KULLANICI KAVRAMI ve DANIŞMA HİZMETLERİ- I BBY154 Bilgi Hizmetleri (2015)

Danışma hizmeti Danışma hizmetinin tanımı? Amaç, Hizmetin esası, Belirli bilgi gereksinimlerinin karşılanmasına yardımcı olmak amacıyla bilgi yöneticileri tarafından bilgi kaynaklarının önerilmesi, yorumlanması, değerlendirilmesi ve kullanılması/kullandırılması işlemlerini içeren bilgi hizmetleridir. Amaç, bilgi arayan kişiye, bilgi merkezinin içindeki veya dışındaki kaynaklardan yararlanarak en kısa, en kolay, en doğru (ve çoğu zaman en güncel) biçimde bilgi sağlamaktır. Hizmetin esası, kullanıcılar tarafından sorulan sorulara doğru ve mümkün olduğunca hızlı yanıt vermektir. Danışma hizmetinin temeli? Belirli bilgi gereksinimlerinin karşılanmasına yardımcı olmak amacıyla bilgi yöneticileri tarafından bilgi kaynaklarının önerilmesi, yorumlanması, değerlendirilmesi ve kullanılması/kullandırılması işlemlerini içeren bilgi hizmetleridir. Amaç, bilgi arayan kişiye, bilgi merkezinin içindeki veya dışındaki kaynaklardan yararlanarak en kısa, en kolay, en doğru (ve çoğu zaman en güncel) biçimde bilgi sağlamaktır. Hizmetin esası, kullanıcılar tarafından sorulan sorulara doğru ve mümkün olduğunca hızlı yanıt vermektir. Bilgi merkezinin başarısı ve kullanıcı memnuniyeti büyük ölçüde danışma hizmetlerinin başarısına bağlıdır. Bilgi merkezinin başarısı ve kullanıcı memnuniyeti büyük ölçüde danışma hizmetlerinin başarısına bağlıdır.

..Danışma hizmeti Danışma hizmetleri Doğrudan verilen danışma hizmetleri: Bilgi sağlama, rehberlik, literatür araştırma ve bibliyografya hazırlama, atıf tarama / dizin bilgisi bulma, kullanıcı eğitimi, .. Dolaylı olarak verilen danışma hizmetleri Kullanıcı istatistikleri tutma, personel kaynaklarının seçimi, danışma kaynaklarının seçimi ve değerlendirilmesi, tanıtıcı afiş, broşür, CD, v.b. hazırlama, .. Sosyal ağlar aracılığıyla kaynak ve hizmetleri tanıtmak ve kullanıcılarla iletişim halinde olmak

Danışma birimine başvuran kullanıcı “tip”leri Gereksinim duyduğu bilginin ne olduğunu ve bunu nasıl bulacağını bilemeyen kullanıcı. Gereksinim duyduğu bilginin/kaynağın nasıl araştırılacağı ve aradığı bilginin en çabuk nasıl bulunacağı konusunda yönlendirmeye gereksinim duyar. Belirli bir soru ile gelip son derece detaylı yanıtlar bekleyen kullanıcı. Bu kişiler genelde yalnızca verilecek yanıtla ilgilenirler, kütüphane ile ilgili çok az bilgi sahibidirler ya da hiç bilgileri yoktur. Bu nedenle bu kişilere verilecek yanıtlar da kısa, net, doğru ve tatmin edici olmalıdır. ** Kullanıcı tipleri 4 başlık altında gruplanabilir. 1. Gereksinim duyduğu bilginin ne olduğunu ve bunu nasıl bulacağını bilemeyen kullanıcı. * Gereksinim duyduğu bilginin/kaynağın nasıl araştırılacağı ve aradığı bilginin en çabuk nasıl bulunacağı konusunda yönlendirmeye gereksinim duyar. 2. Belirli bir soru ile gelip son derece detaylı yanıtlar bekleyen kullanıcı. * Bu kişiler genelde yalnızca verilecek yanıtla ilgilenirler, kütüphane ile ilgili çok az bilgi sahibidirler ya da hiç bilgileri yoktur. Bu nedenle bu kişilere verilecek yanıtlar da kısa, net, doğru ve tatmin edici olmalıdır.

Danışma birimine başvuran kullanıcı “tip”leri Tahmin edilemeyen gereksinimlerle gelen kullanıcılar. Ödev için bilgi arayan öğrenci, hekimlik dışı ilgi alanlarına (örn. hobiler) sahip doktor, vb. Bu kişiler farklı materyallere ihtiyaç duyabilir, farklı düzeyde ve derinlikte bilgi isteyebilir. Bu kullanıcıların zorlayıcı tarafı, aradıkları bilgiyi kesin olarak danışma biriminde bulabileceklerini düşünmeleridir. 3. Tahmin edilemeyen gereksinimlerle gelen kullanıcılar. * Ödev için bilgi arayan öğrenci, hekimlik dışı ilgi alanlarına (örn. hobiler) sahip doktor, vb. * Bu kişiler farklı materyallere ihtiyaç fuyabilir, farklı düzeyde ve derinlikte bilgi isteyebilir. * Bu kullanıcıların zorlayıcı tarafı, aradıkları bilgiyi kesin olarak danışma biriminde bulabileceklerini düşünmeleridir.

Danışma birimine başvuran kullanıcı “tip”leri “Bilmiyorum ve umurumda da değil” tipi kullanıcılar. Genelde aileleri ya da öğretmenleri tarafından kütüphaneye (zorla) yollanmış kişilerdir. Güncel olaylar, tarih, coğrafya ve benzeri konularda çok az bilgiye sahiptirler. Ne istediklerini, ne tür bilgiye ihtiyaç duyduklarını anlamak çok kolay olmayabilir (çünkü genelde kendileri de çok emin değildir). 4. “Bilmiyorum ve umurumda da değil” tipi kullanıcılar. - Genelde aileleri ya da öğretmenleri tarafından kütüphaneye (zorla) yollanmış kişilerdir. - Güncel olaylar, tarih, coğrafya ve benzeri konularda çok az bilgiye sahiptirler. - Ne istediklerini, ne tür bilgiye ihtiyaç duyduklarını anlamak çok kolay olmayabilir (çünkü genelde kendileri de çok emin değildir).

Danışma soruları Danışma soruları iki genel başlıkta gruplanabilir: Kullanıcı bir kaynağın olup olmadığını sorar: Yazar, eser adı ve diğer erişim noktaları aracılığıyla yardımcı olunur (katalog, veri tabanları, vb.). Özel bir kaynak bilgisi olmaksızın bilgi arıyor olabilir: “Danışma görüşmesi”ni gerektiren bir durumdur.

Danışma soruları ~danışma görüşmesi Kullanıcıya danışma görüşmesi ile yardımcı olabilmek için kullanıcının konuştuğu dili “bilgi bilim”in kullandığı dile çevirebilmek gerekir. Örneğin, kullanıcı danışma birimine şu istekle gelir: “İç savaşla ilgili bilgi arıyorum”. Kütüphanecinin görüşme sırasında konu ile ilgili şu soruları sorması gerekir. Hangi iç savaş? Soruyu coğrafik ve tarihsel açıdan sınırlandırabilmek için Ne için araştırıyorsunuz? Hangi kaynak türlerini önerebileceğini anlamak için Konunun tam olarak hangi yönünü araştırıyorsunuz? Uygun kaynak türünü, uygun anahtar sözcükleri belirleyebilmek, görüşmeyi ayrıntılandırabilmek için * Kütüphanecinin görüşme sırasında konu ile ilgili şu soruları sorması gerekir. - Hangi iç savaş? -- Soruyu coğrafik ve tarihsel açıdan sınırlandırabilmek için - Ne için araştırıyorsunuz? -- Hangi kaynak türlerini önerebileceğini anlamak için - Konunun tam olarak hangi yönünü araştırıyorsunuz? -- Uygun kaynak türünü, uygun anahtar sözcükleri belirleyebilmek, görüşmeyi ayrıntılandırabilmek için

Danışma soruları ~türleri Yönlendirme gerektiren sorular: “Kataloğu nasıl/nereden kullanabilirim?” “Danışma kaynaklarını nerede bulabilirim?” “Buradan internete bağlanabilir miyim?” “Burada kantin/kafe var mı?” “Şarj aletiniz var mı?” “Priz var mı?” ....... Danışma sorusu türleri: - Yönlendirme gerektiren sorular - Klasik “ready reference” soruları - Özel arama soruları - Araştırmaya yönelik sorular * Yönlendirme gerektiren sorular: - “Kataloğu nasıl/nereden kullanabilirim?” - “Danışma kaynaklarını nerede bulabilirim?” - “Buradan internete bağlanabilir miyim?” - “Burada kantin var mı?” - “Şarj aletiniz var mı?” - “Priz var mı?” .......

..Danışma soruları ~türleri Klasik “ready reference” soruları: “Ankara Valisi’nin adı nedir?” “Türkiye’nin en uzun kayak pisti hangisidir?” “Türkiye’deki kuş türleri nelerdir?” gibi bir ya da birkaç kaynaktan hemen cevaplanabilecek sorulardır: Kim? (Kim söylemiş, kim yapmış, kim kurmuş, vb.) Ne? (Şu nedir, neye benzer, nasıldır, vb.) Nerede? Niçin? Ne zaman? Klasik “Ready reference” soruları: - “Ankara Valisi’nin adı nedir?” - “Türkiye’nin en uzun kayak pisti hangisidir?” “Türkiye’deki kuş türleri nelerdir?” gibi bir ya da birkaç kaynaktan hemen cevaplanabilecek sorulardır: * Kim? (Kim söylemiş, kim yapmış, kim kurmuş, vb.) * Ne? (Şu nedir, neye benzer, nasıldır, vb.) * Nerede? * Niçin? * Ne zaman? Günümüzde, yanıtı hazır danışma soruları kütüphaneler ve kütüphanecilerden çok Google’a soruluyor. Daha önceden “Ankara Valisi”nin adı resmi gazete ya da bazı rehberler aracılığı ile ulaşılabilen, herkesin hızla erişmesinin mümkün olmayabileceği bir bilgi iken Internet sayesinde bugün bu bilgileri çoğu zaman kullanıcılar kendi kendilerine elde ediyorlar. Bu noktada bilgi merkezleri ve uzmanlara yeni bir görev düşüyor: Kullanıcı eğitimi. Kullanıcı, Internet’ten hızla elde ettiği ismi Ankara Valisi olarak kayıtlarına geçirse fakat kullanıcının bilgiyi elde ettiği site bir önceki valinin isminden sonra güncellenmemiş, güvenilir sınıfında değerlendirilmeyecek bir kaynaksa? Kullanıcıların çoğunun bilgi okuryazarı olmadığı düşünülürse bilgi uzmanları ya da bilgi merkezlerinin danışma birimleri kullanıcılara bilgi okuryazarlığı becerileri kazandırabilmek için eğitim sürecine katılması daha da önem taşıyor. Bilgi uzmanları ya da merkezleri günümüzde kullanıcıların Internet denen yeni nesil bilgi kaynağı ile olan tüm tecrübelerinde onların yanında bulunmaları imkansız. Bu durumda bilgi merkezlerinin, kullanıcıların özellikle Internet’te doğru kaynakları seçip kullanabilmelerini sağlamak için eğitim odaklı yeni hizmetler düzenlemesi, eğitim programlarının tasarlanması görevini üstlenmesi gerekir.

Ready reference? Hemen yanıtlanabilecek sorular: Tarihler ve olaylar, kişiler, istatistikler, “ilk”ler, “en”ler vb. Özellikle Internet’ten önce kütüphanelerin danışma birimlerine yöneltilen soruların genelde (%30-40) bu tip sorulardan oluştuğu söylenmektedir (Katz, 1987, s.42). Bu tip sorular her tür «danışma kaynağı» tarafından yanıtlanabilir (katalog, ansiklopedi, vb.). Ancak bazı hazır danışma sorularını yanıtlamak için üretilen özel kaynaklar da vardır. →→→ -Hemen yanıtlanabilecek sorular: Tarihler ve olaylar, kişiler, istatistikler, “ilk”ler, “en”ler vb. -Özellikle kütüphanelerin danışma birimine yöneltilen soruların genelde (%30-40) bu tip sorulardan oluştuğu söylenir (Katz, 1987, s.42). -Bu tip sorular her tür danışma kaynağı tarafından yanıtlanabilir (katalog, ansiklopedi, vb.) Ancak bazı hazır danışma sorularını yanıtlamak için üretilen özel kaynaklar da vardır. →→→

BİLGİ KAYNAKLARININ TÜRLERİ Danışma kaynakları: BİlGİNİN KENDİSİNİ VEREN – IV “Ready reference” * *(BBY 153 dersi son hafta slaytlarının devamı)

Bilginin kendisini veren danışma kaynakları: [hatırlatma] Ansiklopediler Sözlükler Coğrafi kaynaklar Harita Atlas Gazetteer Turizm rehberleri Coğrafi ansiklopedi ve sözlükler Coğrafi bilgi sistemleri Diğer “hazır danışma” (ready reference) kaynakları Almanak Yıllık El kitapları Rehberler Biyografiler

Almanak Almanac, Almanack, Factbook, Book of Facts,… Takvime göre düzenlenmiş, özel bir alan veya bir grup farklı alanda bilgiler içeren genelde düzenli ve yıllık olarak üretilen yayınlardır. Dünya çapında bilinen almanaklar genellikle her yıl piyasaya yeni baskı sürer. Bazı almanaklar tüm dünyadan istatistiksel ve betimleyici bilgiler içerir. Yakın tarihe (örneğin geçmiş 1 yıla) ait olayların özetleri de bu kaynaklarda bulunabilir. Almanaklarda genellikle ülkelerdeki kurumlar, kişiler ve olaylar hakkında güncel bilgiler derlenir. Eski ve yeni bilgilerin (örneğin istatistiklerin) karşılaştırıldığı almanaklar da vardır. - Almanac, Almanack, Factbook, Book of Facts,… - Takvime göre düzenlenmiş, özel bir alan veya bir grup farklı alanda bilgiler içeren genelde düzenli ve yıllık olarak üretilen yayınlardır. - Dünya çapında bilinen almanaklar genellikle her yıl piyasaya yeni baskı sürer. - Bazı almanaklar tüm dünyadan istatistiksel ve betimleyici bilgiler içerir. - Yakın tarihe (örneğin geçmiş 1 yıla) ait olayların özetleri de bu kaynaklarda bulunabilir. - Almanaklarda genellikle ülkelerdeki kurumlar, kişiler ve olaylar hakkında güncel bilgiler derlenir. - Eski ve yeni bilgilerin (örneğin istatistiklerin) karşılaştırıldığı almanaklar da vardır.

..Almanak Genelde almanaklar tarafından işlenen temel konular: coğrafya, devletler, nüfus, ziraat, ekonomi, iş, sağlık, tıp, din, medya, taşımacılık, bilim, teknoloji, spor ve ödüller,... Ünlü örnekler: Whitaker's Almanack Information Please Almanac The World Factbook World Almanac OECD Factbook …

Whitaker’s Almanack 2014 http://issuu.com/bloomsburypublishing/docs/whitaker_s_2015_sampler/1?e=3257035/9736008

Infoplease

Infoplease - Atlas

Infoplease - Encyclopedia

Infoplease - Dictionary

Infoplease - Thesaurus

Infoplease – Day in History

The World Factbook

The World Factbook

The World Factbook

The World Factbook

The World Factbook

OECD iLibrary portalına proxy ayarlarınızı yaptıktan sonra H. Ü OECD iLibrary portalına proxy ayarlarınızı yaptıktan sonra H.Ü. Kütüphaneleri web sitesinden, elektronik kaynaklar bağlantısı ile erişebilirsiniz.

OECD Factbook (http://www. oecd-ilibrary OECD Factbook (http://www.oecd-ilibrary.org/economics/oecd-factbook-2013_factbook-2013-en) => H.Ü. Proxy ayarları gerekiyor.

OECD Factbook (http://www. oecd-ilibrary OECD Factbook (http://www.oecd-ilibrary.org/economics/oecd-factbook-2013_factbook-2013-en) => H.Ü. Proxy ayarları gerekiyor.

OECD Factbook (http://www. oecd-ilibrary OECD Factbook (http://www.oecd-ilibrary.org/economics/oecd-factbook-2013_factbook-2013-en) => H.Ü. Proxy ayarları gerekiyor. (ekran görüntüsü 2014 yılına aittir)

Deneyin / Okuyun…!! Science Direct veri tabanına girip kullanıcı profilinizi belirleyin ve duyuru hizmetlerini kullanmaya başlayın. American Library Association (ALA) tarafından yayımlanan “Reference & User Services Quarterly” adlı derginin içerik akışına abone olun, yeni çıkan makalelerin size ait bir e-posta adresine iletilmesini sağlayın. H.Ü. Kütüphaneleri, kütüphane bünyesinde bulamadığınız bir kaynağı size sağlamak için ne tür bilgi hizmetleri sunuyor? (Yanıt için kütüphanenin web sayfasını inceleyebilirsiniz.) H.Ü. Kütüphaneleri’nden danışma hizmeti almak isteseniz hangi farklı yolları kullanabilirsiniz? Sanal danışma hizmetlerinin ne olduğunu ve nasıl gerçekleştirilmesi gerektiğini araştırın. Elektronik kaynakların değerlendirilmesi ile ilgili şu yazıyı okuyun: Al, U. ve Al, P. (2003). "Elektronik Bilgi Kaynaklarının Seçimi“ Bilgi Dünyası, 4(1): 1- 14 (http://yunus.hacettepe.edu.tr/~umutal/publications/selectionofe- resources.pdf).

Kaynaklar: * Katz, William. (1987). Introduction to Reference Work: Reference Services and Reference Processes (Vol.2). New York: McGraw-Hill. Dalbello, M. (2001). Reference Sources: Origin, Evaluation and Use http://comminfo.rutgers.edu/~dalbello/courses/evaluation.html http://comminfo.rutgers.edu/~dalbello/courses/evaluation.ppt Al, U. ve Al, P. (2003). "Elektronik Bilgi Kaynaklarının Seçimi“ Bilgi Dünyası, 4(1): 1-14. http://yunus.hacettepe.edu.tr/~umutal/publications/selectionofe-resources.pdf *İncelenmesi gereken kaynaklar ayrıca slaytların içerisinde ve/veya dinleyici notları kısmında belirtilmiştir. Slaytlar hazırlanırken aşağıda listelenen bazı yayımlanmamış ders notlarından yararlanılmıştır: Dr. Dilek Köprülü. BBY 103 Bilgi Kaynakları ve Hizmetleri I. Hacettepe Üniversitesi, Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü. Dr. Coşkun Polat. BBY 12 Bilgi Kaynakları ve Hizmetleri I. Atatürk Üniversitesi, Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü. Nevzat Özel. BBY 101 Genel Danışma Kaynakları I. Ankara Üniversitesi, Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü.