HARİTA OKUMA VE YORUMLAMA Doç. Dr. Halit APAYDIN

HARİTANIN TANIMI HARİTA: Yer yüzeyinin tümünün ya da bir kısmının, doğal ve yapay özelliklerini bir projeksiyon sistemine göre ve belirli bir ölçekte küçültülerek, özel işaretler ve tamamlayıcı bilgilerle donatılmış benzeridir.

PROJEKSİYON ÇEŞİTLERİ Projeksiyon Sistemi Dünyanın biçimi 50 km2 ye kadar olan alanlar için DÜZLEM, 50-15000 km2 arasındakiler için KÜRE, ve daha geniş alanlar için ELİPSOİD olarak kabul edilmektedir. Harita çizilirken düz bir yüzey olmayan dünya şeklinin düzleme aktarılması sırasında ortaya çıkan bozulmaları en aza indirmek amacıyla kullanılan sistemlere projeksiyon sistemi denir. PROJEKSİYON ÇEŞİTLERİ SİLİNDİR PROJEKSİYON : Ekvator ve çevresinde kullanılır. DÜZLEM PROJEKSİYON : Orta Enlemlerde kullanılır. KONİK PROJEKSİYON : Kutup ve çevresinde kullanılır. Projeksiyon yüzeyi olarak silindir yada koni kullanılmışsa bunlar ana doğruları boyunca kesilerek düzleme açılabilir. Oluşan bu düzlem, harita düzlemidir.

SİLİNDİR PROJEKSİYON Bir silindirin dünyanın çevresine geçirilmesi esasına dayanır. Ekvator ve çevresinde kullanılır. 4

DÜZLEM PROJEKSİYON Orta kuşak ve çevresinde kullanılır. 5

KONİK PROJEKSİYON 6

HARİTA ve YÖN Bir haritanın kullanılması sırasında bilinmesi gereken iki kuzey vardır. Bunlar; coğrafi kuzey ve manyetik kuzeydir. Harita üzerinde boylam çizgilerinin gösterdiği yön coğrafi kuzey yöndür. Başka bir deyişle yeryüzünün üzerindeki Kuzey Kutbunun olduğu noktadır. Sabittir, değişmez. Pusula ibresinin gösterdiği doğrultu manyetik kuzey yönüdür. Pusula ile ölçülen yön manyetik olduğu ve yeryüzündeki manyetik alanlar bölgeden bölgeye farklılık gösterdiği için, manyetik kuzey o an bulunulan noktaya göre belirlenir. Günümüzde ise manyetik kuzeyin, kuzeybatıya doğru bir eğilimi vardır. Değişkendir.

Coğrafi kuzey ile manyetik kuzey doğrultusu arasında belli bir yere göre ve her yıl bir miktar değişebilen manyetik sapma açısı vardır. 1999 yılında sapma açısı 3 derece 6 dakikadır. Her geçen yıl manyetik kuzey, coğrafi kuzeye yaklaşmaktadır.

ARAZİDE HARİTANIN YÖNÜNÜ BELİRLEMEK Bulunulan yerin harita üzerinde bilinmesi halinde; harita açılır, çevrede görülen belirli bir nokta seçilir. Sonra bulunulan nokta ile seçilen noktanın harita üzerindeki yerleri haritada bulunarak bu iki nokta cetvelle belirlenir ve sabit olarak tutulur. Sonra harita sağa - sola çevrilerek bulunduğumuz yer ile seçtiğimiz nokta doğrultusu cetvelle aynı hizaya getirilmek sureti ile harita yönüne konmuş olur. Bulunulan yerin haritada karşılığı bilinmiyorsa; en yakında bulunan tepeye çıkılır, harita açılır. Çevre arazisi incelenir. Tepe, yol, akarsu gibi yerlerin haritadaki karşılıkları bulunur. Harita üzerindeki bu belli yerlerle, bunların arazideki karşılıkları aynı doğrultuya gelinceye kadar çevrilirse harita yönüne konmuş olur.

N

Yer yüzeyinin şekilleri Doğal şekiller: Deniz, Göl, Akarsu, Dağ, Tepe, Ova, Orman Yapay şekiller: Yol, Baraj, Kanal, Köprü, Bina, Duvar, Hendek

HARİTANIN ÖZELLİKLERİ DOĞRULUK: Haritanın oluşturulması sırasında yapılan iş ve işlemlerdeki doğruluk anlaşılır. TAMAMLIK: Bir harita revize edilsin yada edilmesin yapılış amacının gerektirdiği ayrıntı bilgilerin en son durumunu göstermesi halidir AMACA UYGUNLUK: Bir harita hangi amaç için yapılmışsa o amacın gerektirdiği tüm bilgi ve ayrıntıları taşımalıdır.

AÇIKLIK VE KOLAY OKUNABİLİRLİK: Kullanılan işaretler norm ve boyutuna uygun bir biçimde çizilir, yazılar okunaklı olarak yazılırsa bu şekilde oluşturulan bir harita üzerinde her türlü bilgi açıkça görülür ve harita kolayca okunabilir ve anlaşılabilir. ESTETİKLİK: Bir haritadaki çizgilerin kalınlıklarına göre düzgün bir biçimde çizilmesi, yazıların ve işaretlerin norm, biçim ve boyutuna uygun olarak yazılması, yapılması ve harita üzerine yerleştirilmesi o haritanın okunaklığını artırdığı gibi estetikliğini artırır.

KULLANIM AMAÇLARINA GÖRE Siyasi Haritalar Fiziki Haritalar Özel Haritalar Beşeri ve Ekonomik Haritalar

Siyasi Haritalar Dünya üzerindeki ülkelerin sınırlarını, komşularını, ülkeler içindeki idari bölünüşlerini gösteren haritalardır. İdari Harita da denilmektedir.

Fiziki Haritalar Yeryüzünün fiziki görünüşünü gösteren haritalardır.

Özel Haritalar Özel Haritalar: Özel bir kullanma amacıyla oluşturulan haritalardır. a. Kadastro Haritaları b. Şehir Haritaları c. Deniz Ulaşım Haritaları d. Hava Ulaşım Haritaları e. Yol Haritaları f. Türlü Bilim Haritaları g. Turistik Haritalar h. Diğer Tematik Haritalar (Belirli bir konu, örneğin iklim, şehir planlaması gibi amaçlar için hazırlanan haritalar)

Beşeri ve Ekonomik Haritalar Nüfus, göç, yerleşme, dil, din, ırk, tarım, hayvancılık, sanayi, turizm, ulaşım ve madenler gibi unsurları gösteren haritalardır

HARİTALARIN ÖLÇEKLERİNE GÖRE SINIFLANDIRILMASI 1. Büyük Ölçekli Harita ve Planlar: 1:250 ile 1:2500 ölçekleri arasında hazırlanan harita ve planlardır. 2. Büyük-Orta Ölçekli Haritalar: 1:5000 ile 1:25000 ölçekleri arasında hazırlanan harita ve planlardır. 3. Orta Ölçekli Haritalar: 1:50000 ile 1:100000 ölçekleri arasında düzenlenen haritalardır. 4. Küçük Ölçekli Haritalar: 1:200000 ile 1:500000 ölçekleri arasında yer alan haritalardır. 5. Çok Küçük Ölçekli Haritalar: 1:1000000 ve daha küçük ölçekli haritalardır.

HARİTALARIN KULLANILDIĞI YERLER Kadastro çalışmaları Şehir planı hazırlama ve uygulama çalışmaları Arazi toplulaştırma etüt, proje ve uygulama çalışmaları Sulama ve baraj etüt, proje ve uygulama çalışmaları Kara ve demiryolu etüt, proje ve uygulama çalışmaları Orman sınırlandırma, kadastro ve amenajman çalışmaları Maden alanları ve maden işletme çalışmaları Kamulaştırma çalışmaları Arazi sınıflandırma, taşınmaz değerlendirme ve vergilendirme çalışmaları Meteoroloji ve istatistik çalışmaları Kent bilgi sistemleri en genel anlamda coğrafi bilgi sistemine altlık çalışmaları

HARİTA YORUMLAMA: Haritaya bakıldığında bölgenin üç boyutlu olarak canlandırılması gereklidir. Bu haritadaki yükselti eğrileri yardımıyla yapılabilir.

Dik Eğim Hafif Eğim

Uçurum

Boyun

Tepe

Sırt

Vadi

Çöküntü

Kuru Dere

Yüzey Şekilleri X.TEPE X.VADİ X.SIRT X.BOYUN X.ÇÖKÜNTÜ X.DERİN VADİ X.OVAYA BAĞLANAN BURUN X.UÇURUM X.GEÇİT X.DOLGU

Yüzey Şekilleri 1.TEPE 2.VADİ 3.SIRT 4.BOYUN 5.ÇÖKÜNTÜ 6.DERİN VADİ 7.OVAYA BAĞLANAN BURUN 8.UÇURUM 9.GEÇİT 10.DOLGU