ÇEVRE SAĞLIĞI

KATI ATIKLAR Atık: insanların üretim ve tüketim faaliyetleri sonucu geriye kalan ve çevreye bırakılan maddeler. Artık: Yine bu faaliyetler sonucu geriye kalan fakat ekonomik değeri olan ve kullanılan maddeler Bu tanımlama durumsaldır. Tüketim sonucu kalan ekmek bir sonraki öğünde kullanılmak üzere saklandığında artık, çöpe atıldığında atık tanımlamasına girer.

ATIKLAR Teknoloji artımıyla artan atık üretimi çevrede sürekli birikmektedir. Refah düzeyi ile atık miktarındaki artış tam anlamıyla paralellik göstermemektedir. OECD raporuna göre en çok atık üreten on ülke (kilo / kişi / yıl) ABD  721 Hollanda  497 Norveç  472 Macaristan  463 İsviçre  441 Japonya  411 İsveç  374 Türkiye / İtalya  353 İngiltere  348 Belçika  343

ATIKLARIN SINIFLANDIRILMASI Madde durumuna göre 1- Katı 2- Sıvı 3- Gaz Kaynağına göre 1- Endüstriyel 2- Evsel 3- Tarımsal 4- Tıbbi atıklar 5- Savaş atıkları

ATIKLARIN SINIFLANDIRILMASI Çevreye ve insana verdiği zararlar 1- Tehlikeli (özel) 2- Tehlikesiz (genel) Doğadaki çevrimlerine göre 1- Yıkılabilen / ayrışabilen 2- Yıkılmayan / ayrışmayan

Çevrede Biriken Atıklar Evsel (yiyecek atıkları, kuru atıklar, kül) Sanayi atıkları Tarım atıkları Savaş ve savaş aletlerinin atıkları

Atık Miktarının Azaltılması 1. Günümüzdeki üretim ve tüketim anlayışları değiştirilerek atık miktarında büyük bir azalma sağlanabilir. 2. Tüketimin düzenlenmesi * Bilinçsiz tüketim (al ve at mantığa) önlenmelidir. * İnsanlara işlevsel ve gerçek gereksinimine yönelik bir tüketim alışkanlığı kazandırılmalıdır. Toplumun eğitimi ve yönlendirilmesi ile atık miktarı azaltılabilir. * İnsanlar gereksinimlerini karşılamada çevre dostu ürünleri tercih etmelidir. Üretimin düzenlenmesi 3. Geleneksel üretimde ekonomik kazanç ve üretim ile ilgilenildiği gibi, atıklar ve ürünün tüketim sonrası durumu gözardı edilmemelidir..

Atık Miktarının Azaltılması 4.Üretimin düzenlenmesi * Üretim yeni bir anlayışla düzenlenmeli en az atık bırakan hammadde ve üretim teknolojisi tercih edilmelidir. * Üretim sonunda ürünler az atığa neden olmalıdır. * Hijyenik ve tıbbi malzemeler dışında gereksiz disposible madde kullanımından kaçınılmalıdır. - pet şişe yerine cam şişe - tek kullanımlık pil yerine şarjlı pil

* Üretici üründe sorumlu olmalı, kullanıldıktan sonra yeniden kazanım/ kendine veya başka bir maddeye dönüşüm sorumluluğunu taşımalıdır. 5. İşlevsel ve küçük ambalajlar kullanılmalı. *Atıkların önemli bir kısmı kullanılan eşyadan çok ambalajlarından oluşmaktadır. *İşlevsellikten çok, tüketim albenisi yaratan, reklama yönelik abartılı ambalajlardır. Olabildiğince küçük olmalı az atık bırakmalıdır. 6. Ambalajlarda doğal yıkımı olan maddeler kullanılmalıdır naylon, plastik, metal yerine cam, kağıt, tahta tercih edilmelidir.

Atıkların Yeniden Kazanılması 1. Atıkların kendisi veya bir başka madde yapımında kullanılması dönüşüm; Bu maddelere dönüşümlü madde Bu tür madde üreten sanayiye dönüşümlü sanayi denir. * Atık hacmi azalacak ve bu maddelerin doğal rezervlerinin ömrü uzayacaktır.

ATIKLARIN YENİDEN KAZANILMASI Dünya metropollerinin katı atık içerikleri %35 kağıt %22 mutfak orjinli organik madde %12 plastik %10 cam %10 kül/toz %9 metal %2 kumaş *Bunların çoğu yeniden kazanılabilir ve değerlendirilebilir maddelerdir

ATIKLARIN YENİDEN KAZANILMASI 2. Kağıt, cam, metal, pil, plastik tekrar kendisine dönüştürülebilecek maddelerdir. Dönüşüm sonucu atık miktarı %30-60 oranında azalabilir. KAĞIT: Dönüşümü çok kolay ve ekonomiktir. 1 ton atık kağıdın yeniden kullanıma sokulması *17 büyük ağacın kesilmesinin önler *4100 kw enerji 26 ton su tasarrufu sağlar Doğanın otopürifikasyonuna katkı Gelecek kuşaklara ağaç rezervi Katı atık hacmini%30 azaltma Enerji tasarrufu Ekonomik girdi vb.

ATIKLARIN YENİDEN KAZANILMASI METALLER Geri dönüşüm doğal rezervleri korur Çevrede birikmesi ve ham metal işlenmesi sırasında açığa çıkan atıklar önlenmiş olur İnsan sağlığını ciddi şekilde tehdit eden ağır metallerin çevrede birikmesini önler En çok bilinen ağır metaller; kurşun, civa, kadmiyum, arsenik, alimünyum, nikel, bakır, kalay, demir, mangan, antimon, kobalt, volfram Çoğu kanser ve kronik toksikasyona neden olurlar

ATIKLARIN YENİDEN KAZANILMASI Organik maddeler Komposito işlemi: Mutfak kökenli organik atıklar; açık alanlarda yayılarak yada kompostaj kulelerinde ayrıştırılarak (60 C0 de aneorop fermantasyona tabi tutma) gübre olarak kullanılır. Atık miktarını %20 azaltır. Kimyasal gübrelerin elde edilmesinde kullanılan enerji tasarruf edilir, atmosfere atılan kükürt ve CO2 miktarı azalır.

ATIKLARIN YENİDEN KAZANILMASI PVC şişeler (PET) tekrar kendine, kaliteli bir ipe dönüştürülüp tekstil sanayinde, araba aksamı, fırça, film, banyo küveti yapımında kullanılıyor. Türkiye’de SASA tarafından Adana’ da kurulan bir fabrika var. Yılda 10.000 ton pet şişe işleyecek kapasiteye sahip. Tam kapasite ile çalışırsa Türkiye’ deki petlerin %35’ i geri dönüşebilecek

ATIKLARIN YENİDEN KAZANILMASI Araba lastikleri yol inşaatında dolgu maddesi olarak Eski spor ayakkabılarının tabanları atletizm pisti ve tenis kortlarının zemin döşemesi olarak Sıvı besin ambalajında kullanılan tetrapak mobilya üretiminde kullanılabilir. Bu maddelerin doğada yıkımı yok

ATIKLARIN YENİDEN KAZANILMASI Gelişmiş ülkelerde atıkların %60’ ı yeniden kullanıma sokuluyor ve enaz 3-4 kez sirküle ediliyor İngiltere kağıdın % 64 ‘ ünü Belçika %57’ sini yeniden kullanıma sokuyor. Fransa çöplerden yılda 200.000 ton cam, 150.000 ton aleminyum, 150.000 ton bakır elde ediyor. Gelişmiş ülkeler sağlık sakıncası yüksek ve giderilmesi zor atıkları gelişmekte olan ülkelere ucuza satarak veya çok az bir kira ile ihraç ediyor.

ATIKLARIN YOK EDİLMESİ/ZARARSIZ HALE GETİRİLMESİ Biriktirilmesi ve taşınması Ev ve işyerlerinde biriktirme(karışık veya türüne göre ayrım/kaynakta ayırma) Sokaklarda biriktirme kapları (Belediyeler görevli) Atık işleme veya çöp yok etme merkezlerine taşıma (İdeal taşıma günlük olmalıdır).

YAKMA Deponi alanlarında basit yakma yapılabilir Modern yakma tesislerinde yakılarak enerji elde edilebilir Çöp yakma tesisleri gelişmiş bir teknoloji gerektirir. Çevreye çok yoğun toksik gazlar, ağır metaller, bazı kimyasallar veriyor Fransa çöp yakma işlemiyle 300.000 ton fuel-oile eşdeğer enerji üretiyor Paris’ te ırvy çöp fabrikasında yılda 100.000 ton fuel-oile eşdeğer enerji üretiliyor. 150.000 kişiye elektrik, bu bölge konutlarının % 20’ sinin ısınmasını karşılıyor

GÖMME Küçük yerleşim alanları ve gelişmemiş ülkelerde kullanılıyor. Kentler için usulüne uygun çöplük alanlarının inşası (deponi) bunların yanına modern çöp işleme tesislerinin yapılması zorunludur. Çöplük alanlarının seçiminden deponinin düzenlenmesine kadar bir çok plan yapılmalı Çöpler gelişigüzel gömülemez. Yoksa çöpten tüten dağlar oluşur.

Yer seçimi Çöp toplama merkezleri yerleşim yerlerinden yeteri kadar uzak olmalıdır. Buradan oluşacak duman, gaz, toz, vektör, ve koku gibi konforu bozacak unsurlar insan yerleşimlerine ulaşmaması gerekmektedir. Planlama yapılırken kentin gelişim yönü ve hızı dikkate alınmalıdır.

Yer seçimi Çöp toplama alanı yer altı ve yerüstü sularını kirletmemeli ve bu riski taşımamalıdır. Deponi alanının jeolojik, hidrolojik ve topografik yapısı etüt edilerek sağlam bir zemine sahip su kaynaklarından uzak toprak kayması riski taşımayan bir yer seçilmelidir. Hakim rüzgarların kokuşma ve yanma gazlarını sehre taşıyamayacağı bir yer seçilmelidir

DEPONİ İNŞASI Seçim yapıldıktan sonra çöp dökülecek alanın zemini geçirgen olmayan (kil veya plastik maddeler) malzeme ile döşenir. Üzerine su drenaj kanalları (şıra) döşenir. Organik maddelerin aneorobik yıkımı sonucu oluşan suya şıra denir. Şıra kolloidal hale gelen organik maddeler, çöplükten karışan ağır metal ve kimyasallarla yüklü bir sıvıdır.

ŞIRA Bakterilerin üremesi için çok uygun, ağır metallerin yayılımı için iyi bir taşıyıcıdır. Çöp üzerine yağan yağmurlar şıranın miktarını artırır ve yayılım alanını genişletir yer altı ve yerüstü suları kirletir. Önlem; drenaj kanalından akan şıranın şıra toplama havuzlarında depolanması ve arıtma tesisleri kurularak arıtılması. Şıra miktarının artışını önlemek için çöplerin üzerinin geçirgenliği az bir toprak ile kaplanması ve çöplük yüzeyinin eğimli olması gerekmektedir.

Gaz drenaj bacaları Çöplük zemini tamamlandıktan sonraki aşama bacaların kurulmasıdır. Drenaj borularının etrafına tel bir kafes geçirilmiştir. Boru ile kafes arasındaki boşluk çakılla doldurulur. Hava çıkışı sağlanır. Organik maddelerin aneorobik parçalanması ile metan, amonyak, hidrojen sülfür, karbondioksit, karbonmonooksit, hidrojen ve nitrojen gazları oluşur. Gazlar uzaklaştırılmadığı zaman metan patlaması, H2S nin sulara karışması ve niteliğini bozması gerçekleşebilir. *28 nisan 1993’de Ümraniye hekimbaşı çöplüğünün patlaması gibi.

Metan gazı Metan gazı renksiz çok az kokulu bir gazdır. Çevrede yaşayanları rahatsız etmez, farkına varılmaz. Kapalı ve havalı ortamlarda yoğunluğu %5-6 ya ulaşınca patlama riski taşır. Mamak çöplüğünde olduğu gibi yer çatlakları arasından ilerleyerek kanalizasyona girer evlere dek ulaşabilir. Çöplük kapatılsa bile metan uzun yıllar boyunca devam eder. Kayseri Erciyes eteğinde Beştepeler çöplüğü zaman zaman yeşil alan üzerindeki ağaçların yanmasına neden olmaktadır.

İşletme Deponi alanları kullanılmaya başladığında çöpler tabakalar halinde yayılarak bastırılır. Bu tabaka üzeri 15-20 cm toprakla örtülür tekrar bastırılır. Böylece hacim kazanılır ve ileride meydana gelebilecek alan çökmeleride asgariye indirilir. Örtmek için killi toprak tercih edilmelidir. Deponi alanı dolunca en üste 60-70 cm lik toprak tabakası örtülür. Üzeri yeşil alan yapılır. Bu alanlarda zaman zaman çökmeler olabilir. Metan gazı oluşumu ise 60-70 yıl kadar sürer.

AÇIK DENİZE ATMA Çevre duyarlılığının az olduğu dönemlerde radyoaktif ve kimyasal kirleticiler açık denizlere atılırdı. Ülkemiz dahil bir çok ülkede yasaklanmıştır.

GÜRÜLTÜ “Genel olarak istenilmeyen rahatsız edici ses” Bu tanım daha çok konfor azaltıcı bir olay olarak ele almaktadır. Ses: havanın titreşimi sonucu oluşan işitme organı tarafından algılanan bir olay. Sesin frekansı; ses dalgalarının bir saniyedeki titreşim sayısıdır. Hertz olarak (Hz) gösterilir. 16 Hz  infrason 20,000 Hz ultrason İnsan kulağı 16-20,000 hertz arasında etkilenir. İnfra ve ultra sesin insan üzerindeki etkileri farklıdır.

Sesin şiddeti: Birimi desibel’ dir (dB) Gürültü şiddeti arttıkça etkiside artar. 100-120 dB ileri derecede rahatsız edici 130-140 dB ağrılı 150 dB  kulak zarı yırtılır.

Çeşitli gürültü kaynaklarının şiddetleri

Gürültü ne yapar ? Yüksek gürültülü bir ortamda kaldıktan sonra daha az şiddette gürültülü bir yere geçildiğinde daha önceki yüksek gürültü etkisiyle işitme kapasitesinde geçici bir azalma olur (ışıkta gözün kamaşması gibi). Şiddeti yüksek bir gürültüyle karşı karşıya kalındığında işitme duyusu azalmaya başlar. Mesleksel sağırlık meydana gelmesinde en önemli faktör sesin şiddetidir. Bir insan günde 8 saat süre ile 80-85 dB gürültüde herhangi bir işitme güçlüğü olmadan çalışabilir. Gürültünün zararlı etkileri zamanla birikir. Ve yıllar geçtikçede artar. 90-100 dB de 20 yıl çalışma ile işitme kaybı oluşabilir. 100-105 dB de ortalama 14 yılda 105 dB den fazla olan yerlerde 6 yılda işitme bozukluğu oluşur. Yüksek frekanslı sesler düşük frekanslı seslerden daha zararlıdır Ani sesler daha zararlıdır. Kulağın kendini korumasına imkan vermez. Gürültüye karşı ruhsal bir uyum gerçekleşir.

Kişiye ilişkin özellikler İnsanların % 20’ si gürültüye karşı aşırı duyarlıdır. Yaş; işitme fonksiyonu 40 yaşından sonra daha çabuk bozulabilir. Cins; Kadınlar yüksek frekanslı seslerden erkeklerden daha çok etkilenirler. İç kulağın daha önce geçirdiği hastalıklar; Kulak iltihabı ve travmalar etkilenimi arttırır. Daha önce gürültülü bir ortamda bulunmak işitme kaybını hızlandırır.

Gürültünün sağlık üzerine etkileri Yorgunluk; gürültü şiddeti 50-60 desibele ulaşınca ortaya çıkar. Psikolojik etkiler; Dikkat azalır, sinirlilik, huzursuzluk, karekter değişiklikleri. Uyku bozukluğu iş veriminde düşme Fizyopatolojik etkiler; Hipertansiyon(70dB ), Taşikardi ve ekstrasistol (90dB ), GİS motilitesinde düşme(ülser), Derinin elektriksel dayanıklılığında azalma, Sinir sisteminde etkilenim; Baş dönmesi, reflekslerde canlılık, nistagmus, midriazis, adrenal bez hiperaktivasyonu

KORUMA 1. Kaynakta kontrol Daha az gürültü veren teknik Makine bakımlarının zamanında yapılması Trafikteki araçlara susturucu takılması, havalı kornaların yasaklanması 2. Alıcıda kontrol Kulak tıkaçları Kulaklıklar Başlıklar

. Yapı elemanı planlanması . Şehir planlanması 3. ÇEVREDE KONTROL . Bina planlanması . Yapı elemanı planlanması . Şehir planlanması Yerleşim yeri seçimi Yollarda ve yol kenarlarında alınacak önlemler Bina grubu( komşuluk ünitelerinin) planlanması

ÇEVREDE KONTROL Binaların duvar özellikleri ve çift cam gibi teknik özellikler gürültüyü enaz 30dB azaltır. Yol ile bina arasında 30 m genişliğinde bir ağaçlık trafik gürültüsünün evlere ulaşmasını engeller. Yol kenarlarına konulan perdeler ve engeller gürültüyü azaltmaktadır. Ayrıca Düşük frekanslı yüksek genlikli vibrasyon etkisi sinir ve kas iskelet sistemine olumsuz etki yapar Ultrasonik kirlenme ekolojik dengeyi bozar.