Özürlülerin Sosyal Güvenliği ve Özürlüler İdaresi Başkanlığı Nergis Öztürk

Özürlülük Kavramı Özürlülük, ferdin zihinsel ve/veya bedensel fonksiyonlarındaki kayıplar sonucu ortaya çıkan sınırlılıkları/kısıtlılıkları ifade etmek üzere kullanılan bir kavramdır

Dünya Sağlık Örgütü’nün tanımı dikkate alındığında ise, engellilik, kişiden veya bir bütün olarak vücuttan beklenilen davranışlar, yetenekler ve görevler olarak ifade edilen “normal” aktivitelerin yerine getirilmesindeki eksiklik yada sınırlılıktır. Türkiye’de Özürlülerin Sorunları ve Çözümünde İzlenecek Politika Sempozyumu Sonuç Raporu’na(1995) göre de engellilik “fonksiyon kaybına neden olan organ yokluğu ve bozukluğu sonucu normal yaşamın gereğine uyamama durumu” olup, özürlü birey “bundan dolayı korunmaya, yardıma, bakıma ve yetiştirilmeye muhtaç kişi” olarak tanımlanmıştır.

Avrupa’da Özürlülük Tanımları: Karşılaştırmalı Bir Analiz(2002) başlıklı raporda Avrupa Birliğinde özürlülüğü tanımlama yaklaşımları değerlendirilmekte, medikal modelin geliştirdiği tanıma zıt bir tanım olarak sosyal modelin tanımı vurgulanmaktadır. Medikal tanım, özürlülüğü kişisel bir problem olarak görür; özürlülük doğrudan hastalık, kaza yada başka bir sağlık nedeninden ötürü oluşan ve tıbbi müdahaleyle yada rehabilitasyon ile başa çıkılabilecek bir durumdur. Sosyal model ise, tam tersine özürlülüğü kişiye özgü bir durum olarak ele almaz. Özürlülük kişinin içerisinde bulunduğu sosyal, kültürel içeriğin ve çevrenin ürünüdür ki buna fiziksel yapılarda dahildir.

5378 Sayılı Özürlüler Ve Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanuna göre “Özürlü; doğuştan veya sonradan herhangi bir nedenle bedensel, zihinsel, ruhsal, duyusal ve sosyal yeteneklerini çeşitli derecelerde kaybetmesi nedeniyle toplumsal yaşama uyum sağlama ve günlük gereksinimlerini karşılama güçlükleri olan ve koruma, bakım, rehabilitasyon, danışmanlık ve destek hizmetlerine ihtiyaç duyan kişidir “ olarak tanımlanmıştır.

Özürlülük Türleri Ortopedik Özürlüler Görme Özürlüler İşitme Özürlüler Dil ve Konuşma Özürlüler Zihinsel Özürlüler Süreğen Hastalıklar

Özürlülük –Sosyal Güvenlik İlişkisi Çağdaş hukuk sistemleri karşılaştırıldığında, sosyal güvenlik deyiminin, “sosyal risk” olarak adlandırılan kimi olayların sonuçlarını onarma düşüncesine bağlandığı görülür. Öyleyse, sosyal güvenlik politikalarının temelini sosyal risklerin bireyler üzerindeki etkilerinin giderme çabaları oluşturmaktadır. Bu yönüyle, sosyal güvenlik politikaları, ulusal sosyal politikaların birer parçası durumundadır. Sosyal güvenlik politikalarının anlamı, sosyal risk kavramından hareketle belirlenir. Çünkü anılan kavram, hem sosyal güvenlik politikalarının, hem de sosyal güvenlik sistemlerinin varlık nedenidir; aynı zamanda politika ve sistemleri yönlendirici bir işleve sahiptir.

Sosyal Riskler Hastalık Analık Sakatlık Yaşlılık İş Kazası ve Meslek Hastalığı Ölüm İşsizlik Ailevi Yükler Konut İhtiyacı

Sosyal Güvenlik Hakkına İlişkin Belgeler Uluslararası Çalışma Örgütünün 102 Sayılı Sözleşmesi İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi (22. Ve 25 Md) Atlantik Paktı Avrupa Sosyal Şartı Avrupa Sosyal Güvenlik Kodu Avrupa Sosyal Güvenlik Sözleşmesi

Özürlülerin Sosyal Güvenliği Sosyal güvenlik, hemen her ülkede esas itibariyle sosyal sigortalar ,sosyal hizmet ve sosyal yardımlara dayanır. Sosyal yardım ve sosyal hizmetler, ilgililerin prim ödeme yoluyla katılmasını gerektirmediği halde sosyal sigortalar ilgililerin prim ödeme suretiyle sisteme katılmaları esasına dayanır. Sosyal yardımlarda parasal edim, sosyal hizmetlerde ise hizmet edimi yanı daha ağır basar

Türkiye’deki uygulamalar 5510 sayılı Sosyal Güvenlik ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu çerçevesinde, özürlülerin yaşlılık aylığı, malullük aylığı ve vazife ve/veya harp malullüğü aylığı almalarına ilişkin düzenlemeler yer almaktadır. İşe giriş tarihinden önce veya doğuştan özürlü olanların emekliliği, 5510 sayılı yasanın 28/(4) maddesine göre,” doğuştan özürlü veya işe girmeden önce malul sayılmayı gerektirecek derecede hastalık veya özrü bulunanlar belgelemeleri halinde kamu çalışanları için en az 15 yıllık(5400 gün prim ödemeleri) sigortalı olmaları, diğer çalışanlar için en az 3960 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olmak kaydıyla yaşlılık aylığından yararlanabilirler

Tedavi giderleri Devlet memurları, SSK ve Bağ-kur kapsamında çalışanların tedavi giderleri Sosyal Güvenlik Kurumunca karşılanmaktadır. Tedavileri için gerekli olan ilaç, araç gereç vb. için katılım payı öderler.

Sosyal güvenlik ve istihdam ilişkisi bağlamında konuya bakıldığında, 4857 sayılı İş Kanununun 30. maddesine göre, Kamuya ait işyerlerinde %4 özürlü, %2 eski hükümlü Özel iş yerlerinde %3 çalışma zorunluluğu getirilmiştir. Engellilerin yasadaki bu kotalar doğrultusunda istihdam edilmeleri dolaylı bir sosyal güvenlik uygulamasıdır. çünkü engellilerin çalışma yaşamına dahil edilmesi sosyal güvelik şemsiyesinin altına da girmesi anlamı taşır.

Sosyal Hizmet ve Sosyal Yardımlar Ülkemizde anayasanın 61. maddesi “Devlet sakatların korunmalarını ve toplum hayatına intibaklarını sağlayıcı tedbirleri alır… Bu amaçla gerekli teşkilat ve tesisleri kurar veya kurdurur” şeklindedir. Yine 2022 sayılı 65 Yaşını doldurmuş Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Kanun, 2828 sayılı sosyal hizmetler ve çocuk esirgeme Kurumu Kanunu ve 5378 sayılı Özürlüler ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun bu anlamda temel hukuki dayanaklardır

Korunmaya Muhtaçlık Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu, korunmaya muhtaç özürlüleri kaç yaşında olursa olsun koruma altına alır ve durumuna uygun resmi ve özel bir kuruluşa veya koruyucu aileye yerleştirir. Bu noktada korunmaya muhtaç özürlünün ne anlama geldiğini açıklamak gerekir. Özürlü bireyin bakımından sorumlu olan kimselerin olmayışı, ölümü, ekonomik olarak bakamayacak durumda olması, özürlü bireyi ihmal ve istismar ederek zarar vermesi gibi herhangi bir nedenle görevini yerine getirememesi halinde beden, ruh ve ahlak gelişiminin yada can güvenliğinin tehlikede olması korunmaya muhtaç olmak anlamına gelir.

Bakıma Muhtaçlık Bakıma muhtaçlık ise, “Bakıma Muhtaç Özürlülerin Tespiti ve Bakım Hizmeti Esaslarının Belirlenmesine İlişkin Yönetmelik” çerçevesinde, günlük hayatın alışılmış, tekrar eden gereklerini önemli ölçüde yerine getirememesi nedeniyle hayatını başkasının yardımı ve bakımı olmadan devam ettiremeyecek derecede düşkün olma durumudur.

Resmi bakım ve rehabilitasyon merkezlerinden, Korunma ve bakım hizmetine gereksinimi olan bireyler, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumuna bağlı, Resmi bakım ve rehabilitasyon merkezlerinden, Genel Müdürlüğün izni ile açılan diğer resmi kurum ve kuruluşlara ait merkezlerden Gerçek veya özel hukuk tüzel kişilerine ait özel bakım merkezlerinden veya Bakıma muhtaç özürlünün ikametgahında verilen bakım hizmetinden yararlanır. Bu hizmet özürlünün beden temizliği, yaşadığı mekanın temizliği, bakımı, çamaşırlarının yıkanması vb. hizmetler ile ailenin ve özürlünün durumu kabullenmesi, sosyal yaşama uyumu vb psiko-destek çalışmalarını kapsar.

Özürlülere ilişkin bir diğer sosyal hizmet uygulaması tedavi giderlerine yönelik olan yeşil kart uygulamasıdır. Tedavi giderlerini kendi imkanlarıyla karşılayamayan ve sosyal güvenlik kapsamında bulunmayan özürlü vatandaşların tedavi giderleri yeşil kart ve sosyal yardımlaşma ve dayanışma vakıfları tarafından karşılanmaktadır. Yeşil kart alan özürlülerin bakmakla yükümlü olduğu kişiler de bu haktan yararlanırlar.

Nakdi yardımlar Özürlülük maaşı Muhtaçlık aylığı

AB’den Örnekler Avrupa Birliğine üye tüm ülkeler özrü yüzenden çalışamayan bireylere nakit yardımı sağlamaktadır. Burada iki temel yardım söz konusudur: Birincisi; sigorta katkısı çerçevesinde ev kirası yada düzenli gelir yardımı, ikincisi; sigorta kapsamında olmayan temel gelir katkılarıdır. Tüm Avrupa Birliği üyesi devletlerde çalışma kabiliyetinin yitirilmesi, gelir katkısı bağlamında gözetilen ilk kriterdir. Hollanda, İsveç ve Almanya gibi ülkeler kısmi özürlülük kavramını benimsemişlerdir. Ancak Avrupa Komisyonu bu kavram çerçevesinde gerçekleştirilecek uygulamaların daha hafif özürlü bireylere daha az yardım gibi bir sonuca yol açtığına dikkat çekmektedir.

Yemek yeme, hareket etme ve kişisel temizlik ve ev içi yardım özürlülüğe ilişkin yüksek harcamalar gibi alanlarda özürlülük yardımı ihtiyaç bağlamında tanımlanmaktadır. Avusturya, İrlanda, İtalya, Belçika,İngiltere gibi ülkelerde özürlülüğün bu çerçevede tam zamanlı yada kısmi yardım, destek, danışmanlık, refakat vs. yardımlara ihtiyaç biçiminde değerlendirildiği ve bu yönde düzenlemelerin söz konusu olduğu görülmektedir. Özetle burada vurgulanan yaşamsal faaliyetlerin tek başına sürdürülememesi ve bu anlamda kişinin bağımsız yaşayamamasıdır. Avusturya, Danimarka, Fransa, İtalya, İngiltere ve İrlanda gibi bazı ülkeler bu tanım uyarınca yardım ihtiyacı bulunan özürlüleri de belirtmektedirler. Bunlar görme ve işitme özürleridir. Portekiz bu bağlamda HIV’i, İsveç zihinsel engellileri, Finlandiya kamu ulaşım araçlarını kullanamama ve konuşma güçlüklerini belirtmektedir. Belçika, Almanya ve Hollanda gibi ülkeler ise yardım ihtiyacı çerçevesinde herhangi bir özür türü koşulu belirlememektedir.

Özürlüler İdaresi Başkanlığı Özürlülere yönelik hizmetlerin düzenli, etkin ve verimli bir şekilde yürütülmesini temin etmek için; ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşlar arasında işbirliği ve koordinasyonu sağlamak, özürlüler ile ilgili ulusal politikanın oluşmasına yardımcı olmak, özürlülerin problemlerini tespit etmek ve bunların çözüm yollarını araştırmak üzere 571 sayılı Başbakanlığa bağlı Özürlüler İdaresi Başkanlığı`nın kurulmasına, ilişkin Kanun Hükmünde Kararname 1997 yılında yürürlüğe girmiş ve Başkanlık Ankara’da faaliyete geçmiştir.

Başkanlığın amacı ilgili kanun hükmünde kararnamede şu şekilde özetlenmektedir; Eşit katılım için, özürlülerin sahip oldukları hak ve yükümlülükler konusunda birey, aile ve toplumun bilinçlendirilmesi, tıbbi bakım ve rehabilitasyonlarının sağlanması, günlük yaşamlarında kendi başlarına yaşayabilme kapasitelerinin arttırılması, Bilgi, hizmet ve fiziksel çevre koşullarının özürlüler için ulaşılabilir hale getirilmesi, doğumdan başlayarak okul öncesi, okul çağı ve yetişkinleri kapsayacak biçimde tüm özürlülere eğitimde fırsat eşitliği sağlanması, İstihdamın, mesleki eğitim ve rehabilitasyonla birlikte gerçekleştirilmesi, istihdam alanlarının özürlülerin kullanımına uygunluğunun sağlanması ve teknolojiye uygun alet ve cihazların özürlülerce elde edilmesini kolaylaştırıcı önlemlerin alınması, Özürlülerin sosyal güvenlikleri ile gelirlerinin korunması, aile hayatı ve kişisel bütünlükleri ile kültür, eğlence, spor ve din alanlarına tam katılımlarının sağlanması, Özürlülere ilişkin plan ve programlar ile ekonomik ve sosyal statülerini etkileyen tüm kararların alınması sırasında özürlülerin katılımlarının sağlanmasıdır.

Özürlüler idaresi başkanlığı görev ve sorumlulukları şunlardır; Özürlülüğün önlenmesi, eğitim, istihdam, rehabilitasyon, topluma uyum ve diğer konularda ilgili kurum ve kuruluşlar arasında işbirliği ve koordinasyonu sağlamak, Özürlülere yönelik olarak faaliyet gösteren kurum ve kuruluşlardaki gelişmeleri takip etmek, sorunlarını ve çözüm yollarını araştırmak, bu konuda teklifler hazırlamak ve hazırlatmak, Özürlülerle ilgili konularda inceleme ve araştırmalar yapmak ve yaptırmak, istatistikî bilgilerin toplanmasını ve veri tabanı oluşturulmasını sağlamak, bu konuda projeler hazırlamak ve hazırlatmak, bunları incelemek, değerlendirmek ve uygulatmak,

Özürlülerle ilgili uluslararası gelişmeleri takip etmek, antlaşma ve sözleşmelerin ülkemizdeki uygulamalarını izlemek ve değerlendirmek, Özürlülerle ilgili kanun, tüzük ve yönetmelik tasarıları ve kanun tekliflerini incelemek, görüş bildirmek ve bu konuda teklifler hazırlamak, Gönüllü kuruluşlar ve yerel yönetimlerle işbirliği yapmak, ortak projeler hazırlamak ve sunulan projeleri desteklemek, Görev alanları ile ilgili konularda görsel ve yazılı basın, yayın ve tanıtma faaliyetlerinde bulunmak, eğitim amaçlı filmler yaptırmak, Yürürlükte bulunan mevzuata dayanılarak münhasıran özürlülere tanınan hak ve hizmetlerden yararlanmada kullanılmak üzere kimlik kartı hazırlamak,

Özürlüler İdaresi Başkanlığı bünyesinde ulusal politika belirlenmesineyardımcı olmak üzere Özürlüler Yüksek Kurulu bulunmakta ve Özürlüler Şurası düzenlenmmektedir. 1.Özürlüler Şurası(1999-Çağdaş Toplum, Çağdaş Yaşam ve Özürlüler ) 2. Özürlüler Şurası(2005-Yerel Yönetimler ve Özürlüler ) 3.Özürlüler Şurası(2007-Bakım Hizmetleri) 4.özürlüler Şurası(2009 )