“DÖNÜŞÜM EKONOMİLERİ” dersi III. Ders notları: PİYASA EKONOMİSİ, İŞLEYİŞ YAPISI VE TEMEL ÖZELLİKLERİ Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi Türk Dünyası İşletme Fakültesi “DÖNÜŞÜM EKONOMİLERİ” dersi Öğr. Gör. Elşen Resul oğlu BAĞIRZADE BAKÜ -2011

GELİŞMİŞ TOPLUMLARIN EKONOMİK HEDEFLERİ hürriyet Ekonomik adalet Ekonomik randıman TOPLUMUN EKONOMİK HEDEFLERİ Ekonomik istikrar Ekonomik güvence Ekonomik büyüme

GELİŞMİŞ TOPLUMLARIN SACAYAKLARI DEMOKRASİ HUKUK DEVLETİ PİYASA EKONOMİSİ

PİYASA EKONOMİSİ NEDİR? Fiyat mekanizması, “Görünmez el” DAR ANLAMDA TEORİK AÇIDAN Toplumların 3 temel ekonomik örgütlenme biçimlerinden biri GENİŞ ANLAMDA Piyasa mekanizması, doğal bir düzendir, yani mucidi yoktur, kollektif aklın insanlık tarihi boyunca süren bir birikimi olarak ortaya çıkmıştır POLİTİK AÇIDAN Sosyalizm (planlama), devletçilik veya karma ekonomiden, özelleştirme ve diğer liberalizasyon politikaları aracılığı ile yeni bir iktisadi yapılanmaya ulaşılmasıdır. Bu yeni iktisadi yapılanmanın da dışa açık bir serbest pazar ekonomisi olduğu bilinmektedir. Batı toplumları XVIII. yüzyılın sonlarından günümüzedek piyasa ekonomisini, paralel olarak ta hukuk devleti ve demokrasiyi uygulamakla, kişibaşına milli gelirlerini 100 dolardan 40 bin dolar düzeyine ulaştırmışlar. Ludvig von Mises  piyasa ekonomisinin halkın hayat standardını yükseltmesine gerekçe olarak, tüketici egemenliğini yani tüketicinin kral olmasını göstermektedir. Yalnız refah ve kalkınmaya katkının yani etkinliğin ötesinde, özellikle Liberallerin piyasa ekonomisini savunmalarının nedeni piyasanın bireyin özgürlüğüne hizmet etmesidir.

PİYASA EKONOMİSİ NEDİR? (devamı) Piyasa ekonomisi, özel mülkiyetin varolduğu ve devir edilebildiği, serbest fiyatların, sözleşme ve girişim özgürlüklerinin bulunduğu, bilgi edinmenin maliyetinin çok düşük, rekabetin ve desantralize karar almanın geçerli olduğu, özel teşebbüsün esas alındığı, bir gönüllü mübadeleler yumağıdır. Bu gayri şahsi ve doğal (kendiliğinden) makro-iktisadi örgütlenmeye, yani sürekli tekrarlanan dev açık artırmaya neticede tüketiciler egemendirler. Piyasa ekonomisini savunanların bütün iddiası, kuşkusuz onun kusursuz olduğu değil, rakiplerinden daha üstün olduğudur.

PİYASA EKONOMİSİNDE NE? NASIL? KİMLER İÇİN? SORULARININ YANITI ÜRETMELİ? Tüketicilerin reyleri belirler NASIL ÜRETMELİ? Üreticiler arasındaki rekabet belirler Üretim faktörleri piyasalarındaki arz ve talep belirler KİMLER İÇİN ÜRETMELİ?

PİYASA EKONOMİSİNİN TEMEL KURUMLARI Özel mülkiyet Teşebbüs hürriyeti Sözleşme hürriyeti PİYASA EKONOMİSİNİN TEMEL KURUMLARI Kar güdüsü Rekabet Tüketici hakimiyeti

PİYASA EKONOMİSİNİN ÜSTÜNLÜKLERİ Şimdiye kadar görülen en randımanlı ekonomik sistemdir Daha fazla tüketici talebinin etkisi altındadır Ferdi hürriyetin en fazla olduğu ekonomik sistemdir Sisteme en fazla katkıda bulunanları en iyi bir tarzda mükafatlandırır

PİYASA EKONOMİSİNİN KUSURLARI Kamusal mal ve hizmetleri temin etmedeki yetersizliği Sisteme yeterince katkıda bulunamayanların ihtiyaçlarını karşılamadaki yetersizliği Genel ekonomik faaliyet düzeyinin zaman zaman istikrarsızlığı Dışsal ekonomileri düzenleyememesi Arz ve talep kanunlarının bazen bir kimsenin cemiyete yaptığı katkıları iyi değerlendirememesi Bazen tekelleşmeye yol açması Bilgi yetersizliği ve assimetrikliği sorunları doğurması

KAYNAKLAR Paul SAMUELSON, İktisat, İstanbul, Menteş Kitabevi, 1973 Gregory MANKIW, Principles of Economics, New York, 2003 Güneri AKALIN, Türkiye'de Piyasa Ekonomisine Geçiş Süreci ve Ekonomik Kriz, TİSK Yayını No. 215, 2002 George SOULE, Gerson ANTELL, Herkes için Ekonomi, İstanbul, 1996