Çağdaş Mesleki Rehberlik ve Danışma Kuramları Doç. Dr. Tuncay Ergene ergene@hacettepe.edu.tr

Meslek Seçimi ve Gelişimi İle İlgili Kuramsal Görüşler Özellik Faktor (trait and factor): Bireylere onların ilgi, yetenek, vb. özellikleriz ile meslekler hakkında bilgi vermek olarak görüyordu. Mesleki Psikoanalitik Kuram: ilk altı yaş meslek seçiminde çok etkilidir. Meslek seçimi zevk ve gerçeklik ilkelerine göre yapılır.

Meslek Gelişim Evreleri Meslek gelişim süreci çocuklukta bir meslek fikrinin oluşmaya başlamasından itibaren, yetişkinlikte bir meslek sahibi oluncaya kadar geçen gelişim evrelerini kapsar.

Isacson’a Göre Meslek Gelişim Evreleri Uyanış ve farkında olma (Awareness) Meslekleri keşfetme ve Araştırma (Exploration) Karar verme (Decision Making) Hazırlık (Prepation) İşe Yerleştirme(Employment)

Şekil: Yaşlara göre meslek seçim örüntüleri 22 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 Meslek dünyasına, gerçeği test eden düşünce ve anlayış tarzına uyum Kişisel Kimlik/ yetenek, ilgi ve değerlere göre mesleklerin değerlendirilmesi Sosyal Kimlik/ Bakışa göre mesleğin değerlendirilmesi, aynı zamanda mesleklerde belirgin görüş kazanmaya başlama Cinsel kimlik/ mesleki dünyanın cinsiyete göre algılanışı İlk meslek isteklerinin oluşumu/ fantezi seçimlerinin yapılması İlk meslek isteklerinin oluşumu ve mesleki rol modellerinin ifadesi Kişi ve ortama uyum sağlama Yaşlar

Ginzberg’e Göre Mesleki Gelişim Meslek gelişimi bir süreçtir. Bu süreç büyük ölçüde geri dönülemezdir. Seçim süreci daima bir uzlaşmayı içerir.

Super’a Göre Meslek Gelişimi Meslek gelişim devamlı bir süreç,meslek seçimi ise bir sentez yapma işidir. 1-Büyüme evresi (0-14): Çevreyle etkileşimle mesleki benlik gelişir. Hayal Basamağı (0-10) İlgi basamağı (11-12) Yetenek basamağı (12-14)

Super’a Göre Meslek Gelişimi Araştırma Evresi: Ergenlikten ilk yetişkinliğe kadar sürer. Bireyler kendilerini, başkalarının mesleki rollerini ve iş dünyasını keşfetmektedirler. Deneme basamağı(14-17) Geçiş basamağı (18-21) Sınama ve izleme basamağı (22-24)

Super’a Göre Meslek Gelişimi Yerleşme evresi (25-44) İşe bağlanma ve uzlaşma yolları aranarak işe yerleşme başlar. a) sınama basamağı (25-30) b) sağlamlaştırma basamağı (31-44)

Super’a Göre Meslek Gelişimi Koruma Evresi (45-64) Çöküş Evresi (65- 65+) a) Yavaşlama basamağı (65-70) b) Emeklilik Basamağı (71+)

Super’a Göre Meslek Gelişimi Koruma Evresi (45-64): birey var olan mesleki benlik kavramını korumaya çalışır. Çöküş Evresi (65- 65+): fiziksel ve zihinsel süreçler yavaşlar eski deneyimlerden faydalanılır. a) Yavaşlama basamağı (65-70) b) Emeklilik Basamağı (71+)

Super’a Göre 14-35 yaş Meslek Gelişim Görevleri Bir mesleki tercihi billurlaştırma Bir mesleki tercihi sınırlandırma Bir mesleki tercihi uygulamaya koyma Bir mesleğe yerleşme Meslekteki durumu sağlamlaştırarak ilerleme

Super’a göre 14-17 Yaş Mesleki tercihi billurlaştırmak için gerekli tutum ve davranışlar Bir mesleki tercihi billurlaştırma gereğinin farkında olma Meslek seçiminde göz önüne alınacak faktörlerin farkında olama Meslek seçiminde hedefleri etkileyebilecek faktörlerin farkında olma Meslek seçiminde şimdi ve gelecek arasındaki ilişkinin farkında olma Tercih edilen meslekle ilgili bilgi edinme Tercih edilen mesleği planlama İlgi ve değerleri farklılaştırma Meslek seçiminde kaynakları kullanma

Mesleki Olgunluk Mesleki gelişim görevlerini yerine geliştirme mesleki olgunluk kavramını ortaya çıkarmıştır. Araştırma evresinden çöküş dönemine kadar uzanan mesleki gelişim doğrusu üzerinde yer alır.

Holland’a Göre Mesleki Gelişim Çevre ve meslek etkileşimini dikkate alır. Meslek seçimi kişiliği yansıtır. Buna göre kişilik tipleri: 1- Gerçekçi 2- Araştırıcı 3- Sosyal 4- Girişimci 5- Geleneksel 6- Sanatçı

Holland’ın Kuramını Geliştirirken Dikkat Ettiği İlkeler Meslek seçimi kişiliğin ifadesidir. İlgi envanterleri aynı zamanda kişilik envanterleridir. Mesleki kalıplar güvenilir ve önemli psikolojik ve sosyolojik anlama sahiptir. Bir mesleğin üyeleri benzer kişilik özelliklerine ve özgeçmişe sahiptir. Mesleki doyum,meslekte karar kılma ve başarılı olma, bireyin kişiliği ile bulunduğu çevre arasındaki bağdaşıma bağlıdır.

Bandura’ya Göre Mesleki Gelişim (Sosyal Bilişsel Kuram) İlk olarak sosyal öğrenme kuramı olarak adlandırılan kuram zamanla sosyal bilişsel kurma olarak şekillenmiştir. Mesleki Rehberlik alanında geliştirilmeyen kuram Hackett, Mitchell ve Krumboltz, Gellat tarafından geliştirilerek mesleki rehberliğe uyarlanmıştır. Bir çok davranış gözlemleme yoluyla öğrenilir. Sosyal etki önemli role sahiptir.

Sosyal Bilişsel Kurmanın Temel Kavramı Kendini Yetkin Görme (Self-Efficacy): mesleki rehberlik ve danışmanlık hizmetlerinde, üzerinde ayrıntılı bir şekilde durulan önemli bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır. Yetkinlik bireylerin mesleki aktivitelerini anlamada, kariyer gelişimlerini açıklamada önemli kavramdır. Bandura yetkinliği: bireylerin belli bir davranışı göstermek için gerekli etkinlikleri düzenleme ve başarılı bir şekilde yapma kapasitesine ilişkin kendi yargıları şeklinde tanımlamıştır.

Karar verme süreci ve meslek seçimi Bazı araştırmacılar meslek seçimi ve gelişimini bir karar verme süreci olarak ele alıp değerlendirmişlerdir.

Karar analizi aşamaları Problemi yapılandırma Olası seçenekleri değerlendirme Belirsizlikleri saptama Seçenekleri değerlendirme Duyarlılık analizi Ek bilgi toplama Seçim

AB SORUMLULUK REDDİ   Bu yayın Avrupa Birliği’nin desteğiyle hazırlanmıştır. Bu yayının içeriği sadece Cambridge Education liderliğindeki WYG Türkiye, LSN, WYG International ve Project Group konsorsiyumunun sorumluluğundadır ve hiç bir şekilde Avrupa Birliği’nin görüşlerini yansıtmamaktadır. Bu Projenin Sözleşme Makamı Merkezi Finans ve İhale Birimi’dir.