USLE C FAKTÖRÜ DR. GÜNAY ERPUL

C Faktörü USLE’de ürün yönetimi faktörü, belirli koşullar altında bir ürünün varlığında oluşan toprak kayıplarının, aynı alanın bitki örtüsüz ve devamlı nadasa bırakıldığı zamanda oluşan toprak kayıplarına oranıdır. Ac: ürünlü parselden toprak kaybı An: nadaslı parselden toprak kaybı

Standart USLE parseli: 22.1m uzunluk 9% eğim 4m genişlik Ac An

C Faktörü C Faktörü, yüzey örtüsü ve bitki (ürün) yönetimi değişkenlerinin erozyon üzerine olan ortak etkisinin değerlendirilmesidir. almaşık ekim ürün gelişme dönemi gelişim döneminin uzunluğu kültürel uygulamalar bitkisel artık yönetimi yıl içi yağış dağılımı

C Faktörü C faktörünün sayısal olarak ifade edilmesi için, ürün gelişim evreleri ve süreleri belirlenmelidir. Ayrıca, bu evreler, herhangi bir bölge için, yağış erosivite dağılımı ile birlikte değerlendirilmelidir. Kısaca, C faktörünü hesaplamak amacıyla 6 değişik ürün gelişim evresi belirlenmiştir (Wischmeier ve Smith, 1978). Wischmeier, W. H. and D. D. Smith. 1978. Predicting rainfall-erosion losses. A guide to conservation planning. Agric. Handbook No. 537. Washington, D. C., USDA.

Toprak yüzeyini örtme %’si C Faktörü Bitki gelişim evresi Toprak yüzeyini örtme %’si C Faktörü Pulluk (toprak işleme) - 1,00 Tohum Yatağı 10 0,90 İlk çıkış 50 (Pamuk: 30) 0,50 (Pamuk: 0,70) Gelişme 75 (Pamuk: 60) 0,25 (Pamuk: 0,30) Olgunlaşma 90 0,10 Anız 20 - 50 0,50 – 0,80

C Faktörü Aylık yağışlarla birlikte C Faktörünün değerlendirilmesi Cp: her bir gelişim evresinin C faktörü %P: her bir gelişim evresinde düşen yağış miktarının yıllık yağış toplamına oranı

C Faktörü Ay P (mm) %P % Örtü Cp Cp x %P Ağustos 48,0 5,5 10 0,90 4,95 Eylül 20,5 2 1,80 Ekim 57,7 6 20 0,80 4,80 Kasım 82,6 9 30 0,70 6,30 Aralık 148,3 17 50 0,50 8,50 Ocak 280,6 31 75 0,25 7,75 Şubat 119,7 13,5 90 0,10 1,35 Mart 82,5 7,20 Nisan 32,6 4 3,20 Mayıs 7,9 1 Haziran 2,6 0,5 0,40 Temmuz 15,1 1,5 1,20 898 100 48,25 C = 0,48

C Faktörü A =R x K x LS x C x P Arazi kullanımı (ürün / bitki yönetimi) C Nadas 1,00 Tohum yatağı (Anızsız) 0,80 Mısır (maximum örtü) 0,25 İyi tesis edilmiş otlak 0,004 Zayıf otlak 0,10 Yaygın sıra bitkileri (yıllık ortalama) 0,40

C Faktörü A =R x K x LS x C x P Ürün C Tane Mısır 0,40 Silajlık Mısır, Kahve & Kanola 0,50 Tahıl (Yazlık & Kışlık) 0,35 Mevsimsel Bahçe Bitkileri Meyva Ağaçları 0,10 Otlak ve Mer’a 0,02

Örtü yönetimi etkileri Kanopi örtüsü ile tutulan yağmur damlaları Kanopi tarafından tutulamayan yağmur damlaları Kanopi tarafından tutulan yağmur damlaları Kanopi örtüsü Yüzey örtüsü Sırtlar Random roughness Gömülü artık Toprak sıkışması Canlı kökler Önceki nem kapsamı Ölü kökler

Kanopi Toprak yüzeyinden belirli bir yükseklikte bulunan örtü, yağmur damlalarının doğrudan etkisini önleyebilir, ama toprak yüzeyinde olmadıkları için yüzey akışlar üzerinde etkileri yoktur Ana değişkenler Kanopi tarafından örtülen toprak yüzeyinin yüzdesi Etkili düşme yüksekliği

Etkili Düşme Yüksekliği Kanopi yoğunluğunun değişimi Kanopinin yerden yüksekliği Tepeye yakın örtü yoğunluğu Kanopi yüksekliği Etkili düşme yüksekliği

Etkili Düşme Yüksekliği Farklı taça sahip kanopilerden yağmur damlası düşme yükseklikleri

Kanopi KANOPİ ÖRTÜSÜ %’Sİ KANOPİ ÖRTÜSÜ C FAKTÖRÜ

Toprak yüzeyindeki örtü Toprak ile doğrudan temasta olan örtü matertali, yağmur damlalarının etkisini engellediği gibi, yüzey akışları yavaşlatır ve toprağa su geçirgenliğini artırır Örnekler Canlı bitki materyalleri Bitki artıkları (Çer-çöp) Uygulanan örtü materyalleri (mulch) Kaya parçacıkları (taş-çakıl)

Yüzey örtüsü etkinliği

Yüzey örtüsü etkinliği E: yüzey örtüsü etkinliği b: etkinlik katsayısı [b = 0,050 (parmak); b = 0,025 (yüzey)] : % örtü Yüzey örtüsü %’si Yüzey örtüsü etkinliği

Yüzey örtüsü etkinliği b = 0,035 (tipik tarım arazisi erozyon koşullarında) Yüzey örtüsü %’si Yüzey örtüsü etkinliği

C – faktörü: Kanopi (ağaç, çalı, vs) ve yüzey koruyucu örtülerinin ortak etkisi Koruyucu örtü %’si C faktörü Kanopi yüksekliği: 1 m

C Faktörü A =R x K x LS x C x P R = 100 K1: 0,2 s: %5 l: 50 m K2: 0,3

A =R x K x LS x C x P Sistemdeki toplam toprak kaybını hesaplayınız (C = 1 ve P = 1) (ton ha-1 yıl-1)? Sistemdeki toplam toprak kaybını C1 = 0,1 olduğunda hesaplayınız (ton ha-1 yıl-1)? Sistemdeki toplam toprak kaybını C2 = 0,7 olduğunda hesaplayınız (ton ha-1 yıl-1)? Sistemdeki toplam toprak kaybını C1 = 0,1 ve C2 = 0,7’nin arazideki dağılımı %50 olduğunda hesaplayınız (ton ha-1 yıl-1)? C1 – C1 – C2 – C2 C2 – C2 – C1 – C1 C1 – C2 – C2 – C1 C2 – C1 – C1 – C2

A =R x K x LS x C x P A R K LS C P ton ha-1 yıl-1 A1 100 0,2 0.65 1,00 = 13 A2 0,3 2,30 = 69 A3 0,4 0,65 = 26 A4 0,5 = 115  223

A =R x K x LS x C x P A R K LS C P ton ha-1 yıl-1 A1 100 0,2 0.65 0,10 b) A =R x K x LS x C x P A R K LS C P ton ha-1 yıl-1 A1 100 0,2 0.65 0,10 1,00 = 1,3 A2 0,3 2,30 = 6,9 A3 0,4 0,65 = 2,6 A4 0,5 = 11.5  22.3

A =R x K x LS x C x P A R K LS C P ton ha-1 yıl-1 A1 100 0,2 0.65 0,70 1,00 = 9,1 A2 0,3 2,30 = 48,3 A3 0,4 0,65 = 18,2 A4 0,5 = 80,5  156,1

A =R x K x LS x C x P A R K LS C P ton ha-1 yıl-1 A1 100 0,2 0.65 0,10 d1) C1 – C1 – C2 – C2 A R K LS C P ton ha-1 yıl-1 A1 100 0,2 0.65 0,10 1,00 = 1,3 A2 0,3 2,30 = 6,9 A3 0,4 0,65 0,70 = 18,2 A4 0,5 = 80,5  106,9

A =R x K x LS x C x P A R K LS C P ton ha-1 yıl-1 A1 100 0,2 0.65 0,70 d2) C2 – C2 – C1 – C1 A R K LS C P ton ha-1 yıl-1 A1 100 0,2 0.65 0,70 1,00 = 9,1 A2 0,3 2,30 = 48,3 A3 0,4 0,65 0,10 = 2,6 A4 0,5 = 11.5  71,5

A =R x K x LS x C x P A R K LS C P ton ha-1 yıl-1 A1 100 0,2 0.65 0,10 d2) C1 – C2 – C2 – C1 A R K LS C P ton ha-1 yıl-1 A1 100 0,2 0.65 0,10 1,00 = 1,3 A2 0,3 2,30 0,70 = 48,3 A3 0,4 0,65 = 18,2 A4 0,5 = 11.5  79,3

A =R x K x LS x C x P A R K LS C P ton ha-1 yıl-1 A1 100 0,2 0.65 0,70 d2) C2 – C1 – C1 – C2 A R K LS C P ton ha-1 yıl-1 A1 100 0,2 0.65 0,70 1,00 = 9,1 A2 0,3 2,30 0,10 = 6,9 A3 0,4 0,65 = 2,6 A4 0,5 = 80,5  99,1