikle belirlenir. Fonların muhasebesi de bu Kanunun öngördüğü muhasebe sistemine göre yürütülür.

Fon Bütçeleri Mali mevzuattaki sınırlamalar Mevcut kaynakların yetersizliği ve yeni kaynaklar yaratılması

Fon Bütçeleri 1930 – 1950 – Yeni kaynaklar bulmak ve bu kaynakları değerlendirmek 1980 – Kamu ekonomisinin en büyük unsurları 1990 – Fonların hemen hemen tamamı bütçe dışı 1992 – Bütün fon gelirleri Müşterek Fon Hesabında toplanmış 1993 – Bütçe dışında tutulan fonlardan bazılarının gelirleri bütçe içine alınmış 2007 – 5018 sayılı kanuna göre Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu dışındaki fonlar kapatıldı.

Bütçe Kapsamında Alınan Fonlar Bütçede tertibi olup ödeneği tümüyle devlet bütçesinden tahsis edilen, transfer ödeneği mahiyetinde olan harcamaları hizmetler bakımından ayrıma tabi tutmaksızın ödeneği toplu olarak verilen her türlü gelirleri bütçeye gelir kayıdolan fonlar. 2007 yılından itibaren fonlar kapatılmış olacaktır.

Bütçe Dışı Fonlar Geliri ve gideri bütçe ile ilişkilendirilmeyen Özel mevzuata göre faaliyetlerini idame ettiren Özel yasalar ile kurulan Kendilerine ait özel gelirleri yine kendilerince kullanabilen, Bütçe kanunları dışında yönetilen ve uygulanan fonlardır

Gizli Fonlar 1986 yılından sonra gelişme göstermiş Kaynağını çoğunlukla maaş ve ücretler üzerinden yapılan kesintiler Devlet, işveren katkısı ya da bazı vergi ve vergi benzeri gelirlerden almıştır. 1990 yılının başından itibaren çeki düzen getirilmiştir. Sonraki dönemde tasfiye edilmiştir.

Gizli Fonlar Görünüşteki amaç: Zorunlu tasarruf, yardım, katkı Gerçek amaç: Kamu kesiminin finansman açıklarını düşük maliyetler ile kapatmak, İç borç yapısını uzun vadeye yaymak Bütçe dışına kaynak çıkartmak Belirli bir hükümet politikasının finansmanını sağlamak