UNUTKANLIK ve beyin

“Belleği iyi mi kötü mü ? ummadığınız şeyleri hatırlıyor, bir dakika önce söyleneni hatırlamıyor” “Eşyalarını nereye koyduğunu hatırlamıyor” “Yapılacak işleri unutuyor” “Arabasını nereye park ettiğini unutuyor” “Telefon numaralarını çevirirken kimi aradığını unutuyor”

Unutkanlık insanların yaşadıkları stres, bilişsel yük ve o anki duygu durumuna göre değişen hatırlayamama durumudur.

Unutma insanın genetik programına yerleştirilen, kişilerin yaşadıkları hayata göre yüzdesi değişen mukadder durumdur. Unutkanlıkta yaş ve cinsiyet; stres, alışkanlık ve hastalıklar, derecelerine göre pay sahibidir. 

Beyinde Unutma Birkaç dakika önce öğrendiklerimizin kaydedilmesinde pre-frontal lob kullanılır. Buraya gelen uyarılar birkaç saniye hafızada tutulur ve sonra geri plâna atılır. Öğrenmek için kısa bir süre harcadığımız veya önem vermeyerek okuduğumuz bir konuyu anlasak bile, çabuk unuturuz. Oturduğumuz sandalyenin veya karşımızdaki duvarın rengini, eşyaların çeşit ve ayrıntılarını, soluduğumuz havayı, yüreğimizin çarpıntısını ayırt ederek kaydetseydik ve bunları sürekli hatırlasaydık, dünya dayanılmaz olurdu. 

Kısa süreli hafıza kategorisine giren bilgilerin hepsi beynin ön bölgesinde işlenir. Bunların içinde önem arz edenler beynin hipokampus bölgesinde pekiştirilerek uzun süreli hafıza birimlerine kaydedilir.  Meselâ sokakta, çok sevdiğimiz ve alamadığımız bir araba görsek, onu kalıcı hafızaya kaydeder ve unutmayız. Fakat aynı arabanın bizim için çekiciliği yoksa, görsek bile kısa sürede unuturuz.

Beyne gelen uyarılar limbik sistemde yapılan işlemlerden sonra kaydedilir. Uyarılar öncelikli olmalarına, duygusal önem derecelerine göre uzun süreli hafızaya kaydolur. Acı, sevinç, haz ve korku gibi önemli durumlar hafıza izlerini kuvvetlendirir. Bir konu zorakî olarak öğreniliyorsa ve hissî bir çekiciliği yoksa, kalıcı kayıt zor olur. Kısa süreli hafızanın uzun süreliye dönüştürülmesi için pekiştirme şarttır. Öğrenilenler, zinde ve uyanık bir zihinde, yorgun bir zihne göre daha kolay pekişir. 1 Meselâ bir kalb krizinde çekilen sıkıntılar, vücutta iz bırakan yaralanmalar, umulmadık yerden duyulan hakaretler, geçirilen kazalar, sevilen bir insanın yaptığı ziyaretler hatırlanır. 2 Eğer öğrenci konuyu merak ediyor ve öğrendiğinden haz alıyorsa, daha az pekiştirmekle de uzun süreli hafıza mümkün olabilir.

Beyin hakkındaki iki çok önemli fikir çürütülmüştür: Biri, beynin çocukluk çağlarından sonra gelişmediği ve değişmediğidir. Bugün artık biliyoruz ki, çeşitli terapi ya da tekniklerle veya beyin egzersizleri ile hücreler arası yeni snapsisler oluşabilmektedir. İkincisi ise yaş ilerledikçe beyin hücrelerinin giderek öldüğü ve gittikçe sayısının azaldığıdır. Beyin hücreleri yaş ilerledikçe ölmemekte, sadece hacimleri küçülmekte ve fonksiyonları, sinyal gönderme özellikleri azalmaktadır. 70'li yaşlara gelindiğinde beyin kan dolaşımı yüzde 20-25 civarında eksilir. Bu azalma nöronların küçülmesinden dolayıdır. Çünkü daha az doku, az kan dolaşımı gerektirir. O halde nöronların, hacimlerindeki azalmayı durdurabilecek yeni tedaviler geliştirebilirsek, beyin yorgunluğunu ve yaşlanmasını, ortadan kaldırabileceğiz. Günümüzde insan beyninin ömrü en fazla 120 yıldır. Yani 120 yaşına ulaşan hemen herkes alzheimer olmaya mahkûmdur.

Unutkanlığın Sebepleri B12 vitamini eksikliği Beyin tümörleri, beyinde enfeksiyonlar ya da beyinde pıhtı Bunama / Demans (Alzheimer hastalığı bunama tiplerinden biridir.) Depresyon Diyabet Epilepsi Jet lag Kalp hastalıkları Karaciğer hastalıkları Kaygı bozukluğu Kazalar (trafik kazası vb) Kronik alkolizm Stres Uykusuzluk Uyuşturucu kullanımı Yaşlanma Yetersiz beslenme

Ne Zaman Tehlikelidir?  iyi bilinen, hep gidilen bir adresin yolunu karıştırmaya başlamak, Tanıdıkların isimlerini ya da yüzlerini çıkaramamak, Her zaman ezberde olan telefon numaralarını unutmak, Cevap tekrar sormak, Zaman-tarih-mekan-insanlar hakkında kafa karışıklığı yaşamak, Tanıdık yerlerde kaybolmak, Aynı hikayeyi tekrar tekrar anlatmak İleri derecede unutkanlıkta güvenlik, beslenme ve kişisel temizlik gibi gündelik işleri bile unutkanlık nedeniyle aksatmak bir problem olduğu anlamına gelir.

Korunmak için ne yapmalıyız? Genel sağlımıza dikkat etmeliyiz. Tansiyon yüksekliği, kolestrol yüksekliği bunama için de risk faktörü olduğundan kontrol altına aldırmalıyız. Zihinsel aktivite yapmalıyız. Bulmaca, sudoku çözmeli, kitap okumalıyız. Düzenli yürüyüş yapmalıyız ve vücudumuzu zinde tutmalıyız. Düzenli beslenmeliyiz. Katı yağlar yerine sıvı yağlar tüketmeliyiz, daha çok yeşil sebzeli yiyecekler yemeliyiz. Alkol tüketmemeliyiz. Sigara içmemeliyiz.

Kaynakça Dr. A Mayda/ Tıp- Mart 2009,Hafıza ve Unutkanlık, Sızıntı http://nedenolur.net/unutkanlik-neden-olur/ http://www.florence.com.tr/saglik- rehberi/unutkanlik-bunama.html

Teşekkürler… Büşra GÖKALP Betül DEMİRÇALI Şule ŞAHİN