HAZIRLAYANLAR 12554047 SEDA TAŞÇI 12554019 SEVDA OCAK KONU:SES KARTLARI

SES KARTLARI Ses kartı bilgisayardaki dijital ses verilerini analog ses sinyallere, analog ses sinyallerini de bilgisayarda işlenebilecek dijital sinyallere dönüştürür. Ses kartları anakartn genişleme yuvasına takılır.Bilgisayarda ses kartı olmaması bilgisayarın çalışmasını engellemez. Sadece ses ile ilgili işlemler yapılmaz.

SES KARTININ GÖREVLERİ Ses sinyallerini kaydetmek Ses sinyallerini sentezlemek Ses sinyallerini karıştırmak ve degiştirmek Ses sinyallerini yürütmek (çalmak) Ses sinyallerini ayarlamak

SES KARTLARI İLE İLGİLİ EK BİLGİLER *** 1984’de Macintosh gibi sistemler yüksek kalitede ses becerileri içermeye başladı. Bilgisayarlar POST (Power on self test) sırasındaki hatalar gibi problemleri bildirmek için temel sesleri çıkartma yeteneklerine sahipti. Bir PC de ses donanımı Crystal ,Analog Devices, Sigmatel, ESS gibi firmaların anakart üzerinde bulunan bir ses çipi yada bir veri yolu yuvasına takılan , PCI veya ISA genişleme kartı üzerindeki bir ses adaptörü olarak bulunabilir

SES KARTLARININ KULLANDIĞI TEKNİKLER Örnekleme : Dış ortamlardan girilen analog ses sinyalinin bilgisayarda kullanılabilmesi için dijital sinyallere dönüştürülmesi gerekir. Analog sinyalin dijital sinyale dönüştürme işlemine örnekleme denir. Ses kartının örnekleme bit sayısı arttıkça ses kalitesi ve ses kaydı veri miktarı artar. Frekans Modülasyonu (FM) : Frekans modülasyonu yeni sesler üretir. FM sentezleyicileri sesi, taşıyıcı olarak adlandırılan ikinci bir ses dalga formu ile birleştirir. İki dalga formunun frekansları birbirine yaklaştığında karışık bir ses dalga formu oluşur. FM sentezinin amacı bir müzik enstrümanın dalga formunu elde etmektir. Dalga Tablosu (Wave Table) : Dalga tablosu yöntemi, müzik aletlerinin sesini çıkarırken müzik aletlerinin gerçek seslerinden yararlanılır. Dalga tablosu yöntemi önceden kaydedilmiş sesleri birleştirerek müzik oluşturur. Bu müzik aletlerinin sesleri üretim sırasında ses kartının silinemez belleğine kaydedilmiştir. Gelişmiş ses kartları yardımıyla bilgisayara sesle kumanda etme olanağı da çıkmıştır. Gelişen ses kartları teknolojileri, ses algılama (voice recognition) programlarını kullanarak okunanları metne çevirir.

SES KARTI ÇEŞİTLERİ Veriyolu Standardına Göre: ISA - PCI - PCI-Express Fizik Yapısına Göre: - Anakartta bir entegre olan (onboard) ses kartı - Anakartın genişleme yuvasına takılı olan ses kartı

Ses kartları anakartın PCI veya ISA slotuna takılır Ses kartları anakartın PCI veya ISA slotuna takılır. ISA slotuna takılan ses kartları günümüzde kullanılmamaktadır. Günümüzde anakartların çoğunda ses kartları anakartla bütünleşiktir(onboard). Mikrofon ya da bir müzik aygıtından girilen sesler, bilgisayar ortamında ses kartı ile işlenmektedir. Bazı ses kartları ses kaydederken aynı anda ses de çıkarır, bu tür ses kartları “full-duplex” olarak nitelendirilir.

PSI VE ISA ISA veriyolunun kapasitesi PCI veriyoluna oranla çok düşüktür. Stereo seslerin işlenmesi için PCI daha verimli sonuçlar verir. Ayrıca PCI kartlarda bulunan ayrı işlemci sayesinde Ses kartı veriyi ana işlemciden bağımsız olarak işler. Böylece Ses sistem yükünden arındırılmıştır.

SES DOSYALARI Belli başlı ses dosya türleri Wav, MP3, MIDI Çeşitli çözünürlüklerde resimler kaydedilebildiği gibi ses de çeşitli çözünürlükler kullanarak ses kalitesi ile dosya boyutunu değiş tokuş eden dosyalar olarak kaydedilebilir Çeşitli çözünürlükler Telefon kalitesi: 11,025 Hz / 8 bit Mono / 11Kb/s Radyo Kalitesi : 22,050 Hz / 8 bit Mono / 22Kb/s CD Kalitesi : 44,100 Hz /16 bit Stereo / 172 Kb/s DVD : 48000 Hz / 16 bit Stereo / 188 Kb/s CD kalitesi büyük miktarda disk alanı kaplar. 60 sn’lik bir ses 10 Mb üzerinde alana ihtiyaç duyacaktır. Daha düşük kapasite ihtiyacına çözüm olan bir MPEG çeşidi olan MP3 formatında CD’ye yakın kalitelerde ses depolanabilir. Örneğin 50 Mb lık, 5 dakikalık bir wav dosyası 4 Mb tan daha küçük bir MP3 dosyasına dönüşebilir. MIDI (musical Instrument Digital Interface) dosyaları ise ses kaydı kullanmayan tamamen sayısal ses dosyalarıdır; bunun yerine ses donanımının sesi oluşturmak için kullandığı talimatları barındırır.

SES KARTININ YAPISI Dijital Sinyal İşlemcisi (DSP- Digital Signal Processor) DSP seslerin üretilmesini sağlar. Ses kartına gelen dijital sinyalleri işler. DSP, notaları hafızadan değişik hızlarda okuyarak sesin çıkmasını sağlar. İşlenenen sinyalleri bilgisayarın işlemcisine gönderir. Bir ses kartının aynı anda çıkarabileceği ses sayısına “polyphony” denir. Polyphony değeri ses kartında bulunan DSP’in işlem gücüne bağlıdır. Ses kartlarında bulunan 32, 64, 128 gibi ifadeler kartın polyphony'sidir.

SES KARTININ YAPISI Dijital-Analog Çevirici (DAC-Digital to Analog Converter) Bilgisayardaki dijital ses verileri çıkış birimlerine aktarılırken ekran kartındaki dijital-analog çevirici bu verileri analog sinyallere dönüştürüp ses kartının çıkışına gönderir. Analog-Dijital Çevirici (ADC- Analog to Digital Converter) Mikrofon veya diğer müzik aygıtlarından alınan analog ses sinyallerini dijital sinyallere dönüştürür DAC ADC

SES KARTININ YAPISI TAD (Telephone Answering Device- Telefon Cevaplama Aygıtı) Ses kartı ile modem arasında yapılan bağlantı ile gelen telefon sesi hoparlöre aktarılır ve mikrofon ile cevap verilebilir. Telefon çaldığında ses modem üzerinden TAD noktasına bağlı kablo ile ses kartına aktarılır. Mikrofondaki seslerde ses kartı ile modeme taşınır. Bunların yapılabilmesi için faks/modem kartın “voice” özelliği olması gerekir.

SES KARTININ YAPISI AUX_IN CD-IN Çeşitli kartlar (tv, radyo) ile ses kartı arasında bağlantı kurulduğu yerdir. Bu kartlardaki ses sinyallerinin ses kartına aktarılmasını sağlar. CD-IN Ses kartı üzerinde olan bu bağlantı ile CD sürücüsündeki seslerin ses kartına aktarılması sağlanır. Kablonun bir ucu ses kartındaki CD-IN noktasına diğer ucu CD-ROM sürücüye takılır.

SESİN TEMEL İKİ ÖZELLİĞİ PERDESİ YOĞUNLUĞU Sesin perdesi(pitch) titreşimlerin oluşturduğu hızdır. Hertz (Hz) veya saniyedeki çevrim sayısı ile ölçülür. Bir çevrim ileri-geri tam bir titreşimdir. Hz sayısı sesin frekansıdır;frekans ne kadar yüksek olursa sesin perdesi de o kadar yüksek olur Bir sesin yoğunluğuna onun genliği (amplitude) denir.Sesin şiddetini belirler ve sesi üreten titreşimlerin gücüne bağlıdır.Sesin yüksekliği desibel (db) ile ölçülür.

SES KARTI BAĞLANTI PORTLARI

SES KARTI BAĞLANTI PORTLARI Line In :Teyp ya da CD player’daki sesleri bilgisayar ortamına aktarır. Microphone In : Ses kartının mikrofon girişidir. Dış ortamdaki seslerin mikrofondan bilgisayara gönderilmesini sağlar. Line Out : İki hoparlörün ya da kulaklığın kullanılmasını sağlayan çıkıştır. 3D ses sistemlerinde buraya front (ön) hoparlörler bağlanır. Rear Out : 3D ses Rear (arka) hoparlörler buraya bağlanır. Joystick/MIDI port : Joystick ve MIDI aygıtlarının bağlanmasını sağlar.

SES KARTI BAĞLANTI PORTLARI

SES KARTI BAĞLANTI PORTLARI Front :Hoparlör kulaklık bağlantısı için kullanılabilir.Ancak hepsinde bulunması gerekmez bunun yerine Line Out kullanılabilir. SPDIF I/O: Sony/Philips Digital Interface sayısal sinyalleri öncelikle analog biçime dönüştürmeden doğrudan uyumlu cihazlardan alır. CD SPDIF: SPDF arabirimi ile uyumlu CD ROM sürücülerini ses kartının sayısal girişine bağlar. TAD : Telesekreter (Telephone Answering Device)desteği bulunan modemleri ses mesajlarının kaydedilmesi için ses kartına bağlar.

SES KARTININ ÇALIŞMASI Bilgisayarın çevre birimlerinde girilen analog ses sinyalleri ses kartına aktarılır. Ses kartının analog dijital çeviricisi (ADC) tarafından analog ses sinyallerini dijital sinyallere dönüştürür. Dijital hale dönüştürülmüş ses sinyalleri DSP’ye aktarılır. Bu birim tarafından veriler işlenir. DSP verileri anakartın veri yoluna iletir. Bu dijital veriler mikroişlemci tarafından işlenir ve depolanması için depolama birimlerine aktarılır.

SES ÇIKARTMAK Ses kartı mikrofon girişinden devam eden birbirlerinden genlik ve frekans olarak farklı analog dalga biçiminde veriler alır. Bilgisayardaki yazılım hangi kaynaklardan (mikrofon, cd gibi) gelen verileri birleştireceğine karar verir ve hepsini bir sinyal haline dönüştürür. Daha sonra bu birleştirilmiş sinyaller gerçek zamanlı bir ADC tarafından işlenir ve dijital hale getirilir. Dijital hale gelmiş veriler DSP'ye iletilir. DSP kart üstünde başka bir yongada bulunan talimatlara uygun olarak veriyi işler. DSP'nin en önemli görevi gelen sinyali yerden kazanmak için sıkıştırmaktır. DSP bu esnada bilgisayarın işlemcisinin de diğer işleri yapmasına izin verir.

DSP'den çıkan veriler bilgisayarın veri yoluna iletilir. Dijital veri bilgisayarın işlemcisi tarafından işlenir ve depolanması için sabit diske yönlendirilir. Daha önceden kaydedilmiş bir sesi dinlerken işlem tam tersi şeklinde yürür: Dijital veri sabit diskten okunur ve işlemciye gönderilir. İşlemci veriyi ses kartı üstündeki DSP'ye gönderir. DSP sıkıştırılmış veriyi çözer. Çözülmüş veri gerçek zamanlı bir DAC tarafından analog hale getirilir ve ses kartının hoparlör girişine yönlendirilir

THX SİSTEMLER Sesler daha berrak... . THX, George Lucas'ın yıldız gibi parlayan firması Lucasfilm'in sinema salonlarına, ses sistemlerine, multimedia ve otomobil sistemlerine verdiği bir uygunluk lisansı aslında. Bir tür kalite/standart onay belgesi. THX'in ne olduğunu ayrıntılarıyla anlatmadan önce, kısa bir özet geçelim. Üzerinde THX logosunu gördüğümüz sistemler ses performansı olarak Lucasfilm tarafından onaylanmış, yüksek düzeyli ürünlerdir. Kısacası, ''iyidirler.''

THX NE YAPAR? Sinemalarda surround sesleri vermek için salonun kıyısında bir çok hoparlör bulunur; oysa ev sinema sistemlerinde, bu hoparlör sayısı genellikle ikidir (son sistemlerde, arkaya eklenen iki surround hoparlörle birlikte bu sayı dörde Sub woofer ve back center ile altıya çıktı). THX, bu farklılığın yaratacağı performans sorununu gidermek için ön ve surround hoparlörler arasında bir ''ses rengi eşlemesi'' işlemini üstlenir. Böylece odanın içinde ''hareket eden'' sesin tonunu dengeler. Dolby Pro-Logic ses işlemesinde, her iki surround hoparlöre ses veren surround kanallar mono bir sesle beslenir. Bu kanallara tıpkı sinemada duyduğunuz gibi yaygın, dolaylı bir ses verebilmek için THX ses sinyallerini dekorelasyon sürecinden geçirir. Bu süreç, ön hoparlörlerden duyduğunuz sesle surround hoparlörler arasında zaman açısından küçük bir farklılık yaratır; böylece iki farklı ses duyarsınız ve zihninizde ''psikoakustik'' bir mekan hissi oluşur. Digital 5.1 kayıtlardaysa ses sinyali zaten stereo olarak verilir; bu nedenle dekorelasyon kendini devreden çıkararak stereo sinyale uyum sağlar. THX NEDİR? THX, sinema salonlarının, ev sinema sistemlerinin akustik performansını arttırmaya yarayan bir ses düzenleme yöntemi. Lucasfilm'in geliştirdiği bu teknolojiye uygun standarttaki ürünler, yine Lucasfilm tarafından ''test edilip onaylandıktan'' sonra, THX sertifikasını alıyorlar. Son dönemde, THX sertifikası alan ürünler kervanına, otomobil ses sistemleri ve bilgisayar/multimedia ürünleri de katıldı.

8 BİT 16 BİT KARŞILAŞTIRMASI Ses kartının 8 bit olması 8 bit bir genişleme yuvasına takılması gerektiği anlamına gelmez. 8 bit ses , ses kartının her bir ses özelliğini sayısallaştırmak için 8 bit kullandığı anlamına gelir. Bu örnekleme muhtemel 2^8=256 sayısal değere karşılık gelir. 16 bit bir ses kartı ise 2^16=65536 sayısal değere denk gelir. 8 bit normal bir konuşma için yeterli iken 16 bit ses müzik gereksinimleri için en iyisidir.

SES KARTININ KALİTESİ Üç kriterle ölçülür; Frekans aralığı; bir sistemin sabit ve duyulabilir genlik seviyesinde kaydedebildiği ve çalabildiği aralıktır. Bir çok kart 20 ila 30 Khz aralığını destekler. Armonik bozunma;sesin doğru üretilmesinin bir ölçütüdür. Doğrusal olmayan tüm unsurlar armoni biçiminde bozunmaya neden olur.Genelllikle ses üretiminde kullanılan çip setlerden kaynaklanır. Ne kadar küçük olursa ses o kadar kalitelidir. Sinyal/Parazit oranı;arka plan parazitine orantılı olarak ses sinyalinin gücünü ölçer.Bu sayı ( desibel ile ölçülür) ne kadar büyük olursa ses kalitesi de o kadar iyi olur.

EN ÖNEMLİ SES KARTI VE YONGASI ÜRETİCİLERİ Audiotrak Creative Labs Club 3D C-Media E-MU Systems Guillemot M-Audio Philips Realtek VIA Technologies Yamaha TerraTec Edirol Nvidia

EN ÖNEMLİ PROFESYONEL SES KARTI ÜRETİCİLERİ Digidesign MOTU (Mark Of The Unicorn) RME

Bilgisayarımın ses kartı olup olmadığını nasıl anlarım? Hemen her bilgisayar ses çalabilir. Bilgisayarınızın arkasında veya önünde mikrofon, kulaklık veya dış hoparlör takacak giriş olup olmadığına bakın. Ses kartı olup olmadığına bakmak için Aygıt Yöneticisi'ni de kullanabilirsiniz. Bu adımları uygulayabilmeniz için yönetici olarak oturum açmanız gerekir. Başlat düğmesi  , Denetim Masası, Sistem ve Bakım ve ardından Aygıt Yöneticisi'ni tıklatarak Aygıt Yöneticisi'ni açın.‌   Yönetici parolası veya onay istenirse, parolayı yazın veya onay verin. Taktığınız ses kartını görmek için Ses, video ve oyun denetleyicileri bölümünü genişletin. Söz konusu bölüm görüntülenmiyorsa veya listede ses kartı yoksa ya bilgisayarınızın ses kartı yoktur, ya da ses kartının sürücüsü gerektiği gibi yüklenmemiştir.

Ses kartını nasıl açıp kapatırım? Bu adımları uygulayabilmeniz için yönetici olarak oturum açmanız gerekir. Başlat düğmesi  , Denetim Masası, Sistem ve Güvenlik ve ardından Aygıt Yöneticisi'ni tıklatarak Aygıt Yöneticisi'ni açın.‌   Yönetici parolası veya onay istenirse, parolayı yazın veya onay verin. Ses, video ve oyun denetleyicileri bölümünü genişletin. Açmak veya kapatmak istediğiniz ses kartını sağ tıklatın ve ardından Etkinleştir veya Devre Dışı Bırak'ı tıklatın.

Ses kartımı nasıl sınarım? Çoğu ses kartı, ses kartı ayarlarını yapılandırmanıza ve sınamanıza olanak sağlayan yazılımla birlikte gelir. Ses kartınızla gelen bilgilere bakın. Ses'i kullanarak, hoparlör yapılandırmanıza da bakabilir ve sınayabilirsiniz. Müzik Aygıtları ve Ses Temaları'nı açmak için Başlat düğmesini  , Denetim Masası'nı, Donanım ve Ses'i tıklatın, ardından Ses'i tıklatın. Kayıttan yürütme sekmesinde, sınamak istediğiniz aygıtı seçin ve Yapılandır'ı tıklatın. Hoparlör yapılandırmanızı seçip Sına'yı tıklatın.

BİZİ DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİZ  SEDA TAŞCI SEVDA OCAK