Doç.Dr. Naim NUR CÜTF Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD. SAĞLIĞI KORUMA Doç.Dr. Naim NUR CÜTF Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD.

Sağlık Tanımları Biyolojik bilimler açısından sağlık, Bedenin her bir hücresinin en üst düzeyde işlev gördüğü ve hücrelerarası uyumun var olduğu bir durumdur. Davranış bilimlerine göre; Kişinin çevresiyle uyumu ve beklemediği bir olay karşısındaki savunma potansiyelidir.

Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi Fizyolojik Gereksinimler (Beslenme, boşaltım, solunum) Sosyal Gereksinimler: Güvenlik, barınma… Psikolojik Gereksinimler: Ait olma, sevgi, saygı, kendini gerçekleştirme

Sağlığın Tanımı Sadece hastalık veya sakatlığın bulunmayışı değil, fiziksel sosyal ve ruhsal açıdan tam bir iyilik hali DSÖ (1948) Sağlık tüm hastalıkların tamamen elimine edilmesi ile ulaşılacak ideal bir iyilik hali değil, mükemmel olmayan bir kişinin mükemmel olmayan bir dünya ile çok büyük bir sıkıntı duymadan baş edebildiği, yaşamını idame ettirme durumudur. Dubos (1968) İnsanların sosyal ve ekonomik bakımdan üretken bir hayat yaşayabilmelerine olanak tanıyacak bir sağlık düzeyine ulaşması DSÖ 2000 yılı için sağlık hedefleri (1997)

Sağlığın Bileşenleri Fiziksel sağlık: (Solunum, beslenme, boşaltım, hareket, uyku, cinsellik gibi ihtiyaçlarını tam olarak yerine getirebilme) Ruhsal-duygusal sağlık: Bireyin kendisi ve çevresiyle sürekli uyum içinde olmasıdır.( Olumlu düşünme, yaşamdan zevk alma, başkalarıyla ve yalnız çalışabilme yeteneği, sorumluluk alma vb.) Sosyal sağlık: Sevilme, ait olma, ailesiyle ve arkadaşlarıyla ilişkisi, iş durumu, sosyal uğraşıların olması)

Hastalık kavramı Tıbbi modele göre hastalık, Belirtilerle kendini gösteren patolojik tablodur. İnsan bedenindeki işlevsizlikler organizmadaki biyokimyasal değişmelerle anlaşılır. Hastalık, bakteri, virüs, hatalı gen ya da kazalardan kaynaklanır. Bu görüş insanı sosyal çevresinden, ilişkilerinden ve kimliğinden soyutlanarak ele alınmasına ve bir nesne gibi algılanmasına neden olur. Sosyolojik modele göre hastalık; Hastalık kültürel ve sosyal yapıdan kaynaklanır. Bu model sağlığı geliştirmek için yaşam standardı üzerine yoğunlaşmak gerektiğini savunur. (Ekonomik, eğitim vb)

TOPLUM SAĞLIĞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER YER VE ZAMAN Doğal çevre (Hava, su kalitesi, iklim sıcaklık, topografi, çevresel kirleticiler, hayvan ve bitkiler vb) Yaşanılan Yer (Ev, işyeri, okul, ulaşım, haberleşme vb) Biyolojik Özellikler (Yaş, cinsiyet) Sosyal faktörler (Bağlılık, sosyal değişim, destek..) Kültürel Faktörler (Normlar, değerler, din, ırkçılık, ayrımcılık, rekabet, işbirliği) Sağlık hizmetleri (Yapısı, personel tipi ve sayısı, hizmetin kapsamı ve ulaşılabilirliği, maliyeti vb) Toplum sağlığı Yaşam biçimi ve sağlık davranışları (beslenme, fiziksel aktivite, cinsel yaşam, madde kullanımı, sigara, şiddet, sağlık bilgisi) Ekonomik kaynaklar (Gelir, iş durumu, gelir eşitsizliği, eğitim) Politik faktörler (Sosyal, ekonomik, eğitim, çevreye yönelik yasalar, politikalar, katılım) Topluma sunulan hizmetler (su, çöp, hava kirliliği, risk gruplarına yönelik hizmetler)

Çağdaş Sağlık Hizmetlerinin Amacı Tüm kişilerin sağlığını korumak ve daha ileriye götürmek, İş verimini arttırmak, Hastalıkların oluşumunu önlemek, Hastalananlara olanakların el verdiği en erken dönemde tanı koyarak tedavi etmek, Sakat kalanları ise alıştırmak için bilgi üretmek ve uygulamak…

Sağlığın korunması, Biyolojik, Fizik, Sosyal Çevrenin olumlu hale getirilmesi, Bununla birlikte kişiye yönelik önlemlerin de ihmal edilmemesi sonucu sağlanabilir.

Halk sağlığında ilkeler Herkes, ihtiyacı olduğunda ve ihtiyacı olduğu kadar sağlık hizmeti alma hakkına sahiptir. Herkes, sağlık hizmetlerine erişebilme açısından eşit şansa ve imkana sahip olmalıdır. Bu ilke, T.C. Anayasası’nda, D.S.Ö. Anayasası’nda ve İnsan Hakları Evrensel Bildirisi’nde yer almaktadır. Herkes sağlık hizmetlerinden yararlanma hakkına sahiptir.  1. Sağlık bir insan hakkıdır.

Halk sağlığında ilkeler 2. Koruma tedaviden üstündür. Sağlık hizmetlerinin ve devletin temel sorumluluğu kişilerin hasta olmamalarını sağlamaktır. O nedenle, hükümetlerin ve sağlık çalışanlarının temel sorumluluğu kişileri hastalıklardan korumaktır.

Halk sağlığında ilkeler 3. Kişi çevresiyle bir bütündür. İnsanlar fiziksel, biyolojik ve sosyal bir çevre içinde yaşarlar. Çevrelerindeki faktörlerden etkilenirler ve çevrelerini etkilerler. Kişileri hastalıklardan korurken ve hastaları tedavi ederken bu faktörlerin de göz önünde bulundurulması gerekir. Çevredeki olumsuz faktörler düzeltilmeden hastalıkların kontrol edilmeleri mümkün olamaz.

Halk sağlığında ilkeler Biyolojik: mikroplar, parazitler… Fiziksel: sıcak, soğuk, radyasyon… Sosyal/kültürel: yanlış inanışlar, eğitimsizlik, fakirlik…. Kişilerin, eğitimleri, gelir düzeyleri, yanlış inanışları ve sosyal statüleri, onların hastalanmaları, sağlık hizmetlerinden yararlanmaları, hastalıklardan korunmaları, tedaviyi uygulamalarını etkiler. Hastalıklarla mücadelede, yalnızca tıbbi müdahaleler yetersiz kalır. Sosyal kalkınma önlemleri de halkın sağlık düzeyinin yükseltilmesine katkı sağlar. 4. Hastalıkların nedenleri sosyal, biyolojik ve fizik nedenlerdir.

Halk sağlığında ilkeler 5. Sağlık hizmetleri kişilerin en yakınlarına kadar götürülmelidir. Koruyucu ve tedavi edici hizmetler bir arada sunulmalıdır. Hastalar, önce evde ve ayaktan tedavi edildikleri I.basamak sağlık kuruluşlarına başvurmalı, burada bakım göremeyecek olanlar hastanelere (II.basamak kuruluşlar) sevk edilmelidirler.

Halk sağlığında ilkeler O nedenle, hükümetlerin temel sorumluluklarından birisi Ülkedeki herkesin, her zaman ve her yerde sağlık hizmeti alabilmeleri için gereken örgütlenmeyi kurmak Sağlık hizmetlerini kişilerin yaşadıkları yerlerin en yakınına kadar ulaştırmak ve İyi bir şekilde yürümesini sağlamaktır.

Halk sağlığında ilkeler 6. Kişinin hastalığı aynı zamanda ailenin sorunudur. Bir ailedeki hasta, o ailenin düzenini ve ekonomik durumunu bozduğu gibi diğer aile bireyleri üzerinde en azından psikolojik sorunlara neden olabilir. Hasta kişiden değil, hasta ailelerden söz edilmelidir. Çünkü, ailedeki herkes hastalıktan etkilenir.

Halk sağlığında ilkeler Kişilerin hastalıkları toplumun diğer bireylerine yayılıp salgınlara yol açabilir; Hasta kişiler işgücünde azalmaya ve sağlık harcamalarında artışa neden olarak toplumun genelini etkileyebilir; Toplumdaki herkes bilinçli olarak üzerine düşeni yapmazsa hastalıklar kontrol altına alınamaz ve yok edilemezler. 7. Kişilerin sağlığı ve hastalığı aynı zamanda toplumun sorunudur.

Halk sağlığında ilkeler 8. Sağlık hizmeti bir ekip hizmetidir. Günümüzde tıp ve sağlık bilimleri o kadar gelişmiş ve genişlemiştir ki, yalnızca hekim ya da başka bir sağlık elemanı sağlık hizmetlerini vermeye yetmeyebilir. Sayıları yüzlerce olan sağlık çalışanlarının birlikte ve eşgüdüm içinde çalışmaları şarttır. Sağlık hizmetinin her kademesinde çok sayıda kişi ve uzmanın rolü ve katkısı vardır.

Halk sağlığında ilkeler 9. Sağlık hizmetleri multi-sektöryeldir. Sağlık Bakanlığı yanı sıra, eğitim, tarım, ulaştırma, mahalli idareler, diyanet işleri, maliye, turizm gibi bir çok sektörün halk sağlığının geliştirilmesinde rolleri ve sorumlulukları vardır.

Halk sağlığında ilkeler 10. Herkes kendi sağlığından sorumludur. Eğer kişiler kendi sağlıklarından sorumlu olurlarsa sağlık hizmetlerinden daha verimli olarak yararlanabilirler. Aksi durumda, sağlık hizmetlerinin sunulması ve yararlı sonuçlar elde edilmesi çok güç olur.

Halk sağlığında ilkeler Bebeklik ve çocukluk döneminde karşılaşılan bazı faktörler ve hastalıklar, yaşamın daha sonraki dönemlerinde sağlık sorunlarına zemin hazırlayabilirler. O nedenle, sağlık açısından insan yaşamını kesitsel olarak (bugün için) değil bir bütün olarak düşünmek gereklidir. 11. Yaşam, doğum öncesinden ölüme kadar bir bütündür.

Halk sağlığında ilkeler Sağlık hizmetleri planlanırken, kaynaklara toplumda en çok zarar veren sorunlar dikkate alınmalıdır. Böylece, halk sağlığının gelişmesine daha anlamlı katkı sağlanabilir. Bu ilke, parası az ve insan gücü sınırlı olan gelişmekte olan ülkeler için daha da önemlidir. 12. En çok görülen, sakat bırakan ve öldüren hastalık önemli hastalıktır.

Halk sağlığında ilkeler 13. Halkın sağlık hizmetlerine katılımı esastır. Halkın kültürüne ve beklentilerine uygun olmayan hizmetler halk tarafından kullanılmazlar. O nedenle, planlama aşamasından başlayarak hizmetleri kullanacak olan halkın görüşlerinin alınması ve toplumun sağlık hizmetlerine fikren katılımı esas olmalıdır. Böylece, toplum hizmetlerin planlanmasına ve işletilmesine katkıda bulunmuş olur. Kararlara katılan kişiler, bu kararların uygulanması için daha fazla çaba gösterirler.

Halk sağlığında ilkeler Kalkınmışlık toplumun sağlık düzeyinin yükselmesine yol açacağı gibi, sağlıklı bir toplum da kalkınmaya olumlu etki yapar. Bir ülkenin sağlıklı oluşu önce halkının sağlıklı oluşuna bağlıdır. 14. Sağlık düzeyi ile ekonomik kalkınma arasında iki yönlü ilişki vardır. SAĞLIK

Halk sağlığında ilkeler Ulusların sağlık sorunları farklı olabilir. Ancak sağlık, dünya üzerinde yaşayan herkesi ilgilendiren ortak bir konudur, o nedenle ülkeler arası işbirliği kaçınılmazdır. 15. Sağlık evrenseldir.

Toplumun Sağlığını Geliştirebilmek İçin Sağlık sorunlarının oluşmasını engellemek Sağlığın geliştirilmesi Birincil Korunma Oluşan sorunların hizmetten yararlanmasını sağlamak İkincil / Üçüncül Korunma

Sağlığın Geliştirilmesi Hastalık riskini arttırıcı sosyal, ekonomik ve kültürel yaşam özelliklerinin oluşmasının engellenmesi Kişilerin kendi sağlıklarını korumalarının ve geliştirmelerinin sağlanması Toplumsal risk etmenlerine yönelik mücadele Sektörler arası işbirliği ve yasal düzenlemeler

Sağlığın Geliştirilmesi Sağlığını kaybeden bundan sorumlu (suçlu kurban) Yaşam biçiminin geliştirilmesi sadece bireysel bir sorumluluk olabilir mi?

Sağlık Hizmetleri Kişilerin ve toplumların: -sağlıklarını korumak, -hastalandıklarında tedavilerini yapmak, -tam olarak iyileşmeyip sakat kalanların başkalarına bağımlı olmadan yaşayabilmelerini sağlamak, -toplumun sağlık düzeyini yükseltmek için yapılan planlı çalışmaların tümüdür.

Sağlık Hizmetleri Koruyucu (temel amacı) Tedavi Rehabilitasyon

A.Koruyucu Sağlık Hizmetleri Kişiye yönelik Çevreye yönelik

Kişiye Yönelik Hizmetler Kişileri hastalıktan korumak (birincil koruma) Erken tanı ve tedavi (ikincil koruma) Sakatlıkların en aza indirilmesi (üçüncül koruma)

Birincil Korunma Bir hastalık veya durumun önlenmesine, belli bir riske ve bu riski taşıyan gruba yönelik önlemler Koruyucu özel önlemler bu grupta yer alır. Bireylere ve topluma yönelik olabilir.

Yeterli-dengeli beslenme Erken tanı Sağlık eğitimi Aile planlaması Bağışıklama Yeterli-dengeli beslenme Erken tanı Sağlık eğitimi Aile planlaması İlaçla koruma Slayt 6 Başta hekimler olmak üzere sağlık çalışanları tarafından yapılması gereken hizmetlerdir 34 34

İkincil Korunma Erken Tanı Amaç hastalıkların erkenden saptanarak tedavi edilmesi ve ciddi sonuçlarının azaltılmasıdır. (Uzmanlık alanının öncelikli sağlık sorunları için erken tanı rehberleri) Risk gruplarına yönelik taramalar (Kadınlarda periyodik sitolojik muayene (cerviks kanseri) ve Meme kanseri tarama programı Tanı tekniklerinin akılcı kullanımı

Üçüncül Koruma Amaç, önceden oluşan hastalığın ilerlemesinin ve komplikasyonlarının önlenmesidir. Hastalığın oluşturduğu sakatlıkların ya da acının azaltılmasıdır. Özellikle kronik hastalıklarda ilerlemenin önlenmesine çalışılır. Yasamın kalitesinin arttırılması sağlanır. Kalp romatizması olan bir çocuğa hastalık belirtileri kaybolduktan sonra da belirli zamanlarda antibiyotik verilmesi.

Sağlığı sosyal bileşenleri ile birlikte değerlendiren, hastaya bütünlükçü biçimde bakabilen, koruma ve tedavi yaklaşımlarını entegre edebilen bir bir sağlık politikası geliştirilmelidir

Koruyucu Sağlık Hizmetleri Tedavi Edici Sağlık Hizmetleri İçme ve kullanma sularının sanitasyonu Katı ve sıvı atıkların zararsızlandırılması Hava kirliliğinin önlenmesi Sağlıklı barınma koşullarının temini Besin Sanitasyonu Vektör ve kemirici kontrolü “Gürültü, radyasyon, aydınlanma havalandırma” Sağlığa az ya da çok zararlı olabilecek kuruluşlar Mezarlıklar Turist Sağlığı Sağlıklı Çalışma koşulları/ergonomi Bağışıklama Kemoproflaksi Beslenme Erken Tanı Aile Planlaması Kişisel Hijyen Sağlık eğitimi Kişiye Yönelik Koruyucu Sağlık Hizmetleri Çevreye Yönelik 3. basamak 2. basamak 1. basamak Koruyucu Sağlık Hizmetleri SAĞLIK HİZMETLERİ Esenlendirici (Rehabilitasyon ) Tedavi Edici Sağlık Hizmetleri