İLAÇ ve SIVI UYGULAMALARINDA HEMŞİRELİK FONKSİYONLARI ZONGULDAK İL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ Eğitim Koordinatörlüğü 2009

Eğitimin İçeriği; 1-İlaç uygulamalarından önce yapılacak hazırlık, 2-İlaçların uygulama yolları ve uygulama teknikleri, 3- Lokal ilaç uygulama sırasında dikkat edilmesi gereken hususlar, 4- Sistemik uygulamada dikkat edilecek ( enteral ve parenteral ) hususlar,

İlaç İstemi Doktor istemi olmaksızın hiçbir hastaya ilaç uygulanmamalıdır. Doktor, tedavi planını “isteme (order/hasta tabelası)” yazarak hemşireye iletir. Hemşire güvenli bir uygulama yapabilmek için sadece yazılı istem almalıdır. Böylece yanlış anlama ve kaza olasılığı azalır.

Bazen, acil durumlarda sözel istem alınabilir Bazen, acil durumlarda sözel istem alınabilir. Ancak, hastanın durumu düzelir düzelmez, doktor bu istemi kayda geçirmelidir. Hastaneye yeni yatan hastalar, bazen evlerinden getirdikleri ilaçları kullanmaya devam etmek isterler. Kendilerine yeni bir ilaç istemi verileceği ve bu ilaçları kullanmaması gerektiği açıklanmalıdır.

İlaç İsteminin Bölümleri Hastanın adı soyadı İstemin verildiği tarih ve zaman Uygulanacak ilacın adı İlacın dozu, hangi yoldan uygulanacağı İlacın uygulama zamanı ve sıklığı İstemi veren doktorun kaşe ve imzası

İstemin Hemşire Tarafından Alınması Doktor tarafından verilen istem her sabah ya da istem değiştiğinde istemi tedavi defterine ve ilaç kartlarına geçirir. Hemşirenin istemle ilgili herhangi bir kuşkusu varsa, hastanın güvenliği ve yasal açıdan sorun yaşamamak için doktorla görüşerek açıklığa kavuşturmalıdır.

İlaçların Hazırlanması ve Uygulanmasında Güvenliğin Sağlanması İlaçların güvenlik ölçüleri içinde kullanımını sağlama, hemşirelerin en önemli sorumlulukları arasındadır. İlaç kazalarının çoğu hemşirelerin rutin işlemlerin yapılmasını ihmal ettiği durumlarda ortaya çıkar.

İlaçların Uygulanmasında 8 Doğru Doğru ilaç Doğru doz Doğru hasta Doğru zaman Doğru yol Doğru ilaç şekli Doğru kayıt Doğru yanıt

İlaç hazırlanırken dikkatin dağılmaması için bu işlem sakin ve aydınlık bir odada, yalnız başına yapılmalıdır. İlaç şişesinin üstü, ilacın adının ve dozunun doğruluğu açısından üç kez kontrol edilmelidir. şişeyi raftan alırken ilacı kadehe koyarken ilaç şişesini rafa koyarken

İlacı hazırlayan hemşire, mutlaka uygulamayı da kendisi yapmalı hemşire gözlem formuna kaydetmeli, imzasını uygulamadan sonra atmalıdır. Hemşire ilaçları uygulamadan önce, doğru hastayı seçtiğinden kesinlikle emin olunmalıdır. Verilmesi unutulmuş ilaçlar rapor edilmelidir.

Hemşire, hastanın aldığı ilaca karşı göstereceği doğru yanıtın ne olduğunu bilmeli, istenmeyen bir yanıt gözlediğinde bunu kaydetmeli ve bildirmelidir. Hastanın ilacı aldığından emin olmadan verildi diye kayıt etmemelidir. Bazı ilaçları vermeden önce dikkat edilmesi gerekli noktalar vardır. Lüzumu halinde yazılan ilaçlar gerekmedikçe yapılmamalıdır.

İLAÇLARIN UYGULAMA YOLLARI İlaçların uygulama yerleri ve yolları, ilacın etkilemesi istenilen yerin durumuna göre ikiye ayrılır: A. Lokal uygulama yolları B. Sistemik uygulama yolları

İlaçların Uygulama Yerleri ve Bu Yerlere Özgü Farmasötik Şekiller- 1 (Lokal) Uygulama Yeri Farmasötik Şekil Epidermal (cilt üzeri) Merhem, pomad, krem, losyon, pudra, solüsyon, Konjonktiva kesesi Kolir : Oftalmik damla ve merhem İntranazal Nazal (burun) damla ve spreyi, İntravajinal Vajinal ovül(süpozituvar, tablet, merhem, jel, köpük Bukal (ağız içine) Pastil, solüsyon, Rektal Merhem, süpozituvar, enema, Kolon Lavman, Dış kulak yolu Otik (kulak) damlası (solüsyon, süspansiyon)

İlaçların Uygulama Yerleri ve Bu Yerlere Özgü Farmasötik Şekiller- 2 (Sistemik) Uygulama Yeri Farmasötik Şekil Oral (ağızdan) Katı Şekiller : tablet, draje, kapsül, film kaplı tablet, barsakta açılan (enterik) tablet, çiğneme tb, efervesan tb, kaşe, granül, pilül (hap), SR(modifiye) tb, Sıvı Şekiller : Şurup, eliksir, solüsyon, süspansiyon, damla (konsantre solüsyon), emülsiyon, Parenteral (sc, im, iv) İnjeksiyonluk solüsyon veya süspansiyon, emülsiyon (ampul, flakon, sulandırılacak toz), implantasyon peleti İnhalasyon Gaz, buhar, aerosol, inhalatör, nebülizör, disk, Transdermal Flaster (TTS), merhem, Diğerleri Nazal sprey, intratekal

A. Lokal Uygulama Yolları Epidermal : Liposolübl ilaçlar bu yolla uygulanabilir. Bölgelere göre cildin geçirgenliğinin değişmesinde S. Korneum’un kalınlığı, kılların ve kıl foliküllerine açılan yağ bezlerinin sıklığı ve bazı diğer faktörler rol oynar. Cildin geçirgenliği şu sıraya göre azalır : skrotum > kulak arkası (mastoid bölge) > koltuk altı > saçlı deri > göğüs > ön kol > bacak

Cilt içine = intrakütan : Deri içine 0    Cilt içine = intrakütan : Deri içine 0.1 ml’den az miktarda ilaç uygulanır.   Konjonktiva üzerine : Göze uygulamaya özgü ilaçlara kolir denir. Kolirler aseptik ve steril olmalıdırlar. İntranazal : Burun içine uygulamadır. (oksitosin, vasopressin,..vs), Bukal (ağız- içi ) uygulanma : Bazen sistemik etki içinde kullanılır.

. Gastrointestinal kanala uygulama : Antasidler, sukralfat, kolloidal bizmut bileşikleri, sitoprotektif prostaglandin türevleri, laksatif ve pürgatifler gibi ikaçlar, İntravajinal Uygulanma : Vajina mukozası absorpsiyona ciltten daha elverişlidir. Rektum ve Kolon İçine Uygulama : Lavman, suppozituar vs

B. Sistemik Uygulama Yolları 1- Enteral Veriş : İlacın sindirim kanalı içine verilmesi ve bu kanalın mukozasından absorpsiyona bırakılması demektir. Üç şekilde yapılır : Oral (ağızdan= per os), Sublingual (dil altı) ve bukal, Rektal

Oral (= ağızdan = peros) En doğal ve en sık kullanılan yoldur. Pratik, ekonomik, elverişli, güvenilirdir.Kendi başına tedaviye uygundur. Bu yolun en önemli absorpsiyon yeri ince barsaklardır. Kalın barsaklardan emilim derecesi önemsizdir. Oral uygulamada farmasötik şekillerin absorpsiyon oranları şöyledir : çözelti > emülsiyon > süspansiyon > kapsül > tablet

Oral Uygulamanın En Önemli Sakıncaları Oral Uygulamanın En Önemli Sakıncaları * ilaçların karaciğerden geçerken bazen önemli ölçüde yıkılmaları, * Tamamen emilememeleri, * Sindirim enzimleri veya mide asidlerinde yıkılmaları, * Besinlerle emilimlerinin azalması, * Bilinci açık olmayan ve koopere olmayan hastalara verilememeleridir.

GİS Kanalından Absorpsiyonu Etkileyen Bazı Faktörler Bazı ilaçlar mide geçiş süresini geciktirirler : Antikolinerjikler,gangliyon blokerleri, nikotin, morfin gibi Bazı ilaçlar pasajı hızlandırırlar : Metoklopramid gibi Barsak motilitesi, safra salgısı : Suda az çözünen bazı ilaçların absorpsiyonunu arttırır, diazepam, griseofulvin gibi İlacın bol su ile alınması : Absorbsiyonu arttırır,

Açlık veya tokluk durumu : Aç veya tok karnına alınması gereken bazı ilaçlar Farmasötik şeklin katı veya sıvı oluşu, İlacın yağda/ suda çözünürlüğü, Tuz hali olma, Partikül büyüklüğü, Kompleks oluşumu, GİS kanalından absorpsiyonu etkileyen faktörlerdir.

İlaç Uygulamada Dikkat Edilecek Noktalar Lokal uygulamalardan önce eller yıkanmalı, Göze ilaç damlatılması için erişkinlerin yukarıya bakmaları istenilir ve alt göz kapağı aşağıya çekilip oluşan keseye damlatılmalı. Nazolakrimal kanaldan sistemik dolaşıma geçmesinin önlenmesi için (atropin..) bazen gözün iç köşesine bası yapılır, Çocukların gözü zorla açılmamalı, ilacın gözün iç köşesine damlatılması yeterlidir,

Kulak damlaları avuç içinde ısıtılarak kullanılmalı, aksi taktirde çok ağrı yapabilir, 5. Kulak damlasının zara ulaşması için erişkinlerde uygulamadan sonra kulak kepçesi yukarı, çocuklarda dışa doğru çekilmeli, 6. Burun damlası, temiz buruna sırt üstü pozisyonda baş iyice geri çekildikten sonra uygulanmalı ve birkaç dakika böyle kalınmalı,

7. TTS hasarlı ve katlanmış cilde uygulanmamalı, 8. Aerosollar iyice çalkalandıktan sonra, öksürükle balgamı çıkarılmış hava yoluna uygulanmalı 9. Süppozitüvar ve vajinal ovüller buzdolabında saklanılıp, mutlaka uygun pozisyonlarda, ıslatılarak uygulanmalı, ve bu pozisyonda birkaç dakika kalınmalıdır.

2. Parenteral Veriş Damar veya doku içine steril enjektör ile uygulanır. Parenteral uygulanan ilaçların bio-yararlanımları genellikle tamdır. Parenteral ilaç preparatlarının steril, vücut pH’ına eşit (7.4) veya yakın, tercihen izotonik olmaları gerekir. i.m ve s.c. uygulamada absorpsiyon hızını kısıtlayan faktör; ilaç uygulanan bölgenin doku perfüzyonudur.

Parenteral Veriş Damar içine injeksiyon ( İV ) İntradermal injeksiyon ( ID ): 0.1 ml > b. Cilt altına (SC) injeksiyon (<2ml) c. İntramüsküler injeksiyon ( İM ): Gluteal kasa maksimum 5 ml

Enjeksiyon Uygulamasında Dikkat Edilecek Noktalar Enjeksiyon uygulamada cerrahi aseptik kurallara mutlaka uyulmalıdır. Hazırlık sırasında enjektör ve ilacı konta-mine etmemeye dikkat edilmeli, derinin dezenfeksiyonu sağlanmalıdır. IM enjeksiyon için hastaya doğru pozisyon vermek çok önemlidir. Gergin kasa enjeksiyon yapmak ağrı verir.

Enjeksiyonlar anatomik olarak sinirlerden uzak güvenli bölgelere yapılmalıdır. İrritasyon, inflamasyon ve enfeksiyon olan bölgeler kullanılmamalıdır. Skar dokusu ve ödemli dokulara enjeksiyon yapılmaz. Aksi halde doku yıkımı arttığı gibi verilen ilacın emilimi de yetersiz olur.

IM ve SC enjeksiyonlar sırasında iğnenin damarda olma-dığından emin olunmalıdır. İlaç doku içine verilirken yavaş yavaş verilmelidir. Bu hem ağrıyı azaltır, hem de ilacın doku içine yayılımını ve emilimini kolaylaştırır. Çok miktarda ilaç, ağrı yapar ve yerel doku yıkımı yapa-bilir. Bu nedenle her bölgeye yapılabilecek ilaç miktarı bilinmelidir.

Subkutan (Deri Altı) Enjeksiyon Sc. enjeksiyon ile dermisin altındaki gevşek bağ dokusu içine ilaç verilir. Sadece küçük hacimdeki (0.5-1 ml) suda eriyebilen ilaçlar sc. verilebilir. insülin., heparin ve çeşitli aşılar.. Doku tahriş edici veya büyük hacimli ilaçların sc. verilmesi o bölgede nekroz, ağrı ve abselere neden olabilir.Her enjeksiyon bölgeleri sırayla değiştirilmelidir.

Sc enjeksiyon 45-90 derecelik açıyla yapılmalıdır. Sc enjeksiyon uygulanabilecek bölgeler; - Uyluğun dış yanı - Dirsekten 4-5 parmak yukarı deltoid kasın alt ucu - Karındaki sc doku - Sırttaki sc doku

Deri Altı (Subkutan) (SC) ) Enjeksiyon

SC Enjeksiyon Uygulama

İntradermal (Deri İçi) Enjeksiyon İD enjeksiyon, tam epidermisin altına uygulanır. Parenteral yollar içinde emilimin en geç olduğu yoldur. Tanı koyucu işlemlerde kullanılır; tüberkülin testi ve çeşitli allerjenlere duyarlılık testi gibi. İD enjeksiyonda 0.1-0.2 ml ilaç 15º açı ile ile doku hasarı olmayan, tüysüz bölgelere uygulanır. Enjeksiyon sonrası bölge silinmez ve masaj uygulanmaz.

Deri İçi (Intradermal (ID) Enjeksiyon

İntramüsküler Enjeksiyon IM enjeksiyonda ilaç, kas dokusu içine verilir. Emilim Sc yola göre daha hızlıdır.Kas dokusunda az sayıda sinir ucu bulunduğundan, derin kas dokusuna tahriş edici ve yoğun ilaçlar verilebilir. Normal yapıdaki bir bireye en fazla 3 ml; çocuk, yaşlı ve kaşektik hastalara ise en fazla 2 ml ilaç verilmelidir. Enjeksiyon 90º açıyla uygulanmalıdır.

IM enjeksiyonda sinir, kemik ve kan damarlarından uzak bir bölgenin seçimi son derece önemlidir. Aksi halde ilacın yanlışlıkla damara verilmesinin yaratacağı komplikasyonların yanı sıra, apse, nekroz ve derinin dökülmesi, sinir yaralanmaları, uzun süreli ağrı ve periyostit gibi komplikasyonlar görülebilir.

İM Enjeksiyon için Kullanılan Kaslar Dorsogluteal bölge (Gluteus Maksimus ve Medius Kası) Ventrogluteal bölge (gluteus Medius ve Minimus Kası) Vastus Lateralis Kası Rektus Femoris Kası Deltoid Kası Triseps Kası

Dorsogluteal Bölge

Dorsogluteal Bölge

Ventrogluteal Bölge

Ventrogluteal Bölge

Laterofemoral Bölge (vastus lateralis kası)

Laterofemoral Bölge

Deltoid Kası Bölgesi --------

Z Tekniği ile IM Enjeksiyon

Hava Kilidi Tekniği

İntravenöz (IV) Enjeksiyon İlaçların çabuk etki etmesi istendiğinde, ilacın direk olarak kana verilmesi işlemidir. Bu yolla ilaçların dışında serumlar, kan ve kan ürünleri de verilebilir. IV uygulama ilacın direk kan dolaşımına verilmesi nedeniyle dikkatli uygulanmalıdır.

Uygulama Alanı Aşağıdakilerin herhangi birinin varlığında o venden enjeksiyon yapılmaz. Ağrı Ödem Kızarıklık Hassasiyet Arterio-venöz fistül veya şant varlığı Açıklanamayan ateş

IV Enjeksiyon Uygulama Sırasında İğnenin damarda olup olmadığı, İlacın özelliğine göre erken komplikasyonlar gözlenir.

IV Perfüzyon Sırasında İnfüzyon akışı Dakikada damla sayısı Damarda olup olmadığı Sık manüpilasyona bağlı tespit flasterlerinin çıkıp çıkmadığı gözlenir.

IV Tedavinin Komplikasyonları Enfeksiyon belirtilerin oluşmaya başlaması (ağrı, ateş, ödem, kızarıklık, hassasiyet) İnfiltrasyon/Ekstavazasyon (ağrı, ödem, kızarıklık, hassasiyet) Tromboflebit Pirojenik reaksiyon (üşüme, titreme, ateş, kızarıklık) Pulmoner ödem (dispne, öksürük, dışarıdan duyulabilen raller, siyanoz, taşikardi, hipotansiyon, terleme, ölüm korkusu) Emboli

Son olarak KAYIT Yaptığınız ve gözlemlediğiniz her şeyi kaydedin Son olarak KAYIT Yaptığınız ve gözlemlediğiniz her şeyi kaydedin. Kaydetmediyseniz yapmamışsınızdır.

TEŞEKKÜRLER...