PROF. DR. YASEMİN IŞIKTAÇ İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ REKTÖRLÜĞÜ SÜREKLİ EĞİTİM UYGULAMA ve ARAŞTIRMA MERKEZİ AİLE DANIŞMANLIĞI SERTİFİKA PROGRAMI ÇOCUK HUKUKU PROF. DR. YASEMİN IŞIKTAÇ

KAMU HUKUKUNDA ÇOCUK HAKLARI Çocuğun anayasal hakları Özel olarak korunması gereken çocuklar ve hakları Çalışan çocukar Ihmal ve istismar sonucu suç mağduru olan çocuklar Suça sürüklenen çocuklar başlıkları altında incelenmektedir. Çocuğun anayasal haklarına giriş kısmında değinilmiştir. Çocuğun hak ehliyeti, yaşam hakkı, kültürel hakları (eğitim, meslek eğitimi, bilgi edinme gibi), çocuğun çocuk olma hakkı gibi haklar bu kapsamdadır.

KAMU HUKUKUNDA ÇOCUK HAKLARI

ÖZEL OLARAK KORUNMASI GEREKEN ÇOCUKLARIN HAKLARI KORUNMAYA MUHTAÇ ÇOCUKLARIN HAKLARI: Çocuk koruma politikası ve politikayı uygulamaya geçiren en önemli araçlar: Sosyal yardım: zorunlu katılma ilkesine dayanmayan ya da katılma ile karşılığı arasında bir ilişki bulunmayan, genel devlet bütçesi veya belli bir amaca ayrılmış özel vetrgilerle beslenen kamu yardımlarıdır. Sosyal hizmet: kişi ve ailelerin kendi bünye ve çevre şartlarından doğan ve kontrolleri dışında oluşan maddi veya sosyal yoksunlukların giderilmesini ve gereksinimlerin karşılanmasını, sosyal sorunların çözülmesini amaçlayan sistemli ve programlı hizmetler bütünüdür.

ÖZEL OLARAK KORUNMASI GEREKEN ÇOCUKLARIN HAKLARI SOSYAL HİZMETLER VE ÇOCUK ESİRGEME KURUMU Sosyal ve ekonomik yoksunluk sebebiyle korunmaya, bakıma, yardım ve desteğe ihtiyaç duyan çocuk, genç, engelli, yaşlı, kadın ve ailelere yönelik sosyal hizmetleri planlamak, uygulamak, rehberlik hizmetleri sağlamak, yönlendirmek, koordine etmek ve denetlemekle görevli ve yetkilidir. 2005 yılında çıkartılan çocuk koruma kanununa (ÇKK), özellikle suça sürüklenen çocuklara barınma, ve danışmanlıkla ilgili önlemleri uygulama görevi verilmiştir.

ÖZEL OLARAK KORUNMASI GEREKEN ÇOCUKLARIN HAKLARI SHÇEK’in taşra teşkilatı, illerde sosyal hizmet kurulları, il sosyal hizmetler müdürlükleri, ilçe sosyal hizmetler müdürlükleri ile sosyal hizmet kuruluşlarından oluşmaktadır. kurumun bakım sistemini oluşturan “çocuk yuvaları” 12 yaşından küçük çocukların, “yetiştirme yurtları” da genellikle 13-18 yaş arası çocuklara hizmet veren kuruluşlardır. Korunmaya muhtaç çocuk: çok geniş bir kavramdır. çocuğun bedensel ve fikirsel açıdan tam gelişmemiş olması anlamına gelir. Dar anlamıyla bu kavram, bir çocuğun kanunun emrettiği biçimde özen ve bakım görmemesi sonucunda beden, fikir ve ruhsal güvenliğininş tehlikeye düşmesi anlamına gelir.

ÖZEL OLARAK KORUNMASI GEREKEN ÇOCUKLARIN HAKLARI Korunmaya muhtaç çocuklarla ilgili işlemler SHÇEK tarafından yürütülür. Korunmaya muhtaç bir çocuğun varlığını öğrenen mahalli mülki amirler, sağlık kurum ve kuruluşları, köy muhtarları kolluk kuvvetleri, belediye ve zabıta memurları, durumu il sosyal hizmetler müdürlüklerine iletmekle görevlidirler. Korunma kararı: kmç’ların yetkili ve görevli mahkemece devletin bakımı ve koruması altına alınmasına ilişkin yargı kararıdır. mahkeme bu karar ile birlikte, velayet, vesayet, kayyım atanması ve koruma tedbirlerine hükmedilmesi konusunda da yetkilidir. Görevli kişiler, ana babalar, vatandaşlar, tarafından il müdürlüğü ve sosyal hizmetler şubelerine bildirimi üzerine korunma kararının alınması için gerekli incelemelere başlanır.

ÖZEL OLARAK KORUNMASI GEREKEN ÇOCUKLARIN HAKLARI Çocuk koruma kararının alınması çocuk mahkemelerine verilmiştir, çocuk mahkemesi yoksa aile mahkemesi, bunun da bulunmadığı yerlerde asliye hukuk mahkemesince bu karar alınır. Il müdürlüğü, yetkili ve görevli mahkemeden korunma kararı aldıktan sonra çocuğun tercihen aynı mahalde bulunan uygun görülecek yuva, yurt ve koruyucu aileye yerleştirilmesi işlemlerini yapar. Korunma kararı kural olarak çocuk ergin olunca kalkar. Bazı durumlarda korunma devam edebilir. Örneğin, 18 yaşını tamamlamış çocukların ortaöğrenime devam etmeleri halinde koruma kararları 20 yaşına kadar, yüksek öğrenime devam ediyorlarsa 25 yaşına kadar sürebilir. Eğitime devam etmeyenlere dair korunma kararı, iş ve meslek sahibi olarak kendilerine yetebilmelerini sağlamak için 20 yaşına kadar uzatılabilir.

ÖZEL OLARAK KORUNMASI GEREKEN ÇOCUKLARIN HAKLARI Korunma kararı kaldırılmış ancak tek başına yaşayamaz durumda olan kız çocukları İl müdürlüğünün onayı ile kuruluşta korunur. Çocukların beslenme, barınma ve harçlıkları kurum tarafından karşılanmak suretiyle kurumda da çalışabilirler. Korunmaya muhtaç çocuklara sunulan hizmet modelleri: Öz aile yanında bakım hizmeti Koruyucu aile hizmeti Kurum bakımı olmak üzere 3 başlıkta toplanabilir.

ÖZEL OLARAK KORUNMASI GEREKEN ÇOCUKLARIN HAKLARI Öz aile yanında bakım: ayni, nakdi destek, çocuk psikolojisi, öz aile ortamı, sosyal çalışmacının takibi Koruyucu aile hizmeti: geçici veya sürekli, ücretli veya gönüllü aile yanında bakımı gerçekleştirme Öz ailesi bulunan ancak ailesinin yanında bakılamayan, çeşitli sebeplerle evlat edinilme şansını tümüyle yitirmiş kız erkek çocuklar bu hizmetten yararlanabilirler. TC. Vatandaşı olup, Türkiye’de sürekli ikamet eden, en az ilkokul mezunu 25-50 yaş arası kişiler, evli iseler eşleriyle birlikte koruyucu aile olmak üzere il müdürlüklerine başvurabilirler. 2008 yılı istatistklerine göre korunması gereken çocukların %4’ü koruyucu aile yanında yaşamaktadır. (çok düşük! Ileri ülkelerde %75)

ÖZEL OLARAK KORUNMASI GEREKEN ÇOCUKLARIN HAKLARI Kurum bakımı: bir aile ortamında korunamayan çocukların yatılı olarak kendileriyle herhangi bir bağı olmayan diğer çocuklarla birlikte topluca yaşamaları ve biyolojik ebeveynlerinin yerini alan yetişkinlerce bakılmaları olarak tanımlanır. Kurum bakımının sakıncalarını azaltmak için 7.7.2005 tarihinde SHÇEKK’na eklenen hükümlerle “çocuk evi”, “sevgi evi” gibi 6-8 çocuğun barındığı, daha küçük birimler kurulmuş, aile ortamına benzer yapılar oluşturulması yoluna gidilmiştir.

ÖZEL OLARAK KORUNMASI GEREKEN ÇOCUKLARIN HAKLARI Çocuk koruma kanununa göre çocuğun korunması alttaki tedbirlerin alınması yoluyla gerçekleştirilir. Destekleyici ve koruyucu tedbirler Danışmanlık tedbirleri Eğitim tedbiri Bakım tedbiri Sağlık tedbiri Barınma tedbiri TCK., korunma ihtiyacı içinde olançocukların korunmasına yönelik bildirim ve yardım yükümlülüğünü yerine getirmemeyi suç olarak kabul etmiştir. (m.98)

ÖZEL OLARAK KORUNMASI GEREKEN ÇOCUKLARIN HAKLARI Acik korunma kararının alınması: Derhal bir tedbirin alınmasının gerekli olduğu hallerde çocuk, sağlık kontrolü yapıldıktan sonra SHÇEK tarafından bakım ve gözetim altına alınır. çocuk kuruma girdikten en geç 5 gün içinde hakime başvurulur. Hakim talep hakkında 3 gün içinde karar verir. Acil korunma kararı en fazla 30 gün için verilir. Kurum, çocuk hakkında tedbir kararının gerekli olduğu kanaatine varırsa hakimden koruyucu ve destekleyici tedbir kararının alınmasını talep eder. Tedbir kararı çocuk hakimince duruşma yapılmaksızın verilir. Tedbirin türü ve süresi kararda belirtilir.

ÇALIŞAN ÇOCUKLARIN HAKLARI

ÇALIŞAN ÇOCUKLARIN HAKLARI Çocuk işçiliği çok karmaşık bir sorundur. Yalnızca çok sayıda kaçak çocuk işçinin çalıştırılması bakımından değil, yaptıkları işlerin çoğunlukla sömürüye dayanması bakımından da önem arz etmektedir. Uluslararası çalışma örgütü (ILO) çocuk işçiliğinin olmadığı bir geleceğe ulaşma çabasında çalışmalar yapmaktadır. Çocuk işçiliği, Türkiye’de de önemli bir sorundur. Ülkenin ekinimik, sosyal gelişmişlik ve eğitim düzeyi ile ilgilidir. Dünyada Sanayi devriminden önce çocuklar daha çok esnaf ve zanaatarların yanında çırak olarak çalıştırılırlardı.

ÇALIŞAN ÇOCUKLARIN HAKLARI Türkiye’de 12.yy’ın ilk yarısından 20.yy’ın başlarına kadar mevcut olan “ahilik kurumu” esnaf ve sanatkar kuruluşlarının eleman yetiştirme işleyiş ve denetimlerini yönlendirmiştir. Ahilikte çıraklar hem mesleki, hem de ahlaki ve dini konularda eğitilmekteydiler. Sanayi devrimi sonrasında büyük işletmeler doğmaya başlamış, seri üretime geçilmiştir. Toplumlarda köklü değişimler meydana gelmiştir. Lonca sistemi yıkılmış ve “işçi sınıfı” ortaya çıkmıştır. devletlerarası rekabet hızlanmış, iletme sahipleri ucuz işgücüne yönelmişlerdir. (ÇOCUK İŞÇİLİĞİNE!)

ÇALIŞAN ÇOCUKLARIN HAKLARI

ÇALIŞAN ÇOCUKLARIN HAKLARI Çocukları çalışmaya iten nedenler: Yoksulluk Eğitimle ilgili sebepler Göçler Geleneksel aile bakış açısı ve ailenin rolü Çocuk işgücüne olan talep (çalıştırılması en ucuz ve kovulması en kolay çalışanlar çocuklardır!) Mevzuat eksiklikleri ve düzgün uygulanmayışı

ÇALIŞAN ÇOCUKLARIN HAKLARI Çalışmanın çocuk üzerinde: Fiziksel ve sağlık gelişimi Ruh sağlığı Eğitimi Kişisel ve sosyal gelişimi bakımından olumsuz pek çok etkisi bulunmaktadır. Çalışma ortamına göre çocuk işçiliği: Tarım alanında Sanayi alanında Hizmet alanında Ev işlerinde Sokakta çalışma

ÇALIŞAN ÇOCUKLARIN HAKLARI TÜRK İŞ HUKUKUNDA ÇOCUK VE GENÇ İŞÇİLERİN HAKLARI: Türk iş kanununda çocuk ve geç işçiler bağlı oldukları mevzuata göre iki gruba ayrılırlar. 1) iş kanunu kapsamındaki çocuk ve genç işçiler 2) iş kanunu kapsamı dışınndaki çocuk ve genç işçiler (kapsam dışı bırakılan işlerde çocuk ve genç işçiler yoğun olarak çalışmaktadırlar; dolayısıyla bu çocuklar kanunun korunması dışında yer alırlar)