İSİMLER

Yapılarına Göre İsimler ↓ ↓ ↓ Basit İ. Türemiş İ. Birleşik İ.

1. Basit İsim Herhangi bir yapım eki almamış, kök hâlindeki isimlere denir. Çekim eki almış hâlde kullanılabilirler. İnsan, kelebek, gölge, yaprak(lar), kağıt(ta), kuş(u), çiçek(ler), dağ(dan), bir(de)

2. Türemiş isim İsim veya fiil kök ve gövdeleriyle yansıma kelimelere bir yapım ekinin getirilmesiyle oluşturulmuş, şekil ve anlam olarak yeni isimlere denir. a. İsimden türeyenler b. Fiilden türeyenler kömürlük yemek homurtu çalışmak Türkçe danışma Ankaralı atkı bencil sevgi Yaşargil yazı sonuncu batı elmacık algı Müslümanlık asma (yaprağı) dondurma (külâhı)

3. Birleşik İsim Birleşik isimler, birden fazla kelimenin bir araya gelip yeni bir varlığı veya kavramı karşılayacak şekilde kalıplaşarak oluşturdukları, anlam ve şekil bakımından yeni isimlerdir. Birleşik ismi oluşturan kelimeler arasına herhangi bir ek veya kelime giremez; girerse bu kelime grubu birleşik isim olmaktan çıkar, belirtili isim tamlaması veya başka bir kelime grubu olur. Bu isimler anlam bakımından tam bir kalıplaşmaya uğradıkları için tek bir kelime olarak kabul edilir ve bu şekilde kullanılırlar. Birleşik isim yapma yolları:

Anlam kayması yoluyla Birleşik ismi oluşturan kelimelerin tamamı (genellikle iki kelimeden oluşur) anlam kaybına uğrayabilir. Hanımeli, aslanağzı, katırtırnağı, devetabanı, suçiçeği, demirbaş, denizaltı, kuşpalazı... Kelimelerden sadece birisi anlam kaybına uğrayabilir: Adamotu, yayınbalığı, incehastalık, akçaağaç, akçakavak, akciğer, karabiber, alageyik başbakan, karatavuk, yerelması, karafatma…

b. Ses kaynaşması-değişimi yoluyla Cumartesi → cuma+ertesi Pazartesi → pazar+ertesi Kahvaltı → kahve+altı Kaynana → kayın+ana Sütlaç → sütlü+aş

Aşağıdakilerin hangisinde altı çizili sözcüğün yazımında bir yanlışlık vardır? Herkes havasının temizliği nedeniyle Altınoluk'u tercih ediyor. B) Buradaki evlerin etrafını hanımeli kokusu kuşatmıştı. C) Kardeşim, geçen sene karşımızdaki ilk öğretim okuluna kaydoldu. D) Çanakkale'de batık birçok denizaltı varmış. E) Kültür konusunda makaleleriyle Gökalp topluma kılavuzluk etmiştir.

Aşağıdakilerden hangisinde yansıma sözcük isim görevinde kullanılmamıştır? A)Tencerenin fokurtusunu duyunca mutfağa koştu. B)Gölge oyunu olan Karagöz bir zırıltıyla başlardı. C)Önce şimşek çaktı, gök gürledi, sonra yağmur yağdı. D)Kuşların cıvıltısı, ağaçların sesiyle sarmaş dolaştı. E)Yaprakların fısıltısını dinleyerek dinlenirim hep.

"–men" yapım eki, aşağıdaki altı çizili sözcüklerin hangisinde farklı bir görevde kullanılmıştır? A) Gözetmen, öğrencisini sert bir dille uyardı. B) Dün yazısını okuduğum eleştirmen güzel bir konuya değinmiş. C) O evcimen bir insana benziyor. D) Yönetmen, oyunun kurallarını aktörlere anlatıyordu. E) Türkiye'de artık seçmen bilinçlenmeye başladı.

Daima gelişmeye açık atak ve bıçkın bir insanın biçimsel  özelliklerini   sergiliyordu.                        I                  II.                                   III.               IV.                    V Bu cümledeki altı çizili sözcüklerden hangisinin kökü tür bakımından diğerlerinden farklıdır? A) I   B) II.    C) III.       D) IV.       E)  V.

Neylersin, ölüm herkesin başında Uyudun uyanamadın olacak II Kim bilir nerde, nasıl, kaç yaşında III Bir namazlık saltanatın olacak IV Taht misali o musalla taşında V Yukarıdaki dizelerde altı çizili sözcüklerin hangisi yapıca farklıdır? A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.

V A) I-II B) II-III C) III - V D) I - IV E) IV – V Şair, bir bardak suyun şırıltısıyla ırmağın akışını; gölün, denizin, okyanusun I II III IV hatırlatan insandır. V Bu cümledeki numaralanmış sözcüklerden hangi ikisi, yapısı bakımından ötekilerden farklıdır? A) I-II B) II-III C) III - V D) I - IV E) IV – V dalgalarını

İsmin Hâlleri ↓ ↓ ↓ ↓ ↓ Yalın Belirtme (Yükleme) Yönelme Bulunma Ayrılma (Uzaklaşma/Çıkma) +ı +a/+e +de +den +i +da +dan +u +te +ten +ü +ta +tan

Yalın Hâl (Nominatif) Kendine özgü bir eki yoktur. İsimlerin hiçbir hâl eki almamış hâlleridir. Çoğul, iyelik ve bildirme eki almış olabilir. Bu durumda da yalın hâlde sayılırlar. ev, okul, yol, çocuk, fikir, baba(sı), defter(ler), çalışkan(dır)... Yapım ekleri de ismin yalın durumunu değiştirmez. kalemlik, bilgili, susuz, meslektaş... Birleşik isimler de hâl eki almamışlarsa yalındırlar. dershane, tanksavar, gecekondu, bilirkişi...

Belirtme (Yükleme) Hâli “+i” ekiyle yapılır. İsmin, fiildeki işten, hareketten, eylemden doğrudan etkilenme ve onunla ilgili olma hâlidir. Bu eki alan isimler cümlede belirtili nesne görevinde bulunur. ev-i gördüm, kapı-y-ı açtım, okul-u boyadılar, gül-ü koparmayın... Uyarı: Türkçede iki tane +i eki vardır: iyelik eki ve belirtme hâl eki. İyelik eki sözcüğe aitlik anlamı katar. Bu, cümlenin anlamından da çıkarılabilir. +i: iyelik eki: “(onun) Kalemi kırmızı olduğu için yazmasına izin vermedi.” +i: belirtme hâl eki: “Kalemi yine mi sıranın altında unuttun?”

Yönelme Hâli “+e” ekiyle yapılır. Yönelme hâlinde, ismin belirttiği kavrama yöneliş, dönme, yaklaşma, ulaşma söz konusudur. Sinema-y-a git, ev-e dön... Bizi karşılamak için kapıya geldi. Bugün okula gitti. Benim itirazım yapılan haksızlığa. (haksızlığadır: yüklem)

Bulunma Hâli “-dE” ekiyle yapılır. Eylemin yapıldığı yeri, nesneyi ya da soyut kavramı bildirir. ev-de oturma, okul-da öğren, yurt-ta kaldı, devlet-te bulunuyor...

Ayrılma Hâli: +DEn ekiyle yapılır. Çıkma, ayrılma, uzaklaşma bildirir. Ali, evden yeni çıktı. Birçok seneler geçti dönen yok seferinden. Gönüldendir şikâyet Bebek gürültüden uyandı Yalnızlıktan sıkıldım Yağmur hafiften yağıyor. Ben onu yakından tanırım. Bundan iyisi bulunmaz. Soruların cevabını sözlerimden çıkaracaksınız. Zavallı çocuk günden güne eriyor. Yarın geceden yola çıkmayı düşünüyoruz. Tahtadan kılıçlarla oynuyorlardı.