«Okulöncesi ve İlköğretim Dönemi Öğrencilerinin Tanılanması Öncesinde Okulları Tarafından Yapılan Çalışmaların Değerlendirilmesi» Mustafa AYRAL, Şadan ÖZCAN, Nedim ÖZDEMİR, Şenol DEMİRHAN, Ahmet ÜNLÜ, Hamza YILMAZ, Oya GÜNGÖR, Ferit TOPRAK, Hakan KARAGÖZ

Giriş: Eğitsel değerlendirme ve tanılama, özel eğitim gerektiren bireyin, eğitsel amaçla tüm gelişim alanlarındaki özellikleri ve akademik disiplin alanlarındaki yeterlilikleriyle eğitim ihtiyaçlarının belirlenerek, en az sınırlandırılmış eğitim ortamına ve özel eğitim hizmetine karar verme süreci olarak tanımlanmaktadır. Süreç olarak ise, birey hakkında karar vermek için yapılan bilgi toplama sürecidir ve engelli ya da risk durumunda olduğu düşünülen öğrencileri belirleme, sınıflama ve programa yerleştirme, bireyselleştirilmiş eğitim programı hazırlama, uygun hedef ve amaçları seçme, öğrenme stratejilerini belirleme ve uygulanan program sonucunda gelişmenin değerlendirilmesi amaçlarıyla yapılmaktadır.

Özel eğitim gerektiren bireylerin inceleme, tanılama ve yerleştirilecekleri uygun eğitim ortamları için öneride bulunma görevi Rehberlik ve Araştırma Merkezleri’nindir (RAM). RAM’lar tarafından değerlendirme yapılırken, Eğitsel değerlendirme ve tanılama sürecinde veli, okul ve uzmanlar iş birliği içinde çalışırlar. Okullarla yapılan işbirliğinin en çok kullanılan ve değerlendirme sürecinde zorunlu olarak kullanılması gereken araçlarından birisi, değerlendirme ve tanılama amacıyla RAM’a yönlendirilen bireyle ilgili olarak doldurulan eğitsel inceleme isteği formlarıdır. Bu formlarda değerlendirme öncesi (gönderme öncesi) süreçte yapılan çalışmalar anlatılmaktadır.

Gönderme öncesi süreçte öğrencinin genel eğitim sınıfına akademik ve sosyal yönden katılımı beklenenin altında ise başka bir deyişle öğrenci gönderme öncesi süreçte planlanan hedefler doğrultusunda gelişme gösteremiyorsa ayrıntılı değerlendirme için gönderme süreci başlatılmaktadır (Kirk & ark., 2006, Kargın, 2007). Öğrencinin ayrıntılı değerlendirmeye gönderilmesi kararı, sınıf öğretmeni ile birlikte okul rehberlik servisi ve öğrencinin ailesinin birlikte vermesi gereken bir karardır. Gönderme sürecinde öğrenci için alınan tüm önlemler, yapılan tüm uyarlamalar, uyarlama sonuçları ve öğrenci hakkında toplanan tüm bilgiler rapor haline getirilir (Kargın, 2007).

Raporda, Veli görüşmesi, Sağlık kuruluşuna gönderme, Rehberlik servisi ile işbirliği, Sınıfın fiziki ortamında düzenlemeler, Öğretim yöntem ve tekniklerinde düzenlemeler, Öğretim materyallerinde düzenlemeler, gibi alanlarda neler yapıldığı belirtilmektedir. Böylece ayrıntılı değerlendirme sürecine öğrenci daha fazla bilgi ile gönderilmiş olur.

Amaç: Bu çalışmada, eğitsel değerlendirme ve tanılama amacıyla RAM’a yönlendirilen okulöncesi ve ilköğretim öğrencilerinin gönderme öncesinde okulları tarafından yapılan çalışmaların bir değerlendirmesi yapılmaktadır. Değerlendirme sonucunda, 1. Okul tarafından yapılan çalışmaların niteliğinin değerlendirilmesi; 2. Yeterlik düzeyleri; 3. Hangi çalışmalara daha fazla yer verildiği; 4. Ailelerin bu çalışmalara katılma düzeyleri belirlenmeye çalışılmıştır.

Amaç: Çalışma, kurumsal bir araştırma (Altındağ RAM) özelliği taşıdığından, araştırma sonuçları evrendeki okullar ve öğretmenler tarafından paylaşılacak; kurum tarafından verilen öğretmen eğitimlerinde de kullanılacaktır.

Yöntem: Çalışmada tarama yöntemi kullanılmaktadır. Veri toplama aracı olarak, eğitsel değerlendirme ve tanılama amacıyla RAM’a yönlendirilen okulöncesi ve ilköğretim öğrencileriyle ilgili olarak doldurulan Eğitsel İnceleme İsteği Formları kullanılmıştır. Okul tarafından yapılan çalışmaların türü ve düzeyini belirlemek üzere, formlardan elde edilecek olan veriler üzerinde frekans ve yüzde hesapları yapılmıştır.

Eğitsel İnceleme İsteği Nedeni

Probleme Yönelik Okulda Alınan Önlemler

Yöntem: Çalışmanın evreni Ankara İli Altındağ İlçesidir. Altındağ ilçesindeki tüm vakalar üzerinde çalışıldığından, örneklem seçilmemiştir.

Bulgular:

Yüzde Eğitim Kademeleri Açısından Öğrenci Sayıları ve Yüzdeleri Grafik 1. Eğitim Kademeleri Açısından Öğrenci Sayıları ve Yüzdeleri Yüzde

Grafik 2. Sınıflara Göre Öğrenci Sayıları ve Yüzdeleri Yüzde

Anne ve Babanın Eğitim Düzeyi Grafik 3. Anne ve Babanın Eğitim Düzeyi Yüzde

Anne ve Babanın Meslek Dağılımları Grafik 4. Anne ve Babanın Meslek Dağılımları Yüzde

Anne ve Babanın Gelir Grubu Grafik 5. Anne ve Babanın Gelir Grubu Yüzde

Sınıf Düzeyleri Açısından Engel Türleri Grafik 6. Sınıf Düzeyleri Açısından Engel Türleri Birey Sayısı

Sınıf Düzeyleri Açısından Engel Düzeyleri Grafik 7. Sınıf Düzeyleri Açısından Engel Düzeyleri Birey Sayısı

Sınıf Düzeyleri Açısından Engel Düzeyleri (%) Grafik 8. Sınıf Düzeyleri Açısından Engel Düzeyleri (%) Yüzde

İkinci Engel Türlerinin Dağılımı Grafik 9. İkinci Engel Türlerinin Dağılımı Yüzde

Yüzde Eğitim Kademeleri Açısından Grafik 10. Eğitim Kademeleri Açısından İnceleme Öncesi Tıbbi Tanılama Durumu Yüzde

Sınıf Düzeyleri Açısından Eğitsel Değerlendirme İsteği Nedeni Grafik 11. Birey Sayısı

Sınıf Düzeyleri Açısından Eğitsel Değerlendirme İsteği Nedeni (%) Grafik 12. Yüzde

Eğitim Kademeleri Açısından Eğitsel Değerlendirme İsteği Nedeni Grafik 13. Birey Sayısı

Eğitim Kademeleri Açısından Eğitsel Değerlendirme İsteği Nedeni (%) Grafik 14. Yüzde

İnceleme Formunu Dolduranların Eğitim Kademelerine Göre Dağılımı Grafik 15. İnceleme Formunu Dolduranların Eğitim Kademelerine Göre Dağılımı Birey Sayısı

İnceleme Formunu Dolduranların Eğitim Kademelerine Göre Dağılımı (%) Grafik 16. İnceleme Formunu Dolduranların Eğitim Kademelerine Göre Dağılımı (%) Yüzde

İnceleme Formunu Dolduranların Dağılımı Engel Türüne Göre İnceleme Formunu Dolduranların Dağılımı Grafik 17. Birey Sayısı

İnceleme Formunu Dolduranların Dağılımı (%) Grafik 18. Engel Türüne Göre İnceleme Formunu Dolduranların Dağılımı (%) Yüzde

İnceleme Formunu Dolduranların Dağılımı Engel Düzeyine Göre İnceleme Formunu Dolduranların Dağılımı Grafik 19. Birey Sayısı

İnceleme Formunu Dolduranların Dağılımı (%) Engel Düzeyine Göre İnceleme Formunu Dolduranların Dağılımı (%) Grafik 20. Yüzde

Sınıf Düzeyleri Açısından Probleme Yönelik Okulda Alınan Önlemler Grafik 21. Sınıf Düzeyleri Açısından Probleme Yönelik Okulda Alınan Önlemler Birey Sayısı

Sınıf Düzeyleri Açısından Probleme Yönelik Okulda Alınan Önlemler (%) Grafik 22. Sınıf Düzeyleri Açısından Probleme Yönelik Okulda Alınan Önlemler (%) Yüzde

Eğitim Kademeleri Açısından Probleme Yönelik Okulda Alınan Önlemler Grafik 23. Eğitim Kademeleri Açısından Probleme Yönelik Okulda Alınan Önlemler Birey Sayısı

Eğitim Kademeleri Açısından Grafik 24. Eğitim Kademeleri Açısından Probleme Yönelik Okulda Alınan Önlemler (%) Yüzde

Birincil Engel Türü Açısından Probleme Yönelik Okulda Alınan Önlemler Grafik 25. Birey Sayısı

Birincil Engel Türü Açısından Probleme Yönelik Okulda Alınan Önlemler (%) Grafik 26. Yüzde

Sonuçlar: Zihinsel yetersizlik alanında tanılama sürecinde gecikme olduğu görülmektedir. Bireylerin tıbbi tanılamalarında da geç kalındığı görülmektedir. Eğitsel inceleme isteği açısından, okulöncesi dönemde en çok dil ve konuşma güçlüğü eğitsel inceleme isteği nedeni olurken, ilkokulun başlamasıyla birlikte akademik başarısızlık nedeni ön plana çıkmakta ve ilköğretim süresince birincil inceleme isteği nedeni olmaktadır. Dikkat problemi ilkokulun başlamasıyla birlikte artış göstermekte ve ilköğretim süresince ikincil değerlendirme isteği nedeni olarak karşımıza çıkmaktadır. Akademik başarı endişesi, öğretmenlerin öncelikli alanı gibi görünmektedir.

Sonuçlar: Gönderme öncesi süreç çoğunlukla sınıf öğretmeni+rehber öğretmen tarafından çalıştırılmaktadır. İdeal olan sınıf öğretmeni+rehber öğretmen+veli %20 düzeyindedir. Yalnızca sınıf öğretmeni tarafından incelemeye gönderilme oranı, ideal olanın oranıyla aynıdır. Engel türüne göre ise, otizmde sınıf öğretmeni+rehber öğretmen oranı artarken, sınıf öğretmeni+veli oranı neredeyse sıfıra yaklaşmaktadır.

Sonuçlar: Problem durumunu önleme çalışması olarak, genelde veliyle görüşme yöntemi hakimdir. Eğitsel düzenlemeler ve uzman desteği alma düzeyi, çok düşüktür. Özellikle öğretim materyallerinde düzenlemeler yapma, öğretmenlerin çok başvurduğu bir yöntem değildir. Okulöncesinde ilkokula kadar rehber öğretmenin desteğini alma düzeyi sürekli bir düşüş seyrinde iken, bu seyir ilkokulla birlikte tekrar yükselişe geçmektedir.

Öneriler: Eğitsel ve tıbbi tanılamayı hızlandırıcı önlemler alınmalıdır. Özellikle akademik başarısızlık durumunda, okul personelinin eğitsel tanılama konusunda ipuçları elde edebileceği ölçme araçlarını kullanmayla ilgili bilgi, deneyim ve yetkisi arttırılmalıdır. İşitme ve görme yetersizliklerini yakalayabilecek testlerin okul ortamında daha çok kullanılması sağlanmalıdır. Gönderme öncesi süreçte velinin de aktif olarak katılımı sağlanmalıdır. Önleyici çalışmalar olarak eğitsel düzenlemelere daha fazla ağırlık verilmelidir. Belirtilen önlemlerin alınmasında, RAM’ların daha aktif olmaları gerekir.

«Okulöncesi ve İlköğretim Dönemi Öğrencilerinin Tanılanması Öncesinde Okulları Tarafından Yapılan Çalışmaların Değerlendirilmesi» Mustafa AYRAL, Şadan ÖZCAN, Nedim ÖZDEMİR, Şenol DEMİRHAN, Ahmet ÜNLÜ, Hamza YILMAZ, Oya GÜNGÖR, Ferit TOPRAK, Hakan KARAGÖZ