OSWALD SPENGLER

HAYATI Oswald Spengler. 1880-1936. Alman tarih felsefecisi. Oswald Spengler çağının ve toplumunun bunalımından etkilenmiş bir lise öğretmeniydi. Birinci Dünya Savaşı, Spengler'in görüşlerini oldukça etkilemiş, onlara yön vermiştir. Yaşanan iki dünya savaşının, Spengler'in görüşleri üzerinde travmatik bir kadercilik, döngüsellik ve tarihin tekrarına olan inancını doğurduğu görülür

Eleştirel tarih felsefesinin önemli adamlarındandır. Tarihi yasa koyucu doğa bilimi olarak değil, betimleyici ve yaşayan bir bilim olarak ele alır. Spengler'in 1911'de başlayıp, 1914'de bitirip, savaş yüzünden bastıramayıp, 1917'de gözden geçirip 1918'de bastırabildiği yapıtı Batının Çöküşü, bir yıl içinde doksan binden fazla satmıştır.

TARİH FELSEFESİ Tarihi kör bir doğa oyununa benzetip, tarihte bir amaçlılık aramanın boşuna bir çaba olduğunu savunmuş olan Spengler, dünya tarihinin morfolojisini, felsefi ve bu arada biyolojik esaslara göre açıklamaya çalışmıştır. Ona göre, bütün nedensellik kavranılan yalnızca doğa olarak dünyaya uygulanabilir. Toplum olarak, tarih olarak doğaya, demek ki insanlık tarihine uygulandıklarında, bu, katıksız bir küfür olur.

Tarih olaylarında nedenselliğin yerine yazgısallığı temele almıştır. Ona göre yazgı tarihin bütün görünümünü belirler. Tarihin gerisinde onu oluşturan bilmediğimiz bir mistik enerji, kozmik bir güç vardır. Tarih onun çizdiği mutlak ve değişmez bir yazgıya göre devinir. Tarihe bir bilim adamı gibi mantıkla yaklaşmak yerine, ozanca bir sezgi ile yaklaşırsanız bu yazgıyı kavrayabilirsiniz.

KÜLTÜR VE MEDENİYET Spengler tarihin yazgısını kavradığı savındadır. Buna göre, tarihin birimi kültürler, daha çok da yüksek kültürlerdir; dünya tarihi de onların yaşam öyküleridir. Bu organizmaların da öteki organizmalar gibi belli ömürleri ve gençlik, yaşlılık gibi dönemleri vardır. Doğarlar, gelişirler, içlerinde taşıdıkları tüm gizil güçleri, olanakları ortaya koyduktan sonra, yaşama tutkusunu yitirip, yerlerini yeni büyük kültürlere bırakmak üzere yok olurlar.

Böylece yeryüzünden Babil, Hint, Çin, Yunan, Arap ve Meksika olmak üzere altı kültür gelip geçmiştir; yedincisi olan Batı kültürü de öteki kültürler gibi 1050 yıllık ömrünü 2200 yıllarına doğru tamamlayıp yok olacaktır. Her kültürün gençlik ve yaşlılık, yükseliş ve çöküş dönemleri vardır. Spengler'in hesabına göre Batı kültürü, çöküş döneminin de sonlarına gelmiştir.

Spengler'e göre, kültürler gelişigüzel doğar, gelişir ve ölürler. Ona göre, tüm dünya tarihinde 8 tip kültür çevresi ayırt edilebilir. Mısır, Babil, Hindistan, Çin, Antik Yunan, Arap, Batı ve Meksika olarak belirlediği 8 kültür çevresinde, 1. Metafiziksel-dini yüksek kültürler, 2. Simgeci erken kültürler, 3. Sivil-geç kültürler diye üç gelişme basamağı ayırt etmiş olan Spengler, "sivil-geç kültür" olarak tanımladığı Batı kültürünün bir çöküş içinde olduğunu savunmuştur.

Spengler; uygarlıkların ortaya çıkışını, insanın gelişim dönemlerine göre sınıflandırmıştır. Çocukluk döneminde toplum ortaya çıkmıştır. Din bu dönemde kendini göstermeye başlar. Gençlik dönemi aklın egemenliğiyle geçmektedir. Olgunluk dönemi entelektüelliğin üst seviyede olduğu, sanatın, felsefenin, bilimin tavan yaptığı dönemdir. Yaşlılık döneminde tüm değerler parçalanmaya yüz tutar; bu dönem, kaçınılmaz olarak çöküşün habercisidir.

Spengler medeniyetin tekrar Uzak-Doğu`ya yöneleceğini uzun uzun anlatarak, hem medeniyetin kaynağına, hem de geleceğine dikkati çekmektedir. Zamanımızdaki Batı medeniyeti tarafsız bir idrakle değerlendirilirse, dünyanın değişik kültür bölgelerinde günışığına çıkmış figürlerin dokunarak oluştuğu müşahede edilir.

Spengler'e göre kültürlerin, 1. kültür öncesi aşama, 2 Spengler'e göre kültürlerin, 1. kültür öncesi aşama, 2. kültürün ilk dönemi, 3. kültürün son dönemi (uygarlık dönemi) olarak üç aşaması vardır. Kültür öncesi aşamada insan etobur göçebe bir hayvandır. Tarımın ortaya çıkmasıyla insan köylü olur. Köylü doğada, Spengler'in "ön ruh" dediği ruhu keşfeder. Bu kültür öncesi aşamada, siyaset, sınıflar, devlet yoktur. Yalnızca birbirlerine kan bağı ile bağlı göçebe ve tarımcı kabileler vardır.

Bu köylü toplulukları okyanusun içinden birinin nedenini bilemeyeceğimiz bir değişiklik geçirip, ondaki ön ruhtan, büyük bir ruhun uyanmasıyla, kültür doğar. Sümer'in ve Mısır'ın birdenbire yükselişleri böyle olmuştur. Kültürün ilk dönemi onun en yaratıcı evresidir. Bu dönemin birinci aşaması feodalizmdir. Feodalizmde kabileler bir folk (halk) olarak örgütlenmeye başlar. İkinci aşaması feodal ekonomide ve feodal değerlerde görülen bir bunalımla başlar; aristokratik bir devlet biçiminde örgütlenmiş "ulus"un doğmasıyla gerçekleşir. Yüksek kültürün ilk döneminde önderlik ırka dayalı bir yaratıcı azınlığın elindedir.

Kültürün, Spengler'in uygarlık dönemi dediği son evresinde, devlet, ulusal hükümet iyice gelişirler. Burjuvazi doğar ve büyür. Onunla birlikte para, toprak mülkiyetinin ve aristokrat değerlerin üzerinde zafer kazanır. Kan bağları önemini yitirir; halk, kitlelere dönüşür. Büyük kentler, makineler kaplar ortalığı. Bu dönemde, devrimler ve anarşi ortamında Sezarizmin yeni yetmelerinin tiranca diktatörlüklerini görürüz. Bu aşamada, kuvvet politikası, burjuvazi ve para politikası üzerinde zafer kazanır.

Spengler, asrımızın en dikkate değer düşünürlerinden biri olup, keskin zekâsı, mücadeleyi seven kişiliği, mimariden iktisada, musıkiden siyasete kadar uzanan sahalardaki bilgisinin genişliği ile tanınmıştır. Materyalist hümanistlerden, ütopyalardan, "daha iyi bir dünya" taraftarlarından nefret eder. Ona göre barış, tek taraflı bir çözüm şeklidir.

İnsanın makina karşısındaki tavrını eleştirir. Mühendisler birer "makina papazı" olmamalıdır. Makina dünyaya hakim olduğu sürece her Avrupalı ona hayranlık duyacaktır. Buna karşılık Hintli, Çinli veya Doğulu herhangi bir insan ondan içten içe nefret etmektedir. Fakat sanayiye ve zengin olmaya kim karşı çıkabilir? "Avrupa´nın dünya hegemonyası sona erecek!" diyen Spengler´in görüşleri bügün hala tartışılmaktadır.

FAUSTİAN AHLAK Kökeni oldukça gerilere uzanır. Halk arasında dolaşan bir öykünün dönüştürülmüş bir biçimi olduğu, dolayısıyla da gerçekten var olduğu güçlü bir olasılık olarak karsımıza çıkar. Çok sayıda yeni versiyonu yazılan, yeniden yazıldığı her dönemde anlamsal ve biçimsel dönüşümlere uğratılan Faust, Batı kültürünün en önemli söylemlerinden birisidir.

XX. Yüzyılda insanlığın yüz yüze kaldığı krizler (iki büyük savaş) Faust söyleminin hala güncelliğini yitirmediğini yeterince kanıtlamıştır. Birinci Dünya Savası sırasında çok sayıda Alman genci çantalarında Goethe’nin Faust’uyla cepheye gitmişlerdir. Savaş baslar başlamaz, Oswald Spengler Batı’nın Çöküşü baslıklı yapıtında Faust’dan Batı kültürünün ‘temel bir simgesi’ olarak söz edecektir, Almanya çökmekte olan bu kültürün son kalesidir.

XX. yüzyılda insanlığı derinden yaralayan iki büyük dünya savasının ardından, Faust bu kez savasın yıkıcı sonuçlarını, Faust gibi, geçici bir ün uğruna Şeytan’la anlaşma yapmaktan geri durmayan savaş meraklısı yöneticilerin dünyayı ele geçirme istekleri sonucunda yol açtıkları felaketlerin bir simgesi olarak değişik yazarlarca yeniden yazılmıştır. İçinde bulunduğumuz koşullara, başkalarının acılarına bakınca, Faust’un Şeytan’la yeni anlaşmalar yaptığını düşünmekten kendimizi alamıyoruz.