ERGENLİK DÖNEMİ SORUNLARI VE ERGENLERLE İLETİŞİM
ERGENLİK Ergenlik dönemi 11 - 12 yaşlarında başlayıp yirmili yılların başlangıcına kadar süren, hızlı bedensel, ruhsal, sosyal değişiklikleri içeren dönemin genel adıdır. Dönem içinde çeşitli yaşlar farklı gelişim atakları içerir, bu nedenle bu uzun dönemin genel adıdır. Dönem içinde çeşitli yaşlar, farklı gelişim ataklarını içerir. Bu nedenle bu uzun dönemi çeşitli gelişim özelliklerini göz önünde bulundurarak üç alt evreye ayırmak mümkündür.
Buluğ ( erinlik- püberte ): 1- Buluğ ( erinlik- püberte ): Kızlarda ortalama 11 - 13, erkelerde 13 - 15 2- Orta dönem: Ortalama 13 - 15 yaşlarından 17 yaş civarına kadar. 3- Son dönem : Ortalama 18'den 20'li yaşların başlarına kadar olan dönem.
İLK DÖNEM Buluğ dönemi fizyolojik değişikliklerin en çok ve en hızlı olduğu dönemdir. Kızlar Erkeklere göre ortalama iki yıl kadar önce bu döneme girerler. Boy hızlı bir biçimde uzar. Cinsiyet özellikleri belirginleşir. Beyindeki bazı bölgelerin aktif hale gelmesi sonucunda kızlarda 10-12 yaş civarında östrojen hormonu on kat artar. Erkeklerde ise 13-14 yaşlarında androjen hormonu hızlanır. Kızlarda fiziksel bir takım değişiklikler oluşur. Erkeklerde ise omuzlar genişler, ses tonu kalınlaşır, bıyık terler. Yüz hatları ve beden duruşundaki değişmeler yetişkin karakterine benzemeye başlar.
ORTA DÖNEM(15-17) Yoğun olarak utangaçtırlar, küçük kusurları büyütür ve kendine kızar. Ben merkezlidir ve herkesin içinde ön plana çıkma arzusu içindedirler. Hissettiği duyguların sadece ve sadece kendisine has olduğunu zanneder. Daha çok sevgi ve ilgi bekler. Sık sık kaygı ve umutsuzluğa kapılır. Çabuk sıkılır, çabuk kızar,saldırgan davranır Düşünmeden davranır, ayrıca sakardır.
. Kıskançlık gösterir. Çevrenin beğeni ve takdirini kazanma ihtiyacı ön plandadır. Etrafının beğenisini kazanma noktasında kendine karşı güvensiz, çekingen ve içe kapanık veya abartılı atılgan, kendini gösterme çabası içindedir. Derslere ilgisi azalmıştır Hayranlık ve tutkunlukları vardır. Saatlerce yalnız kalabilir ve uzun hayaller kurabilir Maymun iştahlıdır, gelip geçici hevesleri oluşur. İletişim kurarken mantık kurallarına baş vurur, tartışma açmak için fırsatlar kollar.
SON DÖNEM(17-20) Davranışlardaki çelişki ve tutarsızlık azalmıştır. Daha istikrarlı ilişkiler kurmaya başlamıştır. Bağımsızlık, kendi kararlarını verme, seçim yapma konusunda çelişkileri azalır. Karşılaşılan sorunlarla başa çıkmada daha gerçekçi ve amaca yönelik çözümler üretebilir. İş ve meslek seçimi ile ilgili kararlar almaya ve sorumluluk almaya başlamıştır. Genç artık bu dönemde kendisine sıkıntı ve kaygı verecek durumlarla başa çıkabilecek olgunluğa erişmiştir.
. Kendi ilgi ve yeteneklerini tanımakta, kendi yolunu seçmek konusunda daha kararlı ve cesur davranabilmektedir. Cinsel çatışmalar azalmıştır. Yaşam değerleri ile ilgili sorgulamalar artmış. Dış görüntüleri ve kıyafetleri ile alakalı zıtlaşmalar sona ermiştir. Toplumsal sorunlara bakış açısında gelişmeler olmuş , toplumsal konulara ilgi artmıştır. Bu dönem Allah inancı ve dini değer ve öğretilerin de sorgulandığı bir dönemdir. Bütün bu sorgulamalar ( yaşam değerleri, gelecekten beklentiler, toplumsal değerler ) ergenin kendi kişisel görüşlerinin oluşmaya başladığı dönemdir. Kişi ben imajını kafasında netleştirmeye başlamıştır. Böylece ergenliğin de sancıları azalmaya başlar. Bu artık gençlik döneminin başlamasının işaretidir.
VÜCUTTAKİ HIZLI DEĞİŞİKLİKLERİN ETKİSİ Ergenlik döneminde bahsettiğimiz gibi fiziksel değişikliklerin yanı sıra sosyal ve duygusal değişimi de beraberinde gelir. Bu değişiklikler başlangıçta aniden gerçekleşir, sonra daha yavaş seyreder.
Ergenlikte zihinsel gelişim Genç artık zihinsel yeteneklere sahiptir. Kendine sunulan imkanları değerlendirebilir. Hayatını belli idealler uğruna yeniden düzenler, bu ideallerle beraber kendine büyük hedefler koyar ve büyük hayaller kurar. Davranışlarının ve hayatı düzenlemesinin kendisi için önemin bilir.tercihlerinin sonuçlarını tahmin edebilir ve tasarlayabilir. Zihinsel yeteneğinin gelişmesi yanı sıra bir çok açıdan düşünme becerisi de edinmiştir.
. Bu durum da genç artık düşünce esnekliğine sahiptir. Bulunduğu konuma ve düşüncelerine eleştirel bir gözle bakabilir. Toplumsal sistemlerin çeşitliliği konusunda fikir sahibi olduğu için ilgileri de değişmiş ve farkındalıkları artmıştır. Hayatı başka açılardan değerlendirir, doğru ve yanlışı ayırabilmeye çalışır. Kendi doğrularını bulmaya çalışır ve bu konuda etrafındakilerle ters düşmeye razı olur. Zihinsel gelişim yaş ilerledikçe artar. Son ergenlik döneminde zihinsel gelişim ile ilgili yetiler daha aktiftir.
Ergenlikte sosyal gelişim Arkadaşlık ilişkileri toplumsal ilişkilere ve toplumla bütünleşme çabalarına hizmet eder. Ergenlik dönemi ile birlikte aileden bağımsızlaşma yönelimi oluşur. Aileden bağımsızlaşma ve fert olma çabası ile gençler kendilerini yeni gruplara ait hisseder halde bulur. Yeni arkadaş çevreleri ile birlikte, faaliyet ihtiyaçları, enerji düzeyi artar. Ergenlik döneminde ana babaya meydan okuma ve okulda başkaldırı gibi davranışlar arttığı için, bir bakıma kendilerini boşlukta kalmış gibi hissederler.
. Genç, yaşıtlarının giyim kuşam tarzını ve zevklerini benimser. Onlar gibi argo kelimelerle konuşur. Kendisine sırdaş ve dost ortağı seçer. Genç grupta kalabilmek ve kendini bir yere ait hissedebilmek için kendisini arkadaşlarının etkisine bırakır. Kendisini ait hissettiği gruba kabul ettirmek için grup içinde kendine aykırı gelen davranışlara bile katılır. Evde arkadaşlarının ailesi tarafından eleştirilmesine ve ya arkadaşlık ilişkilerine müdahale edilmesine tahammül edemez.
Ergenlikte Fiziksel Gelişim Gençler vücut enerjilerinin büyük kısmını büyüme ve olgunlaşmaya sarf ettiklerinden dengeli beslenme onlar için önemli olmaktadır. Ergenliğin ilk yıllarında protein, mineral ve vitamine çok ihtiyacı olduğundan gelişigüzel beslenme gencin hastalıklara karşı direncini azaltmaktadır. Kız çocukları erkek çocuklara kıyasla daha hızlı büyümekte ve ergenlik dönemine de daha önce girmektedirler.
. Bu yıllarda gencin dış görünüşüne çok fazla dikkat ettiği görülmektedir. Ergenlikte sıklıkla karşılaşılan sivilcelerin nedenleri ve önlemleri konusunda gence yardımcı olunmalıdır. Bu dönemde aşırı terlemelerinin sağlıksızlık işareti olmadığı; ama beden temizliklerine dikkat etmeleri gerektiği konusunda bilgi verilmelidir. Bazı ergenlerin büyüyen ve gelişen bedenlerinden utanç duymaları ya da rahatsız olmaları mümkündür. Bunun sonucu olarak da sakarlık artmakta, kambur oturma ve hantal yürüme gibi alışkanlıklar gelişmektedir.
ERGENLİĞİN GELİŞİM GÖREVLERİ ve PSİKO SOSYAL GELİŞİM Bir kimlik oluşturmak:“Ben kimim“ sorusu, Özerklik kurma:Şahsiyetin temelinde her zaman hür olma yatar. Toplumda bir statü sahibi olma: sosyal kabul ve itibara sahip olma Bir gruba ait olma:arkadaş grupları Faaliyet ihtiyacı:deşarj olma Beden imajı ve beden algısı:karşı cinsten ilgi ve beğeni kazanma çabası Güven ihtiyacı:bir otorite desteğine ihtiyaç duyar.
Küçük bir anekdot Ünlü yazar Mark Twain bir öyküsünde özerkliği şöyle anlatır. “15 yaşında iken babamı ve annemi çok bilgisiz sanırdım, 25’ime geldiğimde babamın 10 yıl içinde kendini çok geliştirdiğini fark ettim bu da beni çok şaşırttı.”
ERGENLİK DÖNEMİ DAVRANIŞ BOZUKLUKLARI Davranım bozukluğu gösteren gençler sosyal ve duygusal problemleri yoğun olarak yaşarlar. Öfke, saldırganlık, arkadaş ilişkilerinde problemler zaman zaman gözlemlenen davranışlardır. Ancak bu davranışlar kısa sürelidir ve sıklıkla tekrar etmez. Bu durumu ergenlerin alışkanlık haline getirmemesi için bir uzmandan yardım almakta fayda vardır.
Alınganlık ve kolay kızma Başkalarını tehdit etme, kincilik, inatçılık Davranım Bozukluğu yaşayan ergenlerde uzun süreli olarak şunlar görülür: Hırsızlık Yalan söyleme Alınganlık ve kolay kızma Başkalarını tehdit etme, kincilik, inatçılık Kuralları ciddi biçimde bozma eğilimi olma Sık sık okuldan kaçma
. Yangın çıkarma Başka birinin evine, arabasına ya da herhangi bir malına bilerek ve kasten zarar verme Yaşıtları ve büyüklerle sık sık kavga etme ve kavgayı genellikle kendisi başlatma Kavga anında silah, bıçak ve sopa gibi yaralayıcı ya da öldürücü maddeler kullanma İnsanlara ve hayvanlara eziyet etme, acımasız davranma
Sınav kaygısı Dikkati toplamakta, sınava başlamakta ve soruları anlamakta güçlük; Bilinen bir soruda hata yapma korkusuna bağlı yoğun heyecan, Kötü not alma beklentisi, Öfkelenme Sınavın kötü geçeceğine inanma, Sürenin yetmeyeceği düşüncesi, Zor gelen sorularda paniğe kapılma ve aşırı heyecanlanma Bazı fizyolojik belirtiler. Terleme, kızarma, kalp çarpıntısı,
Gençlerle iletişimde dikkat edilecek özellikler 1-Somut olun 2- Övgüyü unutmayın 3- Sorunu hemen belirtin 4- Hüküm vermeyin ( suçlamak, iğnelemek) 5-Tutarlı davranın. Bugün olur dediğiniz bir konuya yarın olmaz demeyin varsa gerekçeleriniz mutlaka açıklayın. 6- Açık olun 7- Sorunu birlikte çözün 8-Beklentilerinizi yerine getirmediğinde “ben” dilini kullanın. Size ne hissettirdiğini söyleyin direk eleştirirde bulunmayın. 9-Beden dilinizi olumlu yönde kullanın. Mimikleriniz ne ifade ettiğinizi çok güzel yansıtmalıdır.
ÖĞRETMENLERE 6 ÖNEMLİ ÖNERİ Siz de o dönemleri yaşadınız; ancak yıllar geçtiği için bir ergenin büluğ çağında neler yaşadığını unuttunuz. Artık, onları anlamak için gayret etmelisiniz. 1. ARKADAŞLARINI TANIYIN Öğretmen çocuğunun arkadaş ortamını ve mümkünse gencin ailelerini tanımaya çalışmalıdır. 2. ONLARI TANIMADAN ELEŞTİMEMEK GEREKİR Bir gencin arkadaş çevresini tanımadan eleştirmek ve kurduğu arkadaşlıktan men etmek yapılacak en büyük yanlışlardandır. 3. HİSLERİNE SAYGI DUYULMALIDIR öğretmen gencin içinde bulunduğu psikolojiyi anlamaya çalışmalıdır. Bir şeyi yaptırmak konusunda itaat beklememelidir.
. 4. ONA KARŞI OBJEKTİF OLMAYA ÇALIŞIN Çocuğunun arkadaşları gerçekten kötü ise ve bu arkadaşlık zarar verir nitelikteyse, öğretmen bunu evvela aileye bildirmelidir. Bir gençle iletişim kurarken, ona önce içinde bulunduğu durumun iyi yönleri sonra da kötü yönleri gösterilmelidir. 5. SADECE NASİHAT ETMEMELİSİNİZ Nasihatler bu dönemde pek fazla işe yaramaz. Bu sebeple bu konu ile ilgili çocuğa aktarılması gerekenler varsa paylaşımcı bir ortam içinde ergenin de fikirleri alınarak ergene sunulmalıdır. 6. OLUMLU HAREKETLERİNİ DESTEKLEYİN Ergenin olumlu arkadaş ilişkileri desteklenmelidir. öğretmenler onunla ortak paydalar bulabilmeli, sadece “yasakçı” konumunda olmamalıdır