BANKACILIK VE FİNANS UZAKTAN ÖĞRETİM TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI FİNANSIN İLKELERİ

FİNANSAL PİYASALARA GİRİŞ II BÖLÜM 2 FİNANSAL PİYASALARA GİRİŞ II Bankacılık ve Finans Uzaktan Öğretim Tezsiz Yüksek Lisans Programı

Bankacılık ve Finans Uzaktan Öğretim Tezsiz Yüksek Lisans Programı BÖLÜM HEDEFİ Finansal Piyasalara Giriş II bölümünde öğrenciler aşağıdaki becerileri kazanacaktır: Finansal piyasalara katılımcıların (oyuncuların) kimler olduğunu öğrenecekler. Finansal aracıların kimler olduğunu ve üstlendikleri rolleri anlayacaklar. Bankacılık sistemini daha yakından tanıyacaklar. Etkin piyasa kavramını tanımlayabilecekler. Finansal piyasaları kimin, niye ve nasıl düzenlediklerini öğrenecekler. Piyasa faiz oranlarını pratik açıdan biraz daha yakından inceleyecekler. Bankacılık ve Finans Uzaktan Öğretim Tezsiz Yüksek Lisans Programı

Bankacılık ve Finans Uzaktan Öğretim Tezsiz Yüksek Lisans Programı TEMEL KAVRAMLAR Finansal Piyasa Katılımcıları Finansal Aracılar Bankacılık Sistemi Etkin Piyasalar Düzenleme (Regülasyon) Faiz Oranları Bankacılık ve Finans Uzaktan Öğretim Tezsiz Yüksek Lisans Programı

Bankacılık ve Finans Uzaktan Öğretim Tezsiz Yüksek Lisans Programı BÖLÜM İÇERİĞİ 2.5. Piyasa Katılımcıları Kimlerdir? 2.6. Finansal Aracılar Kimlerdir? Rolleri Nedir? 2.7. Bankacılık Sistemine Genel Bakış 2.8. Etkin Piyasalar 2.9. Finansal Piyasalarda Düzenleme Nedir? Düzenleme Türleri Nelerdir? 2.10. Faiz Oranları Bankacılık ve Finans Uzaktan Öğretim Tezsiz Yüksek Lisans Programı

2.5. Piyasa Katılımcıları Kimlerdir? Fabozzi ve Modigliani, (2009:21) finansal piyasa katılımcılarını özetle aşağıda belirtmişlerdir. Hanehalkı Hükümetler Finansal olmayan şirketler Mevduat Kurumları Sigorta Şirketleri Varlık yönetim firmaları Yatırım bankaları Kar amacı gütmeyen kuruluşlar Yabancı yatırımcılar Bankacılık ve Finans Uzaktan Öğretim Tezsiz Yüksek Lisans Programı

2.6. Finansal Aracılar Kimlerdir? Rolleri Nedir? Finansal aracılar piyasa katılımcılarına bir takım finansal haklar sunma karşılığında onlardan fon toplarlar ki bunlar arasında; bankalar, emeklilik fonları, sigorta şirketleri ve yatırım şirketlerini yer alır (Fabozzi ve Modigliani, 2009:25). Bankacılık ve Finans Uzaktan Öğretim Tezsiz Yüksek Lisans Programı

2.6. Finansal Aracılar Kimlerdir? Rolleri Nedir? Finansal aracıların rolleri dört başlık altında toplanabilir ki bunlar; vade uyumlaştırması, çeşitlendirmeyle riskin azaltılması, kontratlama ve bilgi süreçleme maliyetlerinin azalması ile bir ödeme mekanizması sunmalarıdır (Fabozzi ve Modigliani, 2009:25). Bankacılık ve Finans Uzaktan Öğretim Tezsiz Yüksek Lisans Programı

2.7. Bankacılık Sistemine Genel Bakış Bankalar mevduat kurumlarıdır. Bir anonim şirket olan bankalar özel izinle kurulurlar. Bankaların temel fonksiyonu fon arz edenler ve talep edenler arasında bir aracılık rolü üstlenmeleridir. Bankalar bir taraftan fon fazlası olanlardan mevduat kabül edip fon toplarken, diğer taraftan fon ihtiyacı olan bireylere ve işletmelere ise kredi kullandırarak onlara fon sağlamaktadır. Bankaların mevduat kabul edip fon elde etmesinin bir maliyeti vardır. Bu fon maliyeti ise mevduat sahiplerine ödediği faizdir. Banka kullandırdığı fonlardan ötürü de bir getiri elde etmektedir. Bu da kredi kullananların ödediği faizdir. Bankacılık ve Finans Uzaktan Öğretim Tezsiz Yüksek Lisans Programı

2.7. Bankacılık Sistemine Genel Bakış Dolayısıyla, bankaya bir taraftan faiz girişi olmakta iken diğer taraftan da faiz çıkışı olmaktadır. İşte bu giren ve çıkan faiz arasındaki farka spred denir. Bir banka için spredin pozitif olması gerekir ki banka bir spred kazancı elde edebilmelidir. Bankaların bu fon toplayıp bunları kullandırma fonksiyonları, diğer bir ifadeyle bankanın parayı satın alıp satması olarak ta ifade edilebilir. Mevduat kabül ederek fon toplama parayı satın almak iken, Kredi kullandırmak ise parayı satmak anlamına gelmektedir. Banka elbetteki parayı satın aldığının üzerinde satmalıdır. Bankacılık ve Finans Uzaktan Öğretim Tezsiz Yüksek Lisans Programı

2.7. Bankacılık Sistemine Genel Bakış Bir banka elde ettiği tüm fonları yatıramaz. Yani bir banka her topladığı 1 TL’yi 1 TL olarak yatıramaz. Merkez bankaları, bankaların topladığı mevduatların belli bir oranını kendi nezdinde bulundurmasını ister. Bu belli oran ise rezerv oranı olarak adlandırılır. Bankaların, merkez bankaları nezdinde bulundurmaları gereken zorunlu miktar ise zorunlu rezerv olarak adlandırılır. Elbetteki zorunlu rezervler sabit değildir. Bankaların mevduatlarındaki değişimlere paralel olarak zorunlu rezerv miktarı da değişmektedir. Genellikle zorun rezerv miktarları belli dönemlerde yeniden hesaplanarak bankalardan eğer eksik rezervleri varsa tamamlamaları beklenir. Aksi taktirde cezai işlemler gerçekleştirilir. Bankacılık ve Finans Uzaktan Öğretim Tezsiz Yüksek Lisans Programı

2.7. Bankacılık Sistemine Genel Bakış Bankalar, merkez bankaları nezdinde bulundurmaları gereken zorunlu rezervin haricinde kalan fonların tamamını kredi olarak kullandırmazlar. Bankalar elde ettikleri fonların bir kısmını ikincil rezerv olarak bir takım menkul kıymetlere yatırırlar. Bankaların mevduat çekilişleri, yeni kredi talepleri yanı sıra farklı etkenlerle likidite ihtiyaçları doğabilir. Bu menkul kıymetler; ya satılarak ya da merkez bankasına teminat gösterilerek veya para piyasasından fon sağlama adına geri satın alma anlaşmalarında kullanılmak üzere teminat gösterilerek fon elde etmede kullanılırlar. Bankacılık ve Finans Uzaktan Öğretim Tezsiz Yüksek Lisans Programı

2.7. Bankacılık Sistemine Genel Bakış Bankalar finansal sistemde çok önemli bir rol oynarlar. Unutulmamalıdır ki, devletler para politikalarını bankacılık sistemi üzerinden uygularlar. Oynadıkları bu önemli rolden ötürü bankalar bir takım ayrıcalıklara da sahiptirler. Bunlardan bir tanesi bankalardaki mevduata belli bir miktara kadar devlet tarafından güvence verilmesidir. Bu mevduat sigortası olarak adlandırılır. Bankalar topladıkları mevduattan belli bir sigorta primini TMSF’ye yatırırlar. Eğer bankaların faaliyet izinleri herhangi bir nedenle iptal edilirse, bankalardaki mevduatın, Türkiye’de 100.000 TL’ye kadar olan kısmı TMSF güvencesindedir. Ayrıca katılım bankalarının katılım fonları da bu güvence içerisindedir. Bankacılık ve Finans Uzaktan Öğretim Tezsiz Yüksek Lisans Programı

2.7. Bankacılık Sistemine Genel Bakış Bankaların sahip olduğu diğer bir ayrıcalık ise kısa vadeli likidite ihtiyaçları için merkez bankalarının iskonto penceresinden faydalanabilmeleridir. Merkez bankaları, bankalara kullandırdığı fonlardan ötürü öncelikle bir teminat ister. Bu teminat ise kısa vadeli menkul kıymetler olmaktadır. Ayrıca kullanılan bu fonlardan ötürü merkez bankaları bir faiz de alırlar. Bu faiz ise iskonto oranı olarak bilinir. Bankaların, merkez bankalarının iskonto pencelerinden elde edeceği fonların maliyeti genellikle diğer fon kaynaklarının altındadır. Ancak bu durum, bankaların her zaman bu fonları kullanabileceği anlamına gelmez. Çünkü, burada bir limit vardır. Ayrıca, bankaların bu yolu sık sık tercih etmeleri bankaların daha sıkı takip edilmesine de yol açar. Bankacılık ve Finans Uzaktan Öğretim Tezsiz Yüksek Lisans Programı

Bankacılık ve Finans Uzaktan Öğretim Tezsiz Yüksek Lisans Programı 2.8. Etkin Piyasalar Etkin piyasalar, piyasaların varlıklara dair erişilebilir tüm bilgiyi, her an, fiyatlara eksiksiz olarak yansıttığı piyasalardır. Fiyatları şekillendiren şey bilgidir. Bilgi devamlı surette fiyatlara bir akış halindedir. Bu bilgi; Spesifik firma bilgisi, Sektörel bilgi, Ülke ekonomisindeki değişikliklere dönük bilgi veya Global ekonomik değişme ve gelişmelere dönük bilgi olabilir. Bankacılık ve Finans Uzaktan Öğretim Tezsiz Yüksek Lisans Programı

Bankacılık ve Finans Uzaktan Öğretim Tezsiz Yüksek Lisans Programı 2.8. Etkin Piyasalar Özellikle, firma perspektisinde baktığımızda, bir şirketin hisse senedi fiyatını belirleyen şey, diğer faktörler sabit olarak varsayıldığında, firmanın değeridir. Bir firmaya değer katacak kararlar, fiyatlarda pozitif bir etki oluşturken, Tam tersi kararlar ise negatif bir etki oluşturur. Bir şirketin yatırımcılarının bilgisel duyarlılık seviyeleri çok yüksek seviyelerde olabilir. Hatta, örnek olarak, 2005 yılında Nike’ın CEO’sunun havada uçakta yaşadığı teknik arızadan ötürü, güvenle iniş yapana kadar şirketin hisse senedi fiyatları %1.4 düşüş yaşamıştır (Keown vd., 2011:6). Ancak finansal piyasalar, düşündüğümüz kadar etkin de olmayabilir, ve mükemmel işlemeyebilir ki 2008-2009’larda ABD’de yaşanan gayrimenkul fiyat balonundan kaynaklanan ekonomik çöküş bunun bir göstergesidir, bu durum ise yatırımcıların karar alma mekanizmalarının ne derece rasyonel olduğunu da sorgulatır ki davranışsal finansın ilgilendiği alan da budur (Keown vd., 2011:7). Bankacılık ve Finans Uzaktan Öğretim Tezsiz Yüksek Lisans Programı

2.9. Finansal Piyasalarda Düzenleme Nedir? Düzenleme Türleri Nelerdir? Finansal piyasalar, mevzuat (kanun, yönetmelik vb.) çerçevesinde devletler tarafından çok sıkı düzenlenen piyasalardır. Burada düzenlemeler; finansal varlıkları ihraç eden şirketlerin kamuya açıklamalarının düzenlenmesi, finansal kurumların düzenlenmesi, finansal faaliyetlerin düzenlenmesi ve piyasalara yabancı katılımcıların düzenlenmesi şeklinde kategorize edilebilir (Fabozzi ve Modigliani, 2009:30). Bankacılık ve Finans Uzaktan Öğretim Tezsiz Yüksek Lisans Programı

Bankacılık ve Finans Uzaktan Öğretim Tezsiz Yüksek Lisans Programı 2.10. Faiz Oranları Faiz, ekonomide bölüştürücü bir fonksiyonu yerine getirir ki fon fazlası olanlarla fon ihtiyacı olanlar arasında fonları bölüştürür (Kidwell vd.,2013:106). Faiz oranlarındaki artış, fon fazlası olanların tasarruflarını faiz getirisi olan menkul kıymetlere daha fazla yönlendirmesini sağlar ki Açıkçası bu durumda menkul kıymetleri ihraç ederek fon elde edenlerin fon toplama maliyetleri de artmaktadır ki bu da fon ihtiyacı olanlarca çok arzu edilmez. Tabiki, faiz oranları için farklı menkul kıymetlerde farklı oranlar ortaya çıkmaktadır. Sonuç itibariyle, kısa vadeli menkul kıymetlerle uzun vadeli menkul kıymetlerin taşıdıkları riskler aynı olmayacaktır. Vade uzadıkça belirsizlikler artacak ve dolayısıyla risk te artacak ve dolayısıyla bankanın talep ettiği getiri de artacaktır. Bankacılık ve Finans Uzaktan Öğretim Tezsiz Yüksek Lisans Programı

Bankacılık ve Finans Uzaktan Öğretim Tezsiz Yüksek Lisans Programı 2.10. Faiz Oranları Menkul kıymetlerde ihraçcının kimliği de önem arz etmektedir. Elbetteki, devlet tarafından ihraç edilen menkul kıymetlerle özel sektör tarafından ihraç edilen menkul kıymetlerin taşıdıkları riskler aynı değildir. Sonuçta, devletin geriye ödeyememesi pek te olağan değildir. Dolayısıyla, teorik olarak devletin iflas etmeyeceği varsayıldığından devletin ihraç ettiği menkul kıymetlerin kredi riski de sıfır olarak bilinir. Örneğin bir hazine bonosunun riski sıfır (risk free) olarak bilinir. Tabiki risksiz bu tür varlıkların getirisi de minimumdur. Özel sektör tarafından ihraç edilen faiz getirisine dayalı menkul kıymetlerde ise risk daha yüksektir. Bundan ötürü, yatırımcıların bu menkul kıymetlerden bekledikleri getiri de daha yüksektir. Bankacılık ve Finans Uzaktan Öğretim Tezsiz Yüksek Lisans Programı

Bankacılık ve Finans Uzaktan Öğretim Tezsiz Yüksek Lisans Programı 2.10. Faiz Oranları Unutulmaması gereken bir diğer husus, tüm borçlanma araçlarının faiz oranlarının da sabit olmadığıdır. Bazı menkul kıymetler değişken faiz oranları üzerinden ihraç edilirler. Faiz oranları ile ilgili bir diğer önemli husus ise faiz oranları ve tahvil fiyatları arasındaki ilişkidir. Faiz oranları arttıkça tahvil fiyatları düşerken, faiz oranları düştükçe tahvil fiyatları yükselir. Sonuçta, örneğin eldeki bir tahvilin fiyatının, piyasada daha yüksek faiz getirili tahviller ortaya çıktıkça düşeceğinin mantığını kurmak çok ta zor değildir. Dolayısıyla, tahviller için bir fiyat riskinin de ortaya çıktığı görülmektedir. Ancak, fiyat riskinin uzun vadeli menkul kıymetlerde yüksek, Kısa vadeli menkul kıymetlerde ise düşük olduğu da bilinmelidir. Bankacılık ve Finans Uzaktan Öğretim Tezsiz Yüksek Lisans Programı

Bankacılık ve Finans Uzaktan Öğretim Tezsiz Yüksek Lisans Programı 2.10. Faiz Oranları Öte taraftan, elbetteki faiz getirisini sadece nominal getiri olarak ta düşünmek eksik kalacaktır. Örneğin, 1 menkul kıymet yıllık %5 faiz oranı üzerinden elbette birinci yılın sonunda %5 getiriyi sağlayabilecektir ancak bu oran nominal getiriyi yansıtmaktdır. Halbuki bu bir yıllık sürede enflasyondan ötürü paranın satın alma gücü aşınmış durumda olabilir. Bu durumda reel getiriyi hesaplamak gerekecektir. Reel getiri basitçe (1+ni) / (1+i) ile hesaplanır. Burada, ni, nominal faiz oaranı iken, i ise enflasyon oranını belirtmektedir. Bu aslında basitçe (ni-i) şeklinde de ifade edilebilir. Bankacılık ve Finans Uzaktan Öğretim Tezsiz Yüksek Lisans Programı

Bankacılık ve Finans Uzaktan Öğretim Tezsiz Yüksek Lisans Programı Kaynakça Fabozzi, F. J., & Modigliani, F. (2009). Capital Markets Institutions and Instruments. New Jersey: Pearson. Federal Reserve Bank. (2014, 11, 27). http://www.federalreserve.gov/releases/z1/ Current/z1r-3.pdf adresinden alınmıştır. Keown, A. J., Martin, J. D., & Petty, J. W. (2011). Foundations of Finance. Boston: Pearson. Kidwell, D. S., Blackwell, D. W., Whidbee, D. A., & Sias, R. W. (2013). Financial Institutions, Markets, and Money . New Jersey: John Wiley & Sons, Inc. Bankacılık ve Finans Uzaktan Öğretim Tezsiz Yüksek Lisans Programı