Zihinsel Yetersizliği Olanların Değerlendirilmesi Öğretim Görevlisi Özge ELİÇİN Uludağ Üniversitesi Üniversitesi

DEĞERLENDİRME Zihinsel değerlendirme Uyumsal değerlendirme Gelişimsel değerlendirme Alanlara yönelik değerlendirme Eğitsel Değerlendirme

ZİHİNSEL DEĞERLENDİRME Öğrencinin eğitim sisteminde en etkin şekilde yer alması için zeka testleri kullanılmaktadır. ZEKA NEDİR?

ZEKA Amerikan Zihinsel ve Gelişimsel Yetersizlikler Birliği’nin 2002 yılında yaptığı tanıma göre zeka “akıl yürütmeyi, planlama yapmayı, problem çözmeyi, soyut düşünmeyi, karmaşık düşünceleri anlamayı, hızlı öğrenmeyi ve deneyimlerden öğrenmeyi kapsayan genel bir zihinsel yetenektir.

Zeka Testleri Zekanın ne olduğuna ilişkin yürütülen çalışmaların sonucunda yapılan zeka tanımları iki temal grupta toplanabilir: Tek Boyutlu Çok Boyutlu

Çok boyutlu zeka kuramları Gardner Çoklu Zeka Kuramı Das ve arkadaşları PASS Greenspan ve arkadaşları Üçlü Zeka Kuramı

Çoklu Zeka Kuramı Gardner’a göre zekanın sekiz bileşeni vardır; Dilsel zeka Mantıksal-Matematiksel Uzamsal zeka Müziksel zeka Bedensel-kinestetik zeka Kişisel zeka Kişiler-arası zeka Doğasal zeka

Çoklu Zeka Kuramı Zeka testleriyle ölçülemez Uzun süreli gözlemlerle değerlendirilir Bilimsel dayanağı yoktur

PASS Dass ve arkadaşları zekanın dört bileşeninden baseder: Planlama süreci (problem çözme, durumsal değerlendirme için bilgi kullanma) Dikkat süreci (odaklanma, az ilişkili uyaranları dikkate almama) Eşzamanlı işlemleme (uyaranları anlama) Aşamalı işlemleme (uyaranları sıralama)

Üçlü Zeka Kuramı Greenspan ve arkadaşları zekanın bileşenlerini; Kavramsal zeka (genel zeka yeteneği) Pratik zeka (uyumsal davranış ölçeği) Sosyal zeka (sosyal ve kişiler arası beceriler)

Günümüz Zekanın genel bir yetenek olduğu ve zeka testleri ile ölçüldüğü görülmektedir. Ülkemizde: Standford-Binet Zeka Testi Wisc-R Çocuklar için Zeka Ölçeği Letier Zeka Testi Porteus Labirentleri Testi Kohs Küpleri Testi Goodenough-Harris İnsan Resmi Çizme Testi kullanılmaktadır.

UYUMSAL DEĞERLENDİRME Zeka testleri ağır derece zihin engeli bulunan çocuklar için güvenilir sonuçlar vermeyebilir dolayısıyla kesin zeka bölümü yerine puan aralıkları kullanılmlıdır (DSM-IV).

Uyumsal Davranışlar Bireylerin günlük yaşamda işlevde bulunabilmek için öğrenmiş oldukları kavramsal, sosyal ve pratik becerilerdir. Uyumsal davranışlar anne-babalarla ve öğretmenlerle yapılan görüşmelerle ve kontrol listeleriyle belirlenebilmektedir.

Uyumsal Davranış Ölçekleri Vineland Uyum Davranış Ölçeği (VABS-II) İletişim becerileri Günlük yaşam becerileri Sosyalleşme Becerileri Devinsel Beceriler Uyumsuz Davranışlar

Uyumsal Davranış Değerlendirme Sistemi (ABAS-II) Kavramsal Sosyal Pratik beceriler alanını kapsar Her iki ölçek de hem tanılamaya hem de eğitimi planlama ve değerlendirmeye yarar.

Ülkemizde kullanılan bir diğer uyumsal değerlendirme aracı, Uyumsal Davranış Skalasıdır (ABS). Milli Eğitim Bakanlığı Talim Terbiye Dairesi tarafından yayımlanmıştır ve bireysel olarak uygulanan kağıt kalem testidir. İlköğretim çağı çocuklarına yöneliktir.

Zihinsel Yetersizlik Tanısı Nasıl Konur? Bireyin yaşına uygun zeka testi ve uyumsal davranış ölçeği uygulanmalıdır. Süreç dikkatli şekilde uzmanlar tarafından uygulanmalıdır. Her iki değerlendirme sonucu da ortalamanın altında olduğunu gösterir nitelikte olmalı ve 18 aydan önce ortaya çıktığı ailesi tarafından onaylanmalıdır.

Gerektiğinde klinik destek alınmalıdır, çünkü Başka bir dil konuşuluyorsa Ek özür söz konusuysa Birey çok küçük ya da sınırlı performansa sahipse testlerin sonucu doğru çıkmayabilir.

Zihin Engeli Tanısı Koyma İlkeleri Zihin engeli tanısı koymak, çoğu durumda değerlendiricileri zorlayıcı bir süreç olmaktadır. Bu sancılı süreci kolaylaştırmak amacıyla şu ilkeler dikkate alınmalıdır;

Bireyin yaşına ve özelliklerine uygun bir zeka testi ve uyumsal davranış ölçeği uygulanmalıdır. Zihinsel ve uyumsal değerlendirmeler, deneyimli klinisyenler tarafından, farklı değerlendirme süreçlerinin gerektirdiği tüm hususlar dikkate alınarak yürütülmelidir.

Her iki değerlendirmenin sonuçları da çocuğun ortalamanın oldukça altında performans gösterdiğine işaret etmelidir. Ayrıca, bireyin yetersizliğinin 18 aydan önce var olduğu, bireyin yakınları tarafından doğrulanmalıdır.

Gerektiğinde klinik yargıya başvurulmalıdır Gerektiğinde klinik yargıya başvurulmalıdır. Klinik yargı, zihin engelli alanında deneyimli klinisyenlerin, zeka testleri ve uyumsal davranış ölçekleri sonuçlarının yanı sıra bireyin yakınlarıyla görüşme, bireyin davranışlarını gözleme vb. veri kaynaklarından gelen tüm verileri dikkate alarak ulaştıkları sonucu ifade etmektedir.

Klinik yargı özellikle şu durumlar söz konusu olduğunda gereklidir; Birey içinde yaşadığı toplumdan farklı bir kültürden geliyorsa ve farklı bir dil konuşuyorsa Bireyin geçmiş yaşantılarına ilişkin yeterli bilgi elde edilemiyorsa Bireyin konuştuğu dil, değerlendirme araçlarının dilinden farklıysa Birey çok küçükse ya da çok sınırlı performansa sahipse

GELİŞİMSEL DEĞERLENDİRME Zeka testi uygulanamayan durumlarda ya da ek bilgiye gereksinim duyulduğunda gelişimsel değerlendirme yapılır. Bayley Bebek Gelişimi ölçeği alanda en yaygın kullanılan ölçektir. Hem bebeklerde hem de ileri derecede zihin engeli olan çocuklar için kullanılmaktadır.

Tarama amaçlı ülkemizde kullanılan gelişimsel değerlendirme testleri Denver Gelişimsel Tarama Testi Ankara Gelişim Tarama Envanteri

ALANLARA YÖNELİK DEĞERLENDİRME Dil gelişimi ve iletişim – Peabody Resim-Kelime Testi Görsel-devinsel beceriler – Bender-Gestalt Motor Testi

EĞİTSEL DEĞERLENDİRME Ne öğretilecek Nasıl öğretilecek Öğretim amaçları belirleme Ne düzeyde ve hangi süreçler yer alacak Öğretimsel planlama nasıl olacak

Neler Yapılabilir Aile üyeleri ile görüşme Doğrudan gözlem Öğretimsel etkileri değerlendirme Dosya hazırlama Günlük tutma Kayıt teknikleri kullanma

Program ve etkinlik kılavuzlarına dayalı değerlendirme yapma: Küçük adımlar gelişimsel geriliği olan çocuklara yönelik erken eğitim programı