BEÖ155 BEDEN EĞİTİMİ ÜNİTE 12 DOPİNG

BEÖ155 BEDEN EĞİTİMİ DOPİNG Spor içerisindeki ödüller ve büyük rantlar, “eskiden bir zeytin dalı veya akasya ve defne yaprağı uğruna yapılan masum sportif mücadeleleri günümüzde her şeyin mübah sayıldığı savaş haline dönüştürmüştür. Bu savaş içerisinde en tehlikeli ve acımasız silahlardan birisi de DOPİNGdir.

BEÖ155 BEDEN EĞİTİMİ DOPİNG DOPİNG, sporcunun bizzat kendisi yada yönetici, antrenör, teknik direktör, doktor, fizyoterapist, masör gibi kişilerin teşviki ile zihinsel ve fiziksel performansını doğal olmayan yollarla artırmak veya tıbbi açıdan uygun olmamasına karşın sadece yarışmaya katılabilmek amacı ile hastalıkların ve sakatlıkların tedavisi için bazı maddeleri kullanmasıdır.

SPORDA DOPİNG KULLANIM SEBEPLERİ BEÖ155 BEDEN EĞİTİMİ SPORDA DOPİNG KULLANIM SEBEPLERİ Kazanma arzusu, Günümüz sporunda spor anlayışının ticari ve siyasi rekabet haline dönüştürülmesi, Kısa süreli başarıların her ne pahasına olursa olsun istenmesi, Spor müsabakalarının sonucuna bağlı millî ve şahsi prestijin söz konusu olması transfer ücretlerinin astronomik rakamlara ulaşması, Yönetici, antrenör ve sporcuların konu hakkında yeterli eğitim görmemeleri ve Sporcuya fiziksel ve psikolojik olarak kapasitesinin üzerinde yüklenilmesi sporcuların doping kullanım sebepleridir.

DOPİNGİN SINIFLANDIRILMASI Kullanımı Her Zaman Yasaklı Olan Maddeler ve Yöntemler (Müsabaka İçi ve Müsabaka Dışı) BEÖ155 BEDEN EĞİTİMİ 1. Yasaklı maddeler a) Anabolik Maddeler b) Peptid Hormonlar, Büyüme Faktörleri ve ilişkili maddeler c) Beta-2 Antagonistler d) Hormon Antagonistleri ve Modülatörler e) İdrar söktürücüler (Diüretikler) ve Diğer Maskeleyici Maddeler 2. Yasaklı Yöntemler a) Oksijen Transferinin artırılması (Kan dopingi) b) Kimyasal ve fiziksel müdahale c) Gen dopingi

DOPİNGİN SINIFLANDIRILMASI Müsabaka Sırasında Kullanımı Yasaklı Maddeler Ve Yöntemler BEÖ155 BEDEN EĞİTİMİ Yasaklı Maddeler a) Uyarıcılar b) Narkotikler c) Kannabinoidler (Bağımlılık yapan maddeler örn; bonzai,marijuana, esrar,.. ) d) Glukokortikosteroidler (kortizon türü) Bazı Özel Sporlarda Kullanımı Yasaklı Maddeler a) Alkol b) Beta bloke ediciler

Anabolik – Androjenik Steroidler ve Sporda Kullanımı BEÖ155 BEDEN EĞİTİMİ Anabolik – Androjenik Steroidler ve Sporda Kullanımı Anabolik-androjenik steroidler sporcular tarafından en çok kullanılan doping maddelerindendir. Kas gücü ve kas kitlesini artırmak amacıyla kuvvet ve sürat sporlarında kullanılır. Diğer doping maddeleri yarışmadan kısa bir sure önce kullanılırken, anabolik steroidlerin etkili olabilmesi için karşılaşmadan aylarca önce kullanılması gereklidir. Anabolik steroidlerin düşük ya da normal tedavi dozlarında sportif performansa etkili olmadığı, normal tedavi dozlarının 10-100 katı dozlarda performansa etkili olabildiği saptanmıştır.

Anabolik – Androjenik Steroidler ve Sporda Kullanımı BEÖ155 BEDEN EĞİTİMİ Anabolik – Androjenik Steroidler ve Sporda Kullanımı Yan Etkileri genel olarak su tutulumunda artış, ödem, kalbin iş yükünde artış, kan basıncında artış, kalp damar hastalıkları riski, kalp krizi riskinde artış, kalp yetmezliği, yağ bezi salgı artışı ve kistik sivilce oluşumunda artış, kas krampları ve spazmları, tendon zedelenmeleri ya da kopmaları, karaciğer fonksiyon bozuklukları, iyi huylu ve kötü huylu karaciğer tümörleri, böbrek fonksiyon bozuklukları, kan glukoz seviyesinde artış, kan pıhtılaşma faktörlerinde bozukluk psikolojik bozukluklar: saldırganlık, yıkıcı dürtüler, kendini hırpalayıcı dürtülerde artış.

Peptid Hormonlar, Büyüme Faktörleri ve İlişkili Maddeler BEÖ155 BEDEN EĞİTİMİ Peptid Hormonlar, Büyüme Faktörleri ve İlişkili Maddeler Peptid hormonlar doğal hormonlardır ve diğer hormonların salınımını kontrol ederler. Büyümeyi artıran ve ağrıyı azaltan etkileri vardır. Bu hormonlardan biri olan Eritropoietinin ve diğer kan yapımını uyarıcı maddelerin sporda kullanım amacı kanda alyuvar sayısını ve hemoglobin miktarını artırarak çalışan kaslara daha fazla oksijen taşınmasıdır. Bu maddeler özellikle dayanıklılık sporlarında performansı artırmak amacıyla kullanılır. Bir diğer hormon olan insan koryonik gonadotropinini ve luteinleştirici hormon testislerden doğal testosteronun üretimini artırdığı gerekçesiyle kas kitlesi ve gücünü artırmak amacıyla kullanırlar. Bir diğeri olan insülin sporcular tarafından vücut yağ kitlesini azaltmak ve kas kitlesini artırmak amacıyla kullanılır.

Peptid Hormonlar, Büyüme Faktörleri ve İlişkili Maddeler BEÖ155 BEDEN EĞİTİMİ Peptid Hormonlar, Büyüme Faktörleri ve İlişkili Maddeler Eritropoietinin ve diğer kan yapımını uyarıcı maddelerin yan etkileri: Enjeksiyon yerinde ağrı, kalp krizi, kan akışkanlığında azalma, kan yoğunluğunda artma, kanın pıhtılaşma riski, beyin içi basınç artışı, beyin damarlarında tıkanma, beyin ödemi ve hasarı, sara nöbetleri, deri döküntüleri, kas ağrıları, mide bulantısı, gözde iris iltihabı, kan basıncında artış, akciğer damarlarının tıkanmadır. İnsan koryonik gonadotropinini ve luteinleştirici hormonun yan etkileri: Başağrısı, huzursuzluk, depresyon, yorgunluk, mide bulantısı, kusma, erkeklerde memelerde büyüme, bayanlarda adet düzensizlikleridir. İnsülinin yan etkileri: Kan şekerinde düşme, terleme, kalp atım hızında artış, güçsüzlük, koma, baş dönmesi, beyin hasarı, el titremesi, oryantasyon bozukluğu, sara nöbetleridir.

Peptid Hormonlar, Büyüme Faktörleri ve İlişkili Maddeler BEÖ155 BEDEN EĞİTİMİ Peptid Hormonlar, Büyüme Faktörleri ve İlişkili Maddeler Büyüme hormonu sporcular tarafından kas gücünü ve kas kitlesini artırmak amacıyla kullanılır. Yan etkileri: Derinin kalınlaşması, alt çenenin büyümesi, dilin büyümesi, tiroid aktivitesinde azalma, terlemede artış, kanser oluşum riskinde artış, tiroid nodüllerinde artış, vücutta sıvı ve sodyum birikimi, kas zayıflığı, iç organların anormal büyümesi, eklem ve bağ dokusu problemleri, şeker hastalığı, koroner damar hastalıkları, kalp kası hastalıkları, hipertansiyon, başağrısı, ayakta ödem.

Beta-2 Agonistler ve Sporda Kullanımı BEÖ155 BEDEN EĞİTİMİ Beta-2 Agonistler ve Sporda Kullanımı Beta 2 agonistler astım tedavisinde kullanılan ilaçların içinde bulunurlar. Sporcular doğrudan veya dolaylı olarak beta adrenerjik sistem üzerinde etkili olan ilaçlar ile performanslarını artırmaya çalışırlar. Beta-2 agonistler sporcular tarafından anabolik-androjenik steroidler gibi sürat ve kuvvet sporlarında kullanılırlar. Yan etkileri: titreme, yorgunluk, huzursuzluk, sinirlilik, uyku bozuklukları, mide bulantısı, aşırı terleme, baş ağrısı, kan basıncı artışı, kalp atım hızında artış, kalp ritm bozuklukları, kas kramplarıdır.

Hormon Antagonistleri ve Modülatörler ve Sporda Kullanımı BEÖ155 BEDEN EĞİTİMİ Hormon Antagonistleri ve Modülatörler ve Sporda Kullanımı Hormon antagonistleri ve modülatörleri sporcular tarafından testosteron üretimini artırmak amacıyla ya da anabolik steroid kullanan erkek sporcular tarafından meme büyümesi önlemek amacıyla kullanılırlar.

İdrar Söktürücüler ve Maskeleyici Ajanlar ve Sporda Kullanımı BEÖ155 BEDEN EĞİTİMİ İdrar Söktürücüler ve Maskeleyici Ajanlar ve Sporda Kullanımı İdrarın miktarını geçici olarak artıran maddelere diüretikler denir. Tıpta dokular arasında tutulmuş fazla suyu atmak için tedavi amacıyla kullanılır. Sporda ise doping maddelerinin fazlasını vücuttan uzaklaştırarak bu maddeyi vücutta normal sınırlarına getirme amacı güdülür veya vücut ağırlığı kategorilerinin yer aldığı güreş gibi spor disiplinlerinde kısa zamanda kiloyu azaltmak için kullanılır.

İdrar Söktürücüler ve Maskeleyici Ajanlar ve Sporda Kullanımı BEÖ155 BEDEN EĞİTİMİ İdrar Söktürücüler ve Maskeleyici Ajanlar ve Sporda Kullanımı Böbrekten doping maddesinin idrarla atılışını önleme, doping kontrolü yapılacak idrarda doping maddelerinin saptanmasını zorlaştıran maddelerdir. Bu maddeler maskeleyici ajan olarak isimlendirilir ve doping olarak kabul edilir. Bu maddeler doğrudan sportif performansı artırıcı etkide bulunmazlar. Sporcular tarafından iki amaçla kullanılırlar. Birinci amaç idrar miktarını artırıp, idrardaki doping maddelerinin yoğunluğunu azaltarak yasaklı maddenin analiz sırasında saptanmasını zorlaştırmak hedeflenir. İkinci amaç ise ağırlık kategorilerinin yer aldığı güreş, boks, halter, judo gibi spor disiplinlerinde kısa zamanda ağırlık düşmektir.

İdrar Söktürücüler ve Maskeleyici Ajanlar ve Sporda Kullanımı BEÖ155 BEDEN EĞİTİMİ İdrar Söktürücüler ve Maskeleyici Ajanlar ve Sporda Kullanımı Yan etkileri: Sıvı kaybı, aşırı ağırlık kaybı, kan hacminde azalma, elektrolit dengesi bozukluğu, yüksek ya da düşük kan potasyum düzeyi, böbrek bozuklukları, kan basıncında azalma, kalp ritm bozuklukları, şeker hastalığı ciddileşme riski, ürik asit miktarı artışı, gut hastalığı, kas gücünde azalma, kassal verim düşüklüğü, dayanıklılık kapasitesinde düşme, kas krampları, sistemik alkalozis, düşük kan şekeri, geçici sağırlıktır.

Oksijen Taşınmasını Artıran Yöntemler ve Sporda Kullanımı BEÖ155 BEDEN EĞİTİMİ Oksijen Taşınmasını Artıran Yöntemler ve Sporda Kullanımı Bu yöntemlerden biri kan dopingidir. Kan dopingi, kan, alyuvarlar ve benzer kan ürünlerinin sportif performansı yapay olarak artırmak amacıyla sporcuya uygulanmasıdır. Kan dopingi enerji gereksinimini aerobik yoldan sağlayan ve büyük kas gruplarının uzun süreli ve ağır kas işlerini yaptığı kros kayağı, bisiklet, kürek, uzun mesafe koşuları ve diğer dayanıklılık sporlarındaki sportif performansı artırmak amacıyla uygulanır. Kan dopinginde sporcuya bir başka bireyden alınan taze kan veya sporcunun kendi kanı verilir.

Oksijen Taşınmasını Artıran Yöntemler ve Sporda Kullanımı BEÖ155 BEDEN EĞİTİMİ Oksijen Taşınmasını Artıran Yöntemler ve Sporda Kullanımı Yan etkileri: Yeni alyuvarların ilavesiyle kanın vizkositesi artar. Vizikosite artımı kanın pıhtılaşabilirliğini ve kalbin işini de artırır. Ayrıca böbreğe zarar veren akut hematolojik olaylara neden olur. Viral ve bakteriyel enfeksiyonlar, damar içi pıhtılaşma, kan uyuşmazlığı, hava embolisi, alerjik reaksiyonlar, kalp krizi riskinde artış, ateş, kalp yetmezliğidir.

Oksijen Taşınmasını Artıran Yöntemler ve Sporda Kullanımı BEÖ155 BEDEN EĞİTİMİ Oksijen Taşınmasını Artıran Yöntemler ve Sporda Kullanımı Oksijen taşınmasını artıran diğer bir yöntem ise modifiye hemoglobin ürünlerinin kullanılmasıdır. Ciddi anemilerin tedavisinde hemoglobine benzeyen yeni kimyasal maddeler üretilmiştir. Ciddi hastalıkların tedavisinde kullanılmak amacıyla üretilen bu maddeler sporcular tarafından doping amaçlı kullanılmaktadır. Yan etkileri: kan damarlarının büzüşmesi, kan basıncında artış, kalp atım hızında artış, alerjik reaksiyonlar, mide bulantısı, baş ağrısı, ateştir.

Kimyasal ve Fiziksel İşlemler ve Sporda Kullanımı BEÖ155 BEDEN EĞİTİMİ Kimyasal ve Fiziksel İşlemler ve Sporda Kullanımı Doping Kontrolleri sırasında alınan örneklerin geçerliliğini ve bütünlüğünü bozmak amacıyla Hile Yapmak veya hile yapmaya teşebbüs etmek yasaklanmıştır. Bunlar, başkasının idrarını kullanma ve/veya idrar değiştirme, ve/veya saflığını bozma (örn.proteazlar) gibi işlemleri kapsar, ancak bunlarla sınırlı değildir. Üzerinde doping kontrolü yapılacak idrarın bütünlüğünü, özelliğini bozmaya yönelik yöntem ve maddelerin kullanımıdır. Sporcunun kendi idrarı yerine sonda ile mesanesine başkasının idrarının verilmesi, idrarı değiştirme, idrarın içine bazı maddeleri koyarak bütünlüğünü bozma bu grup içinde değerlendirilir.

Gen Dopingi ve Sporda Kullanımı BEÖ155 BEDEN EĞİTİMİ Gen Dopingi ve Sporda Kullanımı İnsan Genom projesi ile insanın genetik kodunun haritasının çıkarılması son yılların en önemli bilimsel çalışmalarından biri olarak kabul edilmektedir. Tedavisi çok güç olan hastalıkların genetik mühendisliği ile tedavi edilmesi ile ilgili çalışmalar halen devam etmektedir. Tedavi amaçlı üretilen birçok ilacın sporda performansı artırmak amacıyla kullanılması gibi, genetik mühendisliğinin sporculara avantaj sağlayacak çalışmalar içine girebileceği de düşünülmektedir.

Gen Dopingi ve Sporda Kullanımı BEÖ155 BEDEN EĞİTİMİ Gen Dopingi ve Sporda Kullanımı Özellikle genetik tedavi yöntemleriyle büyüme hormonu, insülin benzeri büyüme faktörü (IGF-1), steroidler ve eritropoietinlerin salgılanmasının doğal yoldan artırılmasının sporculara belirgin avantajlar sağlayabileceği varsayılmaktadır. Ancak bu şekilde yapılacak bir genetik tedavinin risklerinin dışarıdan hormon vermekten daha fazla olacağı da düşünülmektedir. Bu nedenle Dünya Dopingle Mücadele Ajansı Gen tedavileri ile performansı artırma çalışmalarını doping olarak kabul etmekte ve yasaklamaktadır.

Uyarıcılar ve Sporda Kullanımı BEÖ155 BEDEN EĞİTİMİ Uyarıcılar ve Sporda Kullanımı Uyarıcılar sporcular tarafından çoğunlukla uyanıklığı, konsantrasyon gücünü artırdığı ve yorgunluğu geciktirdiği gerekçesiyle kullanılırlar. Yan etkileri: Baş ağrısı, sersemlik, alışkanlık, ilaca tolerans, huzursuzluk, sinirlilik, uykusuzluk, kabus görme, solunum sıklığı ve derinliğinde artış, terlemede artış, göz bebeğinde büyüme, el titremesi, ateş, ağız kuruluğu, iştah kaybı, koordinasyon ve denge bozukluğu, kalp ritm bozuklukları, kan basıncında artış, idrar oluşumunda artış, kas ve eklem ağrılarıdır. Özellikle vücut sıcaklığında artışa neden olması birçok sporcunun ölümüne neden olan en önemli yan etkidir.

Kafein ve Sporda Kullanımı BEÖ155 BEDEN EĞİTİMİ Kafein ve Sporda Kullanımı Kafein en kuvvetli merkezi sinir sistemi uyarıcılarından birsidir. Kalp atım sayısı, kan basıncı, solunum sayısını artırır, kan glukoz düzeyini yükseltir. Egzersiz sırasında yağların kullanımının artmasına, glikojenin kullanımının azalmasına neden olur. Reaksiyon zamanını kısaltır, mental uyanıklığı ve canlılığı artırır. Uzun mesafe koşularında dayanıklılığı artırmak, yorgunluğu azaltmak için kullanılır. Kafein normal bir dozun üzerinde alındığında IOC’nin doping tarifi içine girmektedir.

Kafein ve Sporda Kullanımı BEÖ155 BEDEN EĞİTİMİ Kafein ve Sporda Kullanımı Yan etkileri: Kafein ellerde titreme, kaslarda gerginlik, uykusuzluk, sinirlilik, huzursuzluk, endişeye neden olur. Daha büyük dozlarda ise taşikardi, bulantı, daha da duyarlı kişilerde aritmiye neden olur. Kafeinin peptik ülser, pankreas kanseri, iç salgı bezleri tümörleri, kadınlarda anormal çocuk doğumlarına neden olabileceği iddia edilmiştir.

Narkotikler ve Sporda Kullanımı BEÖ155 BEDEN EĞİTİMİ Narkotikler ve Sporda Kullanımı Morfin ve benzeri maddeler narkotikler sınıfındandır. Narkotikler çok şiddetli ağrıların tedavisinde kullanılırlar. Etkilerini beyindeki ağrı merkezine direkt etki ile yaparlar. Morfin ve türevleri ağrı giderici etkisiyle birlikte öfori (kişinin hoşnutluk duyduğu ve kendisini iyi hissettiği bir ruhsal durum) hissi verdiği, kendine güveni artırdığı için boks, karate, tekvando gibi mücadele sporlarında performansı artırma amacıyla kullanılırlar.

Narkotikler ve Sporda Kullanımı BEÖ155 BEDEN EĞİTİMİ Narkotikler ve Sporda Kullanımı Yan etkileri: öfori alışkanlığı, fiziksel bağımlılık, yoksunluk belirtileri, depresyon, uykusuzluk, dinlenememe, zihinsel dalgınlık, denge ve koordinasyon bozukluğu, konsantrasyon bozukluğu, solunum merkezinin baskılanması, ateş, kalp atım hızının düşmesi, kan basıncının düşmesi, mide bulantısı, kusma, barsak doğal ritminin yavaşlaması, kabızlık, kas spazmları, eklem ağrısı, üşüme ve ürperme, terleme, idrar yapmada zorlanmadır.

Kannabinoidler ve Sporda Kullanımı BEÖ155 BEDEN EĞİTİMİ Kannabinoidler ve Sporda Kullanımı Kannabinoidler, marijuana, esrar ve benzeri maddelere verilen isimdir. Sporcular tarafından kannabinoid kullanımının gerekçesi öfori hissi oluşturması, sinirliliği azaltması, sosyalleşmeyi artırması etkileri ile müsabaka sırasındaki gerginliği azaltacağı düşüncesidir. Yan etkileri: kalp atım hızında artış, kan basıncında artış, akciğer dokusunda iltihaplanma ve kanser, denge ve koordinasyon kaybı, kısa dönem hafıza kaybı, uyku hali, konsantrasyon bozukluğu, ruhsal bozukluklar, kabus görme, anormal vücut sıcaklığı, testosteronda azalma, bayanlarda yumurtlamada düzensizlik, araç kullanma yeteneğinde bozulma, gözde kan damarlarında genişleme, göz içi basıncında azalmadır.

Glukokortikoidler ve Sporda Kullanımı BEÖ155 BEDEN EĞİTİMİ Glukokortikoidler ve Sporda Kullanımı Glukokortikoidler böbreküstü bezi korteksinden salgılanan adreno-kortikosteroid hormonlara benzer etki gösteren maddelerdir. Kortizol olarak da bilinen bu hormonlar astımda, değişik deri ve eklem hastalıklarında ve ağrı tedavisinde kullanılır. Glukokortikoidler sporcular tarafından iltihabi oluşumu önlemek, ağrıyı azaltmak amacıyla kullanılırlar. Glukokortikoidlerin öforik duygu vermesi sporcuya avantaj sağlayabilir. Yan etkileri: Uykusuzluk, yaraların iyileşmesinde gecikme, mide yanmaları, hipertansiyon, mide ülser, şeker hastalığı, kemik kitlesi kaybı.

Alkol ve Sporda Kullanımı BEÖ155 BEDEN EĞİTİMİ Alkol ve Sporda Kullanımı Sporcular alkolü karşılaşma öncesi merkezi sinir sistemini baskılayarak el titremesini, heyecanı azaltmak ve kendine güven hissini artırmak amacıyla kullanırlar. Alkollü içecekler sporcular tarafından psikolojik fonksiyonu artırmak amacıyla kullanılır ama en çok bozulan psikomotor fonksiyondur. Yan etkileri: Alkolün vücuttaki etkileri kan alkol seviyesi ile ilişkilidir. Kan alkol seviyesi düşük yoğunluklarda iken etkiler daha azdır, kandaki alkol yoğunluğu arttıkça ciddi yan etkiler oluşmaya başlar. Kısa sürede aşırı miktarlarda alınan alkol solunum merkezi depresyonu ile ölüme kadar giden yan etkilere neden olabilir

Beta-bloke Ediciler ve Sporda Kullanımı BEÖ155 BEDEN EĞİTİMİ Beta-bloke Ediciler ve Sporda Kullanımı B bloke ediciler tıpta hipertansiyon, kalp ritmleri, migren gibi patalojik durumlarda tedavi amacı ile kullanılan ilaçlardır. Beta bloke ediciler sinirliliği kontrol etmek, kalp atım hızını ve el titremesini azaltmak amacıyla kullanılır. Bu yolla yarışma heyecanının neden olacağı kalp çarpıntısı ve titremeler hafifletilir, konsantrasyon gücü artırılır, endişe ve sinirlilik azaltılır. Çoğunlukla okçulukta, silahlı atışlarda, otomobil yarışlarında, kayak atlamalarında, “bowling” sporunda kullanılır. Yan etkileri: Uykusuzluk, fiziksel verimde düşüklük, yorgunluk, kabus görme, depresyon, kalp atım hızında azalma, kan basıncında düşme, dolaşım bozukluğu, akciğerde hava yolları spazmı, astım, mide bulantısı, kusma kan şekeri düşüklüğüdür.

BEÖ155 BEDEN EĞİTİMİ Kaynaklar Baysaling, Ö (2000). Doping: Zararları, Doping ve Kürler, Dopingle Mücadele, İl Press basım ve yayın. İstanbul. Kurdak, S.S., Sporda Doping ve İlaç Kullanımı. Sporsal Kuram Dizisi 7, Ankara. Birinci Baskı, 1996. Hacısoftaoğlu, İ. (2005). Dopin/Sporda ilaç kullanımı. TEB haberler. 5:11-15. Yücesir, İ. (2011). Doping Suçu, Doping Madde ve Yöntemleri. Dopingle Mücadele ve Futbolda Performans Artırma Yöntemleri. (33-50) Ankara: Ajansmat Matbaacılık Ambalaj San. Güner, R. (2011). Yasaklı Madde ve Yöntemlerin Etki ve Yan Etkileri. Dopingle Mücadele ve Futbolda Performans Artırma Yöntemleri. (51-76) Ankara: Ajansmat Matbaacılık Ambalaj San.