ORTAK TÜKETEMEMEK PAYLAŞMA DAVRANIŞINI ENGELLEYEN FAKTÖRLERİN BELİRLENMESİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA Yrd.Doç.Dr.F.Zeynep Özata Yrd.Doç.Dr.İçlem Er Prof.Dr.Sevgi A. Öztürk Yrd.Doç.Dr. Feyza Ağlargöz

Paylaşım Ekonomisi ve Ortak Tüketim Ürünlere sahip olmak yerine erişime dayalı yeni bir model… “Dünyayı değiştirecek 10 fikirden biri” (Times, 2011) “Önümüzdeki yılların milyar dolarlık yeni sektörü” (Forbes, Economist, The New York Times, 2013) The People Who Share raporuna göre: 2013 yılı itibariyle tüm dünyada paylaşım ekonomisinin 533 milyar dolara ulaştı İngiltere’de 22,4 milyar Sterlin (GSYH’nın %1,4’ü; önümüzdeki 5 yıl içinde bu oranın %15’e yükselek) Paylaşım, dünyada yükselen yeni bir eğilim olarak karşımıza çıkmaktadır. Ürünlere sahip olmak yerine onlara ihtiyacımız olduğunda erişmeye (ulaşmaya) dayalı bu yeni ekonomi, özellikle 2013 yılında Forbes, Economist, The New York Times gibi dünyanın önemli gazete ve dergilerinde arka arkaya yayınlanan makaleler ile gündeme taşınmıştır. Bu dergiler “paylaşım ekonomisini” önümüzdeki yılların milyar dolarlık yeni sektörü olarak lanse etmiştir. Hatta Time dergisi “paylaşım” hareketini dünyayı değiştirecek 10 fikirden biri olarak tanıtmıştır (Walsh, 2011). The People Who Share tarafından İngiltere’de hazırlanan rapora göre, 2013 yılı itibariyle tüm dünyada paylaşım ekonomisinin 533 milyar dolara ulaştığı tahmin edilmektedir. Aynı rapora göre İngiltere’de paylaşım ekonomisinin değeri 22,4 milyar Sterlin olarak hesaplanmıştır. Bu tutar mevcut durumda gayri safi yurtiçi hasılanın %1,4’üne denk gelmektedir ancak önümüzdeki 5 yıl içinde bu oranın %15’e yükseleceği tahmin edilmektedir (State of the Sharing Economy, 2013). Ortak tüketim girişimlerinden en bilinenlerinden birisi olan otomobil paylaşımı girişimi Zipcar’ın 500 milyon dolara Avis’e satılması da bir anda bu pazarı pek çok girişimci için oldukça çekici hale getirmiştir (BBCNews, 2013).

Paylaşım Ekonomisinin Gelişimi Airbnb ile paylaşım ekonomisi uyanmaya başladı. Sonraki 4-5 yıl içinde bu türden girişimlerin sayısı 100’ü geçti İlk olarak konaklama ve araç paylaşım sistemleri ortaya çıktı Zamanla çeşitlilik arttı 2011’in sonlarından itibaren paylaşım ekonomisi geleneksel sektörlerin de dikkatini çekmeye başladı Ortak Tüketimin Gelişimi ve Mevcut Durumu   Ortak tüketim ve paylaşım ekonomisinin ortaya çıkmasında etkili olan birtakım faktörler bulunmaktadır. İlk olarak yaşanan küresel krizlerle birlikte bir yandan işsizlik oranları artarken diğer taraftan tüketicilerin satın alma güçleri düşmeye başlamıştır. Aynı dönemde ekonomik resesyon nedeniyle bankalardan borç bulmak da giderek zorlaşmıştır (Dervojeda vd., 2013). Finansal açıdan yaşanan bu sorunlar tüketicilerin daha tasarruflu yaşaması için en önemli tetikleyiciler olmuştur. Bu dönemde ürünleri satın almak yerine ödünç alıp-vermek, takas etmek ya da paylaşmak bu türden tasarruflar sağlamak için tüketicilere giderek daha çekici hale gelmeye başlamıştır. Elbette ekonomik krizler ve finansal sınırlılıklar tek başına ortak tüketimin bu denli yükselmesi için yeterli değildir. Tüketicilerin krizlerle birlikte kurumlara olan güvenlerinin sarsılması (Dervojeda vd., 2013) ve sürdürülebilirlik arayışları (Owyang, Tran ve Silvas; 2013) da paylaşım ekonomisini yaratan önemli etmenler arasında yer almaktadır. Tüketim alışkanlıklarımızın çevrede yarattığı kötü etkilere ve sonuçlara yönelik farkındalığın artması, dahası kurumsal firmaların bu açıdan yetersiz kalması tüketicilerin farklı tüketim anlayışlarına yönelmesini hızlandırmıştır. Tüm bunların yanında, böylesine bir ölçekte paylaşımın gerçekleşebilmesi ise teknolojik anlamda yaşanan gelişmelerin bir ürünüdür. Sosyal ağlar sayesinde tüketiciler ihtiyaçları olan ürün ya da hizmetleri sunan diğer tüketicileri kolaylıkla bulabilmektedir. Sosyal ağlar olmasa bu türden eşleşmelerin bu ölçekte gerçekleşmesi olanaksızdır. Aynı zamanda mobil araçların gelişimi ve yaygınlaşması, farklı ödeme sistemlerinin çevrimiçi ortamlarda kullanılır olması da paylaşım ekonomisinin ortaya çıkışında ve gelişiminde büyük önem taşımıştır (Owyang, Tran ve Silvas; 2013). Tüm bu etmenler çerçevesinde paylaşım ekonomisinin ve ortak tüketimin doğmasına öncülük eden firmalardan en bilineni Airbnb olmuştur (Geron, 2013). The New York Times’ın 2013 Haziran ayında yayınlanan “Paylaşım ekonomisine hoş geldiniz” başlıklı makalesi aslında Airbnb’nin ve beraberinde paylaşım ekonomisinin doğuşunu anlatmaktadır (Friedman, 2013); Tasarım eğitimi alan Brian Chesky işsiz kalıp San Francisco’daki arkadaşının yanına taşındığında cebinde kirayı dahi ödeyecek parası yoktur. Tam bu dönemde şehirde Amerikan Endüstriyel Tasarım Topluluğu’nun bir konferansı vardır ve tüm oteller dolmuş durumdadır. Buradan bir fikir üretirler ve evlerinde yatak kiralamaya karar verirler. Ancak ellerinde kiralayabilecekleri bir oda ve yatak yerine sadece 3 şişme yatakları vardır. Buradan hareketle geceliği 80 dolara “air beds and breakfast (şişme yatak ve kahvaltı)” sunmaya karar verirler. Fikir öylesine tutar ki 2008 Ağustos ayında şirketleşirler. 2014 yılına gelindiğinde 192 ülkede, 34.000’den fazla şehirde 600.000’den fazla oda seçeneği sunan bir dev bir firma haline gelmiş durumdadır. Toplam misafir sayısı ise 11 milyonu aşmış durumdadır (Airbnb.com). Airbnb’yi geleneksel bir kiralama şirketinden ayıran en önemli özelliği ise “güven” üzerine kurulu bir sistem yaratmış olmasıdır. “Güven” ortak tüketim anlayışının ve paylaşım ekonomisinin belkemiğini oluşturan kavramdır. Sonraki 4-5 yıl içinde insanlara farklı ürün ve hizmetleri kiralayarak para kazandıran bu türden girişimlerin sayısı 100’ü geçmiştir (Geron, 2013). Ortak tüketimin en yaygın formları ev, oda ya da araç paylaşımıdır (The Economist, 2013). Dolayısıyla bu dönem araç paylaşım sistemlerinin de hızla arttığı bir dönemdir. Bu iş modelleri (Buzzcar, Getaround, RelayRides, Tamyca, Wheelz, WhipCar) belirli bir ücret karşılığı sisteme girip başkalarının araçlarını kullanmayı kapsamaktadır. Bunların yanında taksi benzeri araç paylaşımına dayalı iş modelleri de (Lyft, SideCar, Uber, Weeels) ortaya çıkmaya başlamıştır. Günümüze bakarsak paylaşıma olanak sağlayan girişim ve inovasyonlar, yolculuklardan (Bixie Bikes, Coop Cars) konaklamaya (AirBnb, Coachsurfing), gündelik işlerimizi tanımadığımız insanlara yaptırmaya kadar (Task Rabbit) hayatımıza yön vermektedir (Timmer, 2014). 2011’in sonlarından itibaren paylaşım ekonomisi geleneksel sektörlerin de dikkatini çekmeye başlamıştır. Özellikle otomobil endüstrisi bu alanda başı çekmektedir. 2011 yılında GM şirketi RelayRides’a 13 milyon dolar yatırım yapmıştır (The Economist, 2013). Zipcar 2013 yılında Avis tarafından 500 milyon dolara satın alınmıştır. Diğer taraftan Mercedes’in sahibi Daimler ise kendi otomobil kiralama sistemi olan “car2go” hizmetini genişletmeye başlamıştır. Home Depot 2.000 mağazasında traktörlerden matkaplara kadar pek çok ürünün kiralanabileceği birimler kurmuştur. 2014 yılı itibariyle paylaşım ekonomisi 200’den fazla girişimiyle 2 milyar dolarlık bir endüstri olarak giderek daha fazla dikkat çekmektedir (Reid, 2014). Bu yeni sistem içindeki yeni girişimler önlerine çıkan sorunları ve engelleri aşmanın yollarını bulmakta ve sektörü daha da genişletme çabalarını devam ettirmektedirler. Diğer taraftan, bu iş modellerinin büyümesi geleneksel anlamda sahiplik üzerine kurulu işletmeler tarafından ciddi bir tehdit olarak da algılanmaktadır. Bu tehdit karşısında kimi firmalar paylaşım ekonomisine mesafeli durmayı tercih ederken, kimi firmalar da bu sistem içinde nasıl yer alabilecekleri konusunda çalışmalar yapmaktadır. Dolayısıyla büyüyen bu pazarda önümüzdeki dönemde kurumsal firmalar da önemli ölçüde büyük oyuncular arasına katılacak gibi gözükmektedir (Wohlsen, 2013).

Dünyadan Paylaşım Ekonomisi örnekleri AirBnB Zipcar Lyft Uber Onefinestay Girl Meets Dress JustPark BorrowMyDoggy Task Rabbit Washio BlaBlaCar

Ortak Tüketim Nedir? Ortak tüketim, ürünlerin kişisel mülkiyetten bağımsız olarak ortaklaşa kullanımını öneren alternatif bir ekonomik model Bu modelde tüketiciler, bilgi ve iletişim teknolojilerinin sağladığı erişim imkânları sayesinde, ihtiyaç duydukları pek çok ürün ve hizmeti satın almak yerine diğer tüketicilerle paylaşarak ihtiyaçlarını karşılıyor Sahiplik yerine erişim Ortak tüketim ilk başta dosyaların, fotoğrafların, videoların ve bilginin paylaşımını içermekteyken, günümüzde günlük yaşamın diğer alanlarında da gözlenmeye başlamıştır (Gheitasy, 2014). Botsman ve Rogers (2010) ortak tüketimi teknoloji ve kolektif gruplar aracılığıyla ürünlerin ve hizmetlerin paylaşımı, takası, ödünç alınıp verilmesi, ticareti, kiralanması, hediye verilmesi ve değiş tokuş edilmesi olarak tanımlamışlardır. Ortak tüketim kapsamında parayla gerçekleşen değişimler (satış, alış, kiralama) olduğu gibi, para kullanılmayan değişimler (ödünç verme, ödünç alma, verme, alma, değiş tokuş) de gerçekleşebilmektedir (van de Glind, 2013). Ortak tüketim kişilerin zamandan, paradan ve yerden tasarruf ederek, hatta kimi zaman para da kazanarak ürün ve hizmetlere erişimine yardımcı olmaktadır. Böylelikle, ortak tüketim faaliyetlerine katılan tüketiciler aynı zamanda mikro girişimci haline gelmektedir (Gheitasy, 2014).

Paylaşım Ekonomisinde farklı iş modelleri İşlem Türü Örnek Satış Zet.com İkinci el satış Modaruz.com Kiralama Rent-a-toy Üyelik Zipcar Ortak sahiplik ya da kullanım Sitting Around Ortak fonlama Biayda.com; İmecefon Takas http://giysitakasi.blogspot.com.tr Ödünç verme Esyakutuphanesi.com Hediye/Bağış Freecyle İkinci el satış, kiralama, üyelik, ortak sahiplik, takas, ödünç alma/verme, bağış (Owyang, Tran ve Silva, 2013) gibi farklı türleri bulunan ortak tüketim ve paylaşım, “kişilerin sahip olduklarını başkalarının kullanması için dağıtıma sokmaları ve/veya kullanmak için başkalarından bir şeylerin alınması süreci” olarak (Belk, 2013) tanımlamaktadır. 

Türkiye’de Paylaşım 1980 öncesi dönem Kaynakların ve tüketim ürünlerinin günümüze göre çok daha sınırlı olduğu 1980’li yılların başlarına kadar olan dönem, kentlerde otomobillerin, televizyonların ya da telefonların ortak kullanıldığı, çocuk kıyafetlerinin nesilden nesile paylaşıldığı yıllardır. 1980’li yılların sonunda ise liberal ekonomi politikaları ile birlikte artan ithalat ve diğer taraftan yükselen orta sınıfın tüketime yönlendirilmesi ile ortak tüketim uygulamaları giderek yok olmaya başlamıştır. Tüketim kültürünün yaygınlaştığı ve benimsendiği bu yeni dönemde, yerli ve ithal ürünlerdeki artış ile birlikte paylaşmak yerini ürünlere sahip olma isteğine bırakmıştır (Ger, Belk ve Lescu, 1993). Küreselleşmenin ve büyük mağazacılık uygulamalarının yaygınlaşması bu süreci daha da hızlandırmıştır (Tosuner, 2011). 1980 öncesi dönem 1980’lerin sonu itibariyle artan liberal politikalar ve ithalat Paylaşmanın yerine sahip olma kültürü

Paylaşım Ekonomisi Zumbara Komşu Yemeği İmeceFon ShareMyFare YolYola Eşyakütüphanesi UrbanStation Yazane.com

Türkiye’nin bu anlamda gideceği daha çok yolu var… Ortak tüketim ve temelinde paylaşım, dünyada yükselen yeni bir eğilim olarak karşımıza çıkmaktadır. Paylaşım olgusu kültürel açıdan Türkiye’ye yabancı bir kavram değildir ve ortak tüketim girişimleri son yıllarda ülkemizde de görülmektedir. Türkiye’de her ne kadar “yardımlaşma” çok yaygın bir davranış olsa da ortak tüketimin gerektirdiği ölçüde bir “paylaşım” davranışına tüketicilerin nasıl bakacağı bilinmemektedir. Türkiye’de “küçük olsun benim olsun” sloganıyla ifade edilebilecek bir mülkiyet anlayışı oldukça yaygındır (Gökalp, 2003). Bu ve benzeri durumlar paylaşımın önünde önemli engeller oluşturabilir. Gelişmiş ülkelerde yakaladığı büyük başarıya karşın, ülkemizde paylaşım ekonomisinin ve ortak tüketim girişimlerinin ne denli başarılı olacağı halen bir soru işareti konumundadır (Özkan, 2012).

Temel Yaklaşımlar Paylaşımı artıracak motivasyonlar Paylaşım önündeki engeller Ortak tüketim literatürü ağırlıklı olarak ortak tüketimi ya da paylaşımı arttıracak motivasyonlar üzerinde durmaktadır. Buna karşın, pek çok yeni fikrin yayılmasında olduğu gibi, paylaşım önündeki engelleyiciler motivasyonların önüne geçebilecek ve bu yeni akımın benimsenme ve yayılma hızını yavaşlatabilecektir. Dolayısıyla paylaşım önündeki engellerin belirlenmesi, ortak tüketimin yaygınlaştırılması çalışmaları açısından büyük önem taşımaktadır. Buradan hareketle, bu araştırmada ödünç alma ve verme niyetini engelleyen faktörler belirlenmeye çalışılacaktır.

Paylaşım nedir? Paylaşım, kişilerin sahip olduklarını başkalarının kullanması için dağıtıma sokmaları ve/veya kullanmak için başkalarından bir şeylerin alınması sürecidir (Belk, 2013) İdeal paylaşım; Karşılıklılık (reciprocality) ve biçimsellik (formality) içermez Şahsidir ve Her ne kadar başkalarının fiili olarak sahipliğine yol açsa da gerçek anlamda sahipliğin devrini içermez. Belk’e (2010) göre ideal paylaşım; karşılıklılık (nonreciprocality) ve biçimsellik (formality) içermez, şahsidir ve her ne kadar başkalarının fiili olarak sahipliğine yol açsa da gerçek anlamda sahipliğin devrini içermez. Belk’in tanımı ortak tüketim türlerinden ödünç alma ve verme davranışına yakın bir kavramsallaştırmadır. Bu araştırmada Belk’in tanımından yola çıkılarak, ödünç alma ve verme davranışlarına odaklanılmıştır.

Paylaşım önündeki olası engeller Sahip olma isteği – Possesiveness (Belk, 2010; Kleine ve Baker, 2004) Kişinin sahip olduklarını elde tutma ya da kontrol etme eğilimi. Eli sıkılık – Non-generosity (Belk, 1985) Kişinin sahip olduklarını diğer kişilere vermek ya da paylaşmaktan kaçınması. Materyalizm – Materialism (Richins ve Dawson, 1992) Hayatta mutluluğun ya da mutsuzluğun kaynağının sahip olunanlar olduğuna inanma. GÜVEN Ortak tüketimin temel prensiplerinden biri, birbirini tanımayan insanların arasındaki güvendir (trust) (Keymolen, 2013). Güven sorunları potansiyel kullanıcıların ortak tüketime katılma kararını etkilemektedir (Bauwens vd., 2012; Keetels, 2012; Hammarberg ve Wong, 2011). Ortak tüketimin tarafları arasındaki güven eksikliği özellikle çevrimiçi ortamlarda sunulan ortak tüketim modellerinin önündeki önemli engellerden biridir (Owyang, Tran ve Silva, 2013). Dolayısıyla kişilerarası güven eksikliğinin, ödünç alıp verme davranışını engelleyeceği düşünülmektedir. SAHİP OLMA İSTEĞİ Belk’e (2010) göre sahip olma isteği ya da sahip olunanlara bağlılık (possesiveness), paylaşım önündeki diğer önemli engellerden birini oluşturmaktadır. Ürüne göre bu bağlılık farklı düzeylerde olabilmektedir (Kleine ve Baker, 2004). Örneğin, kişinin kimliğiyle doğrudan ilintili ürünlerde bu bağlılık daha güçlü hissedilmektedir. Dolayısıyla kişi sahip oldukları için ne kadar fazla bu türden bir bağlılık hissediyorsa, sahip olduğu o materyalleri paylaşmayı o kadar az isteyecektir. ELİ SIKILIK Belk (1985) eli sıkılığı (nongenerosity) sahip olunanları vermeye karşı ya da yaplaşmaya karşı duyulan isteksizlik olarak tanımlamaktadır. Belk’e göre “sahip olma isteği” ile “eli sıkılık” birbirinden ayrı kavramlardır. Eli sıkılık içinde doğrudan “paylaşmama isteği” söz konusudur. MATERYALİZM Materyalizm, bireyin sahip olduklarına bağlılığından ya da bunları paylaşmaktan daha kapsamlı bir durumu ifa eder (Richins ve Dawson, 1992). Materyalist kişiler hayatta mutluluk ve mutsuzluğun kaynağının sahip olunan varlıklar olduğuna inanırlar (Belk, 1985). ALGILANAN ERİŞİM RİSKİ Kişinin sahip olduğu varlıklarını diğerleriyle paylaşması durumunda kişi kendini başkalarına bağımlı hissedebilir. Bu büyük oranda kişinin ihtiyaç anında, bu varlıklara kolayca erişememesi ya da ulaşamaması korkusunu ya da riskini (perceived scarcity risk) yaratabilir (Belk, 2007; Lamberton ve Rose, 2012). Bu korku ya da risk algısı da paylaşım davranışı önünde engel oluşturabilir BULAŞMA KORKUSU Belk (2010), mahremiyet isteğinin ve paylaşılan ürünlerden kendisine bir şeylerin bulaşacağı korkusunun (kontaminasyon) da paylaşımı engelleyebileceğini vurgulamaktadır.

Paylaşım önündeki olası engeller Algılanan erişememe riski – Perceived Scarcity Risk (Belk, 2007; Lamberton ve Rose, 2012) Kişinin ihtiyaç duyduğu ya da istediği zamanda ürüne erişemem ya da kullanamama riski. Bulaşma korkusu – Contamination fear (Belk, 2010) Kişinin ortaklaşa kullanılan şeylerden kendisine birşeylerin (hastalık, pislik vb.) bulaşacağına dair korkusu. Güven -Trust (Bauwens vd., 2012; Hammarberg ve Wong, 2011; Keetels, 2012; Keymolen, 2013; Owyang, Tran ve Silva, 2013) Güven pek çok alanda bir tarafın diğer tarafa destek olması için hayati önem taşıyan, oluştuktan sonra belirsizliği azaltıp iyi ilişkiler kurulmasını sağlayan bir faktörüdür (McKnight vd., 2002)

Araştırma Modeli Sahip Olma İsteği Algılanan Erişememe Riski Materyalizm Eli Sıkılık Bulaşma Korkusu Paylaşıma Yönelik Tutum Paylaşma Niyeti Güven

Yöntem Veriler anket yolu ile toplanmıştır Anketlerde 4 farklı senaryo için katılımcıların paylaşım tutumlarını ve niyetlerini belirtmeleri istenmiştir; Üniversitenizde öğrencilerin birtakım eşyalarını paylaşabilecekleri bir ilan panosu olduğunu düşünün. Bu panoda öğrenciler geçici olarak bedava ödünç vermek ya da ödünç almak istedikleri eşyalarla ilgili ilanlar yayınlamaktadır. Aşağıda 4 farklı senaryo verilmiştir. Her bir senaryoyu okuyarak ilgili ifadelere ne oranda katıldığınızı ya da katılmadığınızı belirtiniz. Bu panoda bir kişinin gideceği düğün için bir gece elbisesi/takım elbise aradığını gördünüz. Sizin de tam bu kriterlere uygun bir gece elbiseniz/takım elbiseniz var. Elbisenizi/takımınızı ödünç vermek konusunda aşağıdaki ifadelere ne oranda katıldığınızı ya da katılmadığınızı belirtiniz.

Yöntem Paylaşım Ödünç verme Kişisel ürün (Gece elbisesi) Ödünç Verme 1 Kişisel olmayan ürün (elektrik süpürgesi) Ödünç Verme 2 Ödünç alma Ödünç Alma 1 Ödünç Alma 2

Yöntem Örneklem Anadolu Üniversitesi ve Dumlupınar Üniversitesi öğrencilerinden oluşmaktadır. Araştırmaya katılan öğrenciler 66 ilden gelmiştir: Ankara (9%), İstanbul (%12,5), İzmir (%5,5), Eskişehir (%12), diğer iller (%61). Toplam 550 anket toplanmış, bunlardan 540 tanesi geçerli sayılmıştır.

Ölçekler Yapı Yazar Orjinal Madde Sayısı Faktör Analizi Sonrası Madde Sayısı Cronbach Alfa Materyalizm Richins (2004) 15; 9; 6; 3 6 .784 Sahip Olma İsteği Belk (1985) 9 2; 2 .591 Eli Sıkılık 7 3 .611 Bulaşma Korkusu Padua Inventory of Obsessive Compulsive Disorder Behaviours; Vancouver Obsessional Compulsive Inventory (VOCI) 10; 12 .834 Güven McKnight (2002) 4 .698 Algılanan Erişememe Riski Hirschl vd. (2003); Lamberton ve Rose (2012) 5; 4 5 .714 Paylaşıma Yönelik Tutum Hamari, Sjöklint and Ukkonen (2013) 4; 5 .934; .931; .925; .937 Paylaşma Niyeti .899; .886; .884; .904

Katılımcıların Demografik Profili Cinsiyet % Yaş Kadın 53 18-21 35 Erkek 47 22-25 59 26 ve üstü 6 Gelir 250 TL altı 5 251-500 TL 26 501-750 TL 28 751-1000 TL 21 1001 TL ve üzeri 20

Ölçme Modeli Değerleri Kabul Edilebilir Değerler Ödünç Verme 1 (Elbise) Ödünç Verme 2 (Elk. süp.) Ödünç Alma 1 (Elbise) Ödünç Alma 2 2 / df <3 1.85 2.09 1.83 2.02 RMSEA <0.08 0.040 0.045 0.039 0.044 CFI >0.90 0.97 0.96 NFI 0.93 0.92 0.94 NNFI 0.95 GFI 0.91 0.90

Yapısal Modeller Kabul Edilebilir Değerler Ödünç Verme 1 (Elbise) (Elk. süp.) Ödünç Alma 1 (Elbise) Ödünç Alma 2 2 / df <3 1.99 2.17 1.96 2.16 RMSEA <0.08 0.043 0.047 0.042 0.046 CFI >0.90 0.96 0.97 NFI 0.93 0.92 NNFI 0.95 GFI 0.90 0.89

Tutum ve Niyet (T-test)

Yapısal Model 1 Ödünç Verme 1 (Elbise) Sahip Olma İsteği I (Kaybetme) 0.29** Materyalizm 0.14* Sahip Olma İsteği II (İstifçilik) Algılanan Erişememe Riski 0.42* 0.60* 0.38** Eli Sıkılık -0.44** 0.21** Paylaşıma Yönelik Tutum 0.92** Paylaşma Niyeti Bulaşma Korkusu 0.16** Güven * p < 0.05 ** p < 0.01

Yapısal Model 2 Ödünç Verme 2 (Elek.Süp.) Sahip Olma İsteği I (Kaybetme) 0.29** Materyalizm 0.15* Sahip Olma İsteği II (İstifçilik) Algılanan Erişememe Riski 0.41* 0.62* 0.38** Eli Sıkılık -0.23** 0.22** Paylaşıma Yönelik Tutum 0.94** Paylaşma Niyeti Bulaşma Korkusu 0.12* Güven * p < 0.05 ** p < 0.01

Yapısal Model 3 Ödünç Alma 1 (Elbise) Sahip Olma İsteği I (Kaybetme) 0.28** Materyalizm 0.15* Sahip Olma İsteği II (İstifçilik) Algılanan Erişememe Riski 0.39* 0.61* 0.36** Eli Sıkılık -0.36** 0.23** Paylaşıma Yönelik Tutum 0.87** Paylaşma Niyeti Bulaşma Korkusu 0.13** Güven * p < 0.05 ** p < 0.01

Yapısal Model 4 Ödünç Alma 2 (Elek.Süp.) Sahip Olma İsteği I (Kaybetme) 0.28** Materyalizm 0.16* Sahip Olma İsteği II (İstifçilik) Algılanan Erişememe Riski 0.40* 0.63* 0.37** Eli Sıkılık -0.23** 0.23** Paylaşıma Yönelik Tutum 0.92** Paylaşma Niyeti Bulaşma Korkusu 0.013 Güven * p < 0.05 ** p < 0.01

Yapısal Modeller Ödünç Verme 1 (Elbise) Ödünç Verme 2 (Elk. süp.) Ödünç Alma 1 (Elbise) Ödünç Alma 2 R2 – Paylaşım Niyeti 0.85 0.89 0.76 R2 – Paylaşıma Yönelik Tutum 0.24 0.077 0.16 0.052 R2 – Algılanan Erişememe Riski 0.65 0.68 0.66 0.69 Kaybetme 0.14 0.15 İstifçilik 0.60 0.62 0.61 0.63 Eli sıkılık 0.38 0.36 0.37 Bulaşma korkusu 0.21 0.22 0.23

Yapıların Ortalamaları SS Kaybetme korkusu 3.80 0.87 Tutum (Ö.Verme Elbise) 2.79 0.98 İstifçilik 3.47 0.77 Niyet (Ö.verme Elbise) 2.72 Eli sıkılık 2.12 0.68 (Ö. Verme Elk.süp.) 3.45 0.89 Materyalizm 3.06 0.75 3.24 0.91 Erişememe riski 3.56 0.67 (Ö. Alma Elbise) 2.55 0.90 Güven 2.61 0.72 Ö. Alma Elbise) 2.44 Bulaşma korkusu 3.23 0.79 (Ö. Alma Elek.süp.) 3.11 0.97 2.97

Sonuç Uyum iyiliği değerlerine göre öngörülen araştırma modelinin, genel olarak elde edilen veri ile iyi bir uyum içinde olduğu söylenebilir. Ancak modelde bazı değişkenler arasında öngörülen ilişkiler bulunamamıştır; Materyalizm  Eli sıkılık Bulaşma korkusu  Paylaşıma yönelik tutum Güven  Paylaşıma yönelik tutum (Ödünç Alma- Elek.Süp.) Beklenenden farklı olarak; Bulaşma korkusu  Algılanan Erişememe Riski  Paylaşıma Yönelik Tutum

Sonuç Güven paylaşım üzerindeki en önemli engel olarak görülmesine karşın bu çalışmada algılanan erişememe riskinin daha belirleyici bir faktör olduğu görüşmüştür. Ödünç verme niyet ve tutumu, ödünç alma niyet ve tutumuna göre daha yüksek değerlere sahip.

İleride… Modelin açıklayamadığı değişkenler için derinlemesine görüşmeler yapılması planlanmaktadır. Sahip olma isteği ve eli sıkılık ölçeklerinin (Belk, 1985) yeniden değerlendirilmesi ve Türkçe’ye uyarlanmasına ihtiyaç vardır. Deneysel tasarıma dayalı yeni çalışmalar paylaşım davranışının daha iyi anlaşılması açısından faydalı olabilir.

Dinlediğiniz İçin Teşekkürler fzozata@anadolu.edu.tr iclem.er@dpu.edu.tr sozturk@anadolu.edu.tr feyzak@anadolu.edu.tr