Gelir Vergisi

Türk Vergi Sistemi’nin Sacayakları

Gelir Üzerinden Alınan Vergiler

Gelir’ in Tanımı Gerçek kişilerin gelirini hedef alır. Gelir; bir gerçek kişinin bir takvim yılında elde ettiği kazanç ve iratların safi tutardır. GVK’ nun 2. maddesinde 7 kazanç ve irat türü sayılmıştır. Bu kazanç ve iratların yasal olmayan yollardan elde edilmesinin bir önemi yoktur.

GELİRİN ÖZELLİKLERİ

Gelirin Şahsi Olma Özelliği Gelir Vergisi bakımından gerçek kişi, Medeni Kanun hükümleri (Md.28) çerçevesinde şahsiyet sahibi yani hak ve borçlara ehil olan insandır. Gerçek kişi bakımından medeni ehliyet veya yaşın gelir vergisine etkisi yoktur. Bu özellik çerçevesinde her bir gerçek kişi ayrı ayrı gelir vergisi mükellefi olup, ortaklık şeklinde gelir vergisi mükellefiyeti tesis edilmesi söz konusu olmamaktadır.

Gelirin Yıllık Olma Özelliği Vergilemede gerçek kişiye ait olan gelirin bir yıllık tutarı göz önüne alınır. Bir yıllık dönemden takvim yılının anlaşılması gerekir. Takvim yılı, 1 Ocakta başlayıp 31 Aralıkta sona eren 12 aylık dönemdir. Faaliyetin kıst dönem olması bu durumu değiştirmez. Bir yıla ilişkin beyanname ertesi yılın Mart ayının başından yirmibeşinci günü akşamına kadar (geliri sadece basit usulde tespit edilen ticari kazançlardan ibaret olanlar için Şubat ayının başından yirmibeşinci günü akşamına kadar) verilmektedir.

Gelirin Yıllık Olma Özelliği Bu hükmün istisnası ölüm ve memleketi terk halleridir. Gelir Vergisi Kanununun 92 nci maddesi hükmü uyarınca; takvim yılı içerisinde memleketi terk edenlerin beyannameleri memleketi terke tekaddüm eden 15 gün, ölüm halinde ise ölüm tarihinden itibaren 4 ay içerisinde verilmektedir.

Gelirin Elde Edilmiş Olması Özelliği Elde etme, gelir vergisinde vergiyi doğuran olayın meydana gelmesi anlamına gelir. Ticari ve zirai kazançlarda elde etme, tahakkuk esasına göre, diğer gelir türlerinde ise, elde etme tahsil esasına bağlanmıştır. Tahakkuk; bir gelir unsurunun mahiyet ve tutar itibariyle kesinlik kazanmış olması anlamına gelir.

Gelirin Safi Olma Özelliği Gelirin safi olması, gelirden o gelirin elde edilmesi ve kaynağının idamesi için yapılan giderlerin indirilmesinden sonra kalan tutarın vergilemede esas tutulması demektir. Her gelir unsuru itibarıyla indirilecek giderler Gelir Vergisi Kanununda ayrı ayrı belirtilmiştir.

Gelirin Gerçek Olması Özelliği Tüm hasılat ve giderler belgelere dayanmalı, bunlar kayda ve defterlere geçirilmelidir. Götürü usule istisnalar dışında yer verilemez.

Gelirin Genel Olma Özelliği Üniter sistem geçerlidir. Bütün gelirler beyannamede toplanır.

Gelir Vergisinin Mükellefi Üzerine vergi borcu düşen gerçek kişilerdir. Vergi borcu; Biçimsel vergi yükümlülüğü Maddi vergi yükümlülüğü

Gelir Vergisinin Mükellefi İki tür mükellefiyet vardır; Tam mükellefiyet (Şahsilik İlkesi) Tabiiyet ve yerleşmiş olma göz önünde bulundurulur. Yerleşmiş olma; İkametgah esası Oturma süresi esası Tabiiyet; Resmi daireler veya merkezi Türkiye’de bulunan teşekkül ve teşebbüslere bağlı olup bunların işleri dolayısıyla yabancı ülkelerde oturan TC vatandaşları Dar mükellefiyet (Mülkilik İlkesi)

“Gelir” i açıklayan Kuramlar İki teori vardır; Kaynak Teorisi (+öz tüketim) Net Artış Teorisi (tüketim harcamaları+varlıkların değerinden meydana gelen artışlar (azalışlar) TVS, ilk altı kazanç ve iratlarda kaynak kuramını, 7. kazanç ve irat türünde ise net artış teorisi geçerlidir.

Kaynak Teorisi Kaynak teorisinde gelir, kişilerin sahip oldukları üretim faktörlerini (emek, sermaye) üretim sürecine sokmaları karşılığında elde ettikleri değerler akımı olarak tanımlanmaktadır. Bu teoriye göre; belirli bir kaynağa (üretim faktörüne) bağlılık ve devamlılık unsurları, gelir sayılabilmek için gerekli iki önemli unsurdur. Arızi olarak elde edilen gelirler ile üretim faktörlerinin kullanımı sonucunda oluşmayan transfer niteliğindeki değer akımları (miras, piyango ikramiyeleri, bağışlar vb.) gelir olarak nitelendirilmemektedir. Ayrıca, bu teoriye göre, çeşitli sebeplerle servet unsurlarında meydana gelen değer artışları, realize edilmiş olsalar dahi, vergiye tabi gelir kapsamına girmemektedir.

Net Artış Teorisi Net artış teorisi, geliri daha geniş tanımlayan bir teori olup, bu teoriye göre vergiye tabi gelir kavramının belirlenmesinde “kaynak” ve “devamlılık” ölçütlerinin kullanılmasına ihtiyaç bulunmamaktadır. Bir kişinin geliri, belirli bir dönemde yaptığı tüketim ile aynı dönemde net varlığında gerçekleşen değişimin (artış veya azalış) toplamından oluşmaktadır. Kaynak teorisinin tersine, üretim faktörlerinin kullanımı sonucu ortaya çıkmayan transferler, arızi gelirler ve çeşitli sebeplerle servet unsurlarında ortaya çıkan değer artışları, bu teoriye göre gelir kavramına dahil olmaktadır.