BENLİK SAYGISI VE ÖZGÜVEN DUYGUSUNUN GELİŞİMİ Hazırlayan Psk BENLİK SAYGISI VE ÖZGÜVEN DUYGUSUNUN GELİŞİMİ Hazırlayan Psk. Hande Çamsırtı

Kişinin kendinden ve sahip olduğu tüm özelliklerden memnun olmasıdır. Benlik kavramı, bir bireyin kendini algılama şekli, kim ve ne olduğuna, kimliğine ilişkin düşüncesidir. Kişinin kendinden ve sahip olduğu tüm özelliklerden memnun olmasıdır. Yüksek benlik saygısına sahip olan bir çocuk, kendisini, gerçekçi hedefler koyabilen ve bunları gerçekleştirebilen yetenekli bir birey olarak algılayacaktır.

Benlik kavramı, bir çocuğun sadece kendi algılamaları ve beklentileri ile oluşmaz. Çevresindeki insanların (anne-babası, öğretmenleri, arkadaşları v.s) hakkındaki düşüncelerinden ve ona karşı olan davranışlarından etkilenir.

Algılanan benlik Bireyin kendisini nasıl gördüğü, onun benlik kavramının çok önemli bir boyutunu oluşturur. Benlik algısı bireyin çevresiyle etkileşimi sonucunda oluşur. Çevreden alınan tepkiler açık seçik ve tutarlı olduğu zaman güçlü bir benlik algısı oluşur. Bulanık, eksik ve tutarsız tepkiler ise zayıf benlik algısına neden olur.

Bireyi gözlemleyen kişiler onun davranışlarıyla ilgili yakıştırma ve yorumda bulunur, bunları sözlü ve sözsüz iletişimle ona yansıtırlar. Bu değerlendirmeler kişiye takdir, kınama, övgü vb. şekilde yansır. Örn; çok başarılısın, çok yeteneksizsin, seninle gurur duyuyorum vb.

İdeal benlik Her bireyin sahip olmak istediği özellikler, yetkinlikler ve değerler vardır. Kişi bu özelliklere gerçekten sahip olduğuna inanmak ve başkalarını da inandırmak ister.

Kendine güvenme, bir anda oluşan bir kavram değildir Kendine güvenme, bir anda oluşan bir kavram değildir. Zaman içinde yaşanan olaylar çocuğun özgüveninin oluşumunu ve gelişimini sağlar. Bu güven, öğrenme yaşantılarının sayısına ve bu yaşantılarda çocuğun kendini nasıl anlamlandırdığına bağlıdır.

Çocuk Kendisi hakkındaki olumlu ya da olumsuz yargılara anında varmış değildir. Zaman içinde “etki-tepki” sonucu “neden-sonuç” sürecinde bu yargılar oluşmuştur... Çocuğun, özellik ve yeteneklerine uygun hedefler ile idealler belirleyebilmesi onun amaçlarına kolay ulaşmasını sağlar.

Benlik kavramı, çocuğun kendisiyle ilgili olarak kafasında çizdiği görüntüdür. Bu görüntü, çocuğun kendine güvenip güvenmeyeceğini, içe ya da dışa dönük olacağını, atak ya da çekingen bir davranış mı sergileyeceğini belirler.

Çocuklar, benlik kavramına sahip olarak doğmazlar. Ancak belirli özelliklerini de kalıtım yoluyla getirirler. Çocuk tüm bildiklerini ve yapabildiklerini, kalıtımla getirdiği özellik ve yetenekler ölçüsünde anne-baba ve içinde bulunduğu ortamın yaşam biçiminden öğrenir.

Bunu öğrenmeye de doğar doğmaz başlarlar. Bebeklik döneminde anne-babanın tutumu ve kişiliği, çocuğuna yaklaşım şekli ve aile içi uyum çocuğun benlik kavramını önemli ölçüde etkiler. Yine bu dönemde ya temel bir güven ve mutluluk ya da güvensizlik ve mutsuzluk duymaya başlar....

Çocuk büyüyüp olgunlaştıkça ve çevresi ile olan ilişkiler sonucu sosyalleşmesi sağlandıkça, çocuğun ben kavramı, yani çevresindeki kişi, grup, cisim ve olgular karşısında “ben”in yeri ve durumu daha belirgin şekil kazanmaya başlar. Benliğin oluşup güçlenmesi, en az ergenlik dönemi sonuna kadar süren bir çaba ile sağlanır.

Güçlü bir benlik geliştirebilmek için birey, bebeklik, çocukluk ve ergenlik dönemlerinin her birinde duyduğu ihtiyaçlarını, doyurucu düzeyde ve dengeli bir biçimde gidermiş; bu dönemlerin her birine ilişkin sorunlarını, başarıyla çözmüş olmalıdır.

Çocuğunuzun özgüvenli bir benlik geliştirmesi için öncelikle ailenizde sağlıklı, huzurlu, bir birine sevgi ve saygı duyan ve tutarlı bir ortam oluşturmanız gerekir. Temel ihtiyaçları karşılanan çocukta güven temeli atılacak ve yeteneklerini en üst düzeyde geliştirecektir.

Sizin beklentileriniz çocuğun kendisiyle ilgili düşüncelerini şekillendirecektir. Çocuğunuzu her yönüyle tanımadan da bunu yapamazsınız. Çocuğun özellikleri ve yetenekleri gözetilmeden zor hedefler belirlenmesi ve bu hedeflere ulaşmaya mecbur tutulması onu olumsuz etkiler, sağlıklı bir benlik de oluşmaz.

Onun belirlediği hedeflere saygı göstermeniz gerekir Onun belirlediği hedeflere saygı göstermeniz gerekir. Sadece belirlenmiş bir amacı gerçekleştirdikleri için değil çabaları için de desteklemeniz gerekir. Çocuğu cesaretlendirirken çok genel ve abartılı övgüler yerine belirgin geri bildirimler kullanmak çocukların kendilerini değerlendirmesine yardımcı olacaktır.

Çocuk, kendi gücü ile ilgili olarak ilk izlenim ve edinimlerini elde etmeye başladığı zaman “çocuğumuz zaten beceriksiz” gibi yorumlar yapılan bir aile ortamında büyüyen bir çocuk kendisinin beceriksiz olduğuna inanır ve becerikli olmaktan vazgeçer. Kendisine sürekli “doğru ve dürüst” olduğu telkin edilen çocuk da “doğru ve dürüst” olmaya gayret eder.

Her şey ona nasıl davranacağınıza bağlıdır. Yanlış davranışlarınız, çocuğun kendine duyduğu güveni yok edebileceği gibi, kendine güven verici sözlerle hitap edilen çocuk da iyi bir benlik kazanabilir...

Düşük benlik saygısı olan çocukların çoğu, hayattaki başarılarının büyük bölümünü kendi kontrollerinin dışındaki diğer etkenlere dayandırırlar. Bu nedenle, kendilerine olan güvenleri azalır. Gelecekteki başarılı olma şanslarını azaltırlar.

Yüksek benlik saygısı olan çocuk, başarılarının büyük ölçüde kendi emeği ve becerisi olarak görür. Kendi kontrol duygusunu hisseder ve başarısızlığa uğradığında daha iyisini yapmak için motive olur. Değişiklikler yapar, hatalarını kabul eder ve başkalarını suçlamaktan kaçınır.

Düşük Benlik Saygısı Olan Bir Çocuğun Tipik Özellikleri: Görevden kaçınır. Bu tepki başarısızlık kaygısı ve güçsüzlük belirtisidir. Bir oyuna veya ödeve başladıktan kısa bir süre sonra bırakır. En ufak hayal kırıklığında yaptığı işten vazgeçer. Bir oyunu kaybedeceğine veya başarısız olacağına inandığında yalan söyler.  

Başkalarını suçlayarak veya dış etkenleri ileri sürerek mazeretler bulur. Örn; “Zaten ben bu oyunu gerçekten sevmiyorum.” Okuldaki performansı düşer veya alışılagelmiş tüm etkinliklere karşı ilgisini kaybeder. Sosyal olarak geri çekilir, arkadaşlarıyla olan ilişkisini kaybeder ya da azaltır.

“Hiçbir şeyi doğru yapamıyorum.” “Kimse beni sevmiyor.” “Ben çirkinim.” “bu benim hatam.” Veya “Herkes benden daha akıllı.” Gibi kendine yönelik eleştiriler yapar. Övgü ve eleştirileri kabul etmede güçlük yaşar.

Diğer insanların kendisi hakkındaki düşüncelerinden ve olumsuz akran davranışlarından aşırı derecede etkilenir. Okulu hafife almak, dersi bölmek, saygısız davranmak gibi tavır ve davranışları benimser. Evde ya aşırı derecede yardımcıdır ya da hiç yardım etmez.

Sağlıklı benlik duygusu için öneriler; Çocuğunuz kendisini ve geleceğini güvende hissetmelidir. Çocuk kendi ailesinden başlamak üzere, arkadaşları, okul arkadaşları, komşuları veya toplumdaki diğer insan gruplarını kapsayacak şekilde başkaları tarafından kabul görmeye ve sevilmeye ihtiyaç duyar. Çocuğunuzun, kendisine amaç ve yön veren; enerjisini başarıya ve kendini ifade etmeye yönelten hedefleri olmalıdır.

Çocuk hayatında karşılaştığı zorluklarla başa çıkma yetisine güvenmelidir. Çocuğun size ve kendisine güvenmeye ihtiyacı vardır. Bu nedenle, sözlerini tutmalı, destekleyici olmalı ve çocuğunuza, sözüne güvenilir olması için olanaklar vermelisiniz. Bu, çocuğunuza güvendiğiniz ve ona dürüst bir kişi olarak davrandığınız anlamına gelmektedir.

Çocuğa neleri yapabildiğini göstermesi için fırsat tanınmalıdır. Eğer bir etkinliğe anlamlı bir şekilde katılması ve yardımda bulunması için fırsat verirseniz, çocuğunuz önem verildiğini görerek sorumluluk duygusu geliştirecektir. Çocuğunuz başarmaya ve daha fazla bağımsızlık kazanmaya çalışırken, kendi başına başarabileceğini hissetmeye ihtiyaç ve istek duyar.

Çocuk sadece başarmaya değil, olumlu geribildirime ve onaylanmaya da başarılı olduğuna ve başkalarını memnun ettiğine dair gerçek bir mesaja ihtiyaç duyar. Sadece belirlenmiş amacı başardığı için değil, aynı zamanda çabaları ve ufak çaplı değişim ve ilerlemeleri için bile onu cesaretlendirin ve ona övgüde bulunun.

Çocuğunuz hata yaptığında veya başarısız olduğunda, kendisini rahat, yenilgiye uğramamış hissetmeye ihtiyaç duyar. Bu engellerin ve aksiliklerin yaşamın ve öğrenmenin normal bir parçası olduğunu ve bunlardan çıkaracağı derslerin bulunduğunu açıklayın. Olumsuz kişisel eleştiriden kaçının.

Büyükleri tarafından; sevgi gören, gereksinim duyduğunda beklediği yakınlık ve ilgiyi bulan, fikirlerine değer verilen ve önemsenen, güven duyulan ve sorumluluklar verilen, iyi yaptığı şeyler için övülen, gurur duyulan, Yaptıklarında hataya yer verilen ve olduğu gibi kabul edilen çocuğun kendisine özgüveni olur.

Çocuklarımıza değerli olma duygusunu ancak biz verebiliriz. Çocuklar, kendilerine güvenerek doğmazlar. Genlerinden gelen liderlik özellikleri olabilir ama özellikle anne ve babalarından, öğretmenlerinden ve çevresinden aldıkları tepkilerle, yaşamda her an benlik değerleri düşer ya da artar. Eğer benlik saygısı yüksekse, çocuk, başına ne gelirse gelsin, yorulmaz, savaşır ve gelişir.

Aile bütünlüğü; benlik imajı için temel oluşturur. Çocuğunuzun benlik imajı ilk olarak aile içinde gelişir, bu yüzden ailesinin kendisine ait duyguları ve algılamalarından büyük ölçüde etkilenir. Aile bütünlüğü; benlik imajı için temel oluşturur. Aile üyeleri birbirlerine inanır ve güvenirler, birbirlerinin bireysel farklılıklarına saygı duyarlar ve birbirlerine sevgi gösterirler.

Anne-baba ve çocuk için, haftada en az bir saat, önceden belirlenmiş bir saat ve yine önceden planlanmış bir etkinlik düzenlenebilir. Bu süre içinde, çocuk ile anne-baba keyifli bir zaman geçirmeyi amaç edinmelidir.

Her ailenin kendine özgü planlayacağı etkinlikler olabilir. Satranç, Tavla, Birlikte alışveriş, sinema-Tiyatroya gitmek, yürüyüş yapmak, spor yapmak, ev tamiri yardımı, yemek yapmak, yap-boz yapmak, resim- boncuk dizimi vb.

TEŞEKKÜRLER…