Tütün Kullanımında Risk Grupları Tütün Mücadelesi ve Gençlik Prof. Dr. Hilal Özcebe Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı hozcebe@hacettepe.edu.tr

Tütünden Etkilenim Tütün kullanımı Tütün dumanına maruz kalma / Tütün kullanılan bir ortamda bulunma Tütün kullanan bir kişi ile aynı ortamda beraber olma

Yaş Grubu Erkek Kadın Toplam 15-24 34,9 9,1 21,7 25-44 53,1 16,2 34,7 Hergün Sigara Kullananların Yaş Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı (%), 2008 Yaş Grubu Erkek Kadın Toplam 15-24 34,9 9,1 21,7 25-44 53,1 16,2 34,7 46-64 44,3 10,3 27,0 65,+ 17,9 1,6 8,7 43,8 11,6 27,4

Hergün Sigara Kullananların Eğitim Düzeyi ve Cinsiyete Göre Dağılımı (%), 2008

Kapalı Ortamda Çalışan Yetişkinlerde SDPE, 2008 Erkek Kadın Toplam Yüzde 41,5 28,3 38,5 Sigara Kullanmayan 35,4 23,0 31,6 Sayı (Bin) 5.058 986 6.044 2.070 596 2.666

Yetişkinlerde Cinsiyete Göre Ev İçinde Sigara Dumanından Pasif Etkilenme (%), 2008 Evler Erkek Kadın Toplam Sigara kullanımı serbest 58,7 60,5 59,7 En az bir kişinin her gün sigara içtiği 41,1 41,5 40,6

Ev İçinde Sigara Dumanından Pasif Etkilenen Nüfus, 2008 SDPE Erkek Kadın Toplam Sigara kullanımı serbest olan evlerde nüfus 14.732 15.768 30.500 En az bir kişinin her gün sigara içtiği evlerde nüfus 10.290 10.458 20.748

Kimler Risk Altında? Çocuklar Gençler Sigara kullanılan evlerde yaşayanlar (kadın, çocuk, yaşlı, engelli...) Sigara kullanılan işyerlerinde çalışanlar

Çocukluk ve Ergenlik Dönemleri Çocuk Haklarına dair Sözleşmeye göre Çocukluk – “0-18” yaş arası Ergenlik – “10-19” yaş arası Erken ergenlik – “10-14” Geç ergenlik – “15-19” UNICEF, 2011

Tütün Kullanımı Çocuk ve Ergen Sağlığı

Gebelikle Tütün Kullanımı Spontan düşük Dış gebelik Ölü doğum Doğum anomalisi Düşük doğum ağırlığı Yenidoğan sorunları (gebelik ve doğum komplikasyonları) Akciğerlerde gelişmeme

Doğum Sonrasında Ani bebek ölümü Solunum sisteminde gelişememe Göz ve kulak sorunları Büyüme ve gelişme geriliği Dikkat eksikliği Zeka gelişiminde gerilik Öğrenme güçlükleri Uzun vadede davranışsal sorunlar, şiddete eğilim gibi... Özcebe, Tütün Kullanımı ve Risk Grupları, HASUDER, 2 Ağustos 2011, Trabzon

Tütün ve Anne Sütü Anne sütü ile geçiş bebek idrar kotinin düzeyini sigara içen bir birey düzeyine getirmektedir. Anne sütü miktarını azaltmaktadır. Özcebe, Tütün Kullanımı ve Risk Grupları, HASUDER, 2 Ağustos 2011, Trabzon

Ailenin Sigara Kullanımı, Pasif Etkilenim ve Çocuklar Sigaraya bağlı öksürük, hırıltılı solunum Astma, Bronşit, zatürre, ölümcül olan akciğer enfeksiyonları Göz ve kulakta sorunlar Sigaraya bağlı yangınlara bağlık yaralanma ve ölümler Nikotin zehirlenmesi

Gençlerde Tütünün Etkisi Diş eti ile ilgili hastalıklar, diş kaybına kadar giden sorunlar Kronik öksürme, amfizem ve bronşit, enfeksiyonların ağır geçmesi Akciğer fonksiyonlarında azalma Nefes darlığı (3 kat fazla) Fiziksel kapasitede azalma Özcebe, Tütün Kullanımı ve Risk Grupları, HASUDER, 2 Ağustos 2011, Trabzon

Gençlerde Tütünün Etkisi Kalp hızında yükselme (2-3/dk daha fazla)- kalp hastalığı ve felcin ön belirtileri Duyma kaybı ve görme sorunları ve baş ağrısında artma Duygusal ve psikolojik sorunlar nedeniyle 3 kat fazla doktora başvuru Kötü kokulu nefes, ev ve elbiselerde koku alma duyusunda azalma

Gençlik Tütün Araştırması 6, 7, hazırlık ve lise 1. sınıflar 2003 yılında toplam %6,9, erkeklerde %9,4 ve kızlarda %3,5 2009 yılında toplam %8,4, erkeklerde %10,2 ve kızlarda %5,3 KGTA, DSÖ Türkiye Ofisi, 2009

Gençler neden tütün kullanıyorlar. Riskli davranış. Bilgi. Özenti Gençler neden tütün kullanıyorlar? Riskli davranış? Bilgi? Özenti? Öğrenilmiş davranış? Sosyal öğrenme?

Gençler ve Riskli Davranışlar Amaç değildir! Kişinin olaylara karşı yaklaşımı ve çözüm yolu Duyarlılıklar tehlikelere duyarlılık … Deneyim kazanma- risk olarak algılamama Lapsley, 2003; Neinstein, L.S., Kenzie, R.G. and Morris, R.E., 2002

Davranışlar Kişilerin risk algılarını ve davranışlarını etkileyen sosyodemografik, kültürel, genetik ve çevrede yer alan pek çok etmen olduğu bilinmektedir. Kişilerin yaşam tarzları, davranışları ve risk algıları geçmiş deneyimlerinden etkilenmektedir.

Sigara Kullanımı – Etkileyen Etmenler Kişisel etmenlerin (kendine değer verme, risk alma, mizaç, geleneksellik) Aile ve sosyalleşme süreci (aile yapısı, iletişim, disiplin, yönetimi) Akran etkisi (akran seçimi, sosyalleşme, anormal akran bağlanması) Sosyal beceriler (ret etme, girişkenlik becerisi, direnç becerileri, kontrolünü sağlama, kendini pekiştirme, karar verebilme ve baş edebilme becerisi) Beklentiler (bilgiler, inançlar, bilişsel güdüler) Scheier, 2001

Sigaraya Başlama Nedenleri Model alma Akran etkisi Sıkıntı/stres Eğlenme, merak Formda kalmak için Popüler olma Tütün ürün(leri)nin tanıtımı, reklamı ve sponsorluğunun yapılması

Gençler arasında sigara kullanma sık; önemli bir halk sağlığı sorunudur. O halde; gençlere yönelik sigara karşıtı çalışmalara gereksinim var!

Tütün Kontrolü Başlamama Sigara dumanından pasif etkilenimi önleme Bırakma MPOWER, WHO

Gençlere Ulaşılabilecek Ortamlar Okullar Spor klüpleri Eğlence yerleri Sosyal etkinlik grupları Yerleşim yerleri

Başlamama

Gençlerde Tütün Kontrolü Bilgilendirme- Toplum tabanlı müdahaleler- okul tabanlı Medya müdahaleleri- Tütün reklamlarının yasaklanması- Pasif etkilenimin kontrol altına alınması Model oluşturma Ulaşılabilirliğin önlenmesi

Bilgilendirme Programları 1.Kişi Seviyesinde Müdahaleler 2.Kişiler Arası Sağlık Davranışları Teorisi 3.Toplum Düzeyinde Modeller

Yapılan Okul Tabanlı Müdahaleler Bilgi verme Sosyal kapasite geliştirme Thomas R and Perrera R. School-based programmes for preventing smoking (review) The Cochrane Library 2009, Issus 3.

Sosyal Kapasite Geliştirme Bilişsel-davranışsal becerilerin geliştirilmesi Amaç ve hedeflerin belirlenmesi Sorun çözme Karar verme Medyaya karşı koyabilme Baskılara karşı koyabilme Anksiyete ile baş edebilme … Thomas R and Perrera R. School-based programmes for preventing smoking (review) The Cochrane Library 2009, Issus 3.

Yapılan Okul Tabanlı Müdahaleler Bilgi verme Sosyal kapasite geliştirme Sosyal etkilenim yaklaşımı Thomas R and Perrera R. School-based programmes for preventing smoking (review) The Cochrane Library 2009, Issus 3.

Sosyal Etkilenim Yaklaşımı Sigara karşıtı beceri geliştirme yaklaşımı Erişkin ve gençlerin sigara kullanma hızları hakkındaki görüş oluşturma Medya, akran ve aile etkisine karşı çıkabilme Ret etme becerisinin geliştirilmesi Topluma sigara içmemeye ilişkin görüş beyan etme Thomas R and Perrera R. School-based programmes for preventing smoking (review) The Cochrane Library 2009, Issus 3.

Yapılan Okul Tabanlı Müdahaleler Bilgi verme Sosyal kapasite geliştirme Sosyal etkilenme yaklaşımı Sosyal ve sosyal etkilenme programlarının kombinasyonu Çok odaklı çalışmalar – müfredat, , politikaların aile, okul ve toplum programları içermesi Thomas R and Perrera R. School-based programmes for preventing smoking (review) The Cochrane Library 2009, Issus 3.

Sonuçlar- Bilgilendirme Bilgilendirme, en az etkisi olan yaklaşımlardan birisi… Sigara içme sıklığı üzerinde etkisi ? Bilgilendirme her zaman hiç eğitim vermemekten ya da programın olmamasından daha etkin… Thomas R and Perrera R. School-based programmes for preventing smoking (review) The Cochrane Library 2009, Issus 3.

Sonuçlar- Sosyal Etkilenim Kısa dönemde sigara kullanmada %25 azalma... Sigaraya başlama yaşını ileriye çekme ve sigarasız gün sayısının artması Thomas R and Perrera R. School-based programmes for preventing smoking (review) The Cochrane Library 2009, Issus 3.

Gence: Sosyal Kapasite Geliştirme ve Sosyal Etkilenimi yaklaşımlarını pekiştirmesi Bilişsel-davranışsal becerilerin geliştirilmesi (Amaç ve hedeflerin belirlenmesi, Sorun çözme, Karar verme, Medyaya karşı koyabilme, Baskılara karşı koyabilme, Anksiyete ile baş edebilme….) Sigara karşıtı beceri geliştirme yaklaşımı (Erişkin ve gençlerin sigara kullanma hızları hakkındaki görüş oluşturma, Medya, akran ve aile etkisine karşı çıkabilme, Ret etme becerisinin geliştirilmesi, Topluma sigara içmemeye ilişkin görüş beyan etme…)

Sosyal Kapasite Geliştirme ve Sosyal Etkilenimin beraber ele alınması Yaşam Becerilerinin Geliştirilmesi Thomas R and Perrera R. School-based programmes for preventing smoking (review) The Cochrane Library 2009, Issus 3.

Yaşam Becerilerinin Geliştirilmesi Öfke kontrolü “Hayır” diyebilme Israrlara karşı koyabilme Kendini ortaya koyma İletişim becerileri Sorun çözme Stresle başa çıkma Kendini tanıma

Sosyal müdahale programlarının “özellikle sosyal etkilenim yaklaşımı” toplum müdahaleleri ile beraber daha etkili… politikalar, topluma yönelik müdahaleler, medya, yerel uygulamalar… Thomas R and Perrera R. School-based programmes for preventing smoking (review) The Cochrane Library 2009, Issus 3.

Gençlerde Tütün Kontrolü Bilgilendirme- Toplum tabanlı müdahaleler- okul tabanlı Medya müdahaleleri- Tütün reklamlarının yasaklanması- Pasif etkilenimin kontrol altına alınması Model oluşturma Ulaşılabilirliğin önlenmesi

Başkasının Sigara Dumanının Ciddi Hastalıklara Neden Olması Toplam %95,5 Cinsiyet: Erkek %95,9; Kadın %95,1 Yaş: 15-24’de %95,9; 25-44’de %95,8 ; 45-64’de %96,3 ve 65+’de %90,5 Yerleşim Yeri: Kentte %96,3; Kırda %93,6 Öğrenim Durumu: Öğrenimi Olmayan %89,8; İlkokul %96,1; Ortaokul %97,0; Lise %97,6 ve Üniversite %96,8

Ulaşılabilirlik Bakkaldan veya marketten rahatlıkla sigara alabilenler Erkeklerde %57,1 ve Kızlarda %37,7 Toplam %52,8 Bir tütün firması temsilcisi tarafından kendisine bedava sigara verildiğini belirtenler Erkeklerde %8,4 ve Kızlarda %5,6 Toplam %7,4 ??? KGTA, DSÖ Türkiye Ofisi, 2009

Ulaşılabilirlik !!! 18 yaş altında belge isteme 18 yaş altında sigara satılmaması Sigara satışının makina, internet üzerinden yapılması Satış noktalarında çalışanlara yönelik müdahaleler Piyasada tütün ürünü hatırlatan ürünlerin pazarlanmaması (sakız, oyuncak) Tütün ürününün fiyatının artırılması

Fiyat Artışı ve Gençlerin Yanıtı Gençlerin yanıtı erişkinlere göre 3 kat daha fazladır. Öğrenim durumu azaldıkça yanıt artmaktadır. Erkeklerin yanıtı daha fazladır. Ross H, Chlouka F. SEJ, 2004; 70(4):796-815 Liang L, Chalouka F, Nichter M ve Clayton R. Addiction 1998:105-122 Ding A, Yale Journal of Biology and Medicine 2005;78:37-44

Sigara karşıtı kampanyaların; Medyada…. Sigara karşıtı kampanyaların; gençlerin kendi risklerini daha yüksek görmeleri sigarayı bırakmanın kolay olduğuna yönelik olması gerekmektedir. Romer D and Jamieson P. Do Adolescents Appreciate The Risks of Smoking? Journal of Adolescent Health 2001;29:12–21.

Medya Kampanyaları ve Gençlerde Sigara Kullanımı Sosyal öğrenme Kendine değer verme Medya kampanyaları Sigara kullanmayan imaj Sigara karşıtı mesajlar Medya 22.000 saat- okulda 12.000 saat Brinn MP, Carson KV, Esterman AJ, Chang AB, Smith BJ. Mass media interventions for preventing smoking in young people (Review). The Cochrane Library 2011, Issue 8

Kampanyalar mutlaka müfredat ve okullarda ek çalışmalar ile beraber yürütülmelidir. Brinn MP, Carson KV, Esterman AJ, Chang AB, Smith BJ. Mass media interventions for preventing smoking in young people (Review). The Cochrane Library 2011, Issue 8

Okul Programlarında Model Olma ??

Sigara Yasakları Sigara kullanmasını azaltma Sigara kullanmama davranışını “normal” olarak kabulü Öğretmenlerin rolü-sigarasız okullar Trinidad DR, Gilpin EA and Pierce JP. Compliance and support for smoke-free school policies. Health Education Research 2005;20(4):466–475

Okullarda Politika Kız öğrenciler tütün kullanımı konusundaki sosyal olaylardan daha fazla etkilenmektedirler. Öğretmen ve okul personelinin okul dışında tütün kullaınımı ergenin kullanımını etkilemektedir. Öğretmenlerin tütün kullanmamaları en önemli müdahale alanlarından biridir. Barnett TA, Gauvin L, Lambert M, O’Loughlin J, Paradis G, McGrath JJ. The Influence of School Smoking Policies on Student Tobacco Use. Arch Pediatr Adolesc Med. 2007;161(9):842-848

Yasaklar Yeterli Değil! Cezalar tütün kullanımı tek başına etkili olmayıp, sağlıklı yaşama ilişkin mesajlar da çok önemlidir. Uzun soluklu programlara gereksinim vardır. Tütünsüz okul: Yazılı politika (personel ve öğrenciyi kapsayan), özellikle orta öğrenim kurumlarında, şikayetleri izleme, olumlu bir ortamda iyi bir eğitim ve bırakma desteği. Kumar R, O'Malley PM and Johnston LD. School Tobacco Control Policies Related to Students' Smoking and Attitudes Toward Smoking: National Survey Results, 1999-2000. DOI: 10.1177/1090198105277451. Health Educ Behav 2005 32: 780

Okul Programlarında; Yasaklar, engeller, vb. Programların etkisi ?? Öğretmenlerin model olması Sigara kullanmayan öğretmenlerin motivasyonu Beceri geliştirme Sigarasız okullar

Gençlerle Beraber Davranmak....

Akran Eğitimi...

Spor Etkinlikleri Lise ve yüksek okullarda yapılan çalışmalar Spor etkinlikleri tütün kullanımını azaltmaktadır. Lisha EN and Sussman S. Relationship of high school and college sports participation with alcohol, tobacco, and illicit drug use: A review. Addict Behav. 2010 May ; 35(5): 399–407. doi:10.1016/j.addbeh.2009.12.032.

Ulusal Tütün Kontrolü Programlarının Okul programları ile desteklenmesi gerekmektedir.

Türkiye (2050) ek müdahale olmadığı durumda; 6,4 milyon genç (15 yaş altında) yetişkin olduklarında içici olacaklar ve 2,57 milyon genç tütün ile bağlantılı hastalıklar sebebiyle zamanından önce öleceklerdir.

Tütün salgınını durdurmak için hepimizin yapabileceği bir şeyler var! Prof.Dr.Hilal Özcebe