TİYATRO Yunanca theatron dan doğmuştur. Önceleri oyunun sergilendiği yer anlamına gelirken, daha sonra oynanan oyun olarak kullanılmıştır. Diğer edebiyat eserlerinden farklı olarak oyunculuk, sahne düzeni, ışıklandırma, dekor, kostüm, müzik, vb. usunlar da önemlidir.

TİYATRONUN GELİŞİMİ Antik çağda, dini inançlara bağlı olarak Yunan tiyatrosu ortaya çıktı. Avrupa’da orta çağda, ahlâk ve ibret konuları işlendi. Kilise tarafından yasaklandı. Rönesans döneminde en büyük gelişmeleri gösterdi. 18. yüzyılda dini konulara geri dönüldü. 19. yüzyılda şiirin gerisinde kaldı. (Romantizm akımı) Çağdaş tiyatroda her şeyin gerçeğe benzemek zorunda olmadığı anlayışı benimsendi. (Aristoteles’in yer, zaman ve olay birliğine itiraz)

TÜRKİYE’DE TİYATRO Kuklacılık, Meddahlık, Hacivat- Karagöz ve Orta Oyunları klasik Türk edebiyatında önemli öğelerdir. Batılı anlamda tiyatro Tanzimat Fermanı ile başladı. Bu dönemde tiyatro toplumsal aksaklıkları göstermek için kullanıldı.

Namık Kemal, Şinasi, Ahmet Vefik Paşa ve Ahmet Mithat Efendi gibi yazarlar hem tiyatro eserleri yazmış hem de eserlerin çevirilerini yapmıştır. Bu dönem yapılan işlere çeviri yerine uyarlama da denebilir. Özellikle Molliére’in eserleri Türkçeleştirilirken bu yol izlenmiş. Çevirilerden bazılarına, Ayyar Hamza, İşgilli Memo, Pinti Habid gibi Türkçe isimler verilmiş.

GÜNÜMÜZDE TİYATRO İstanbul Şehir Tiyatrosunda oynanmış/oynanan oyunların 23’ü Türkçe, 20’si çeviri Devlet Tiyatrosu İstanbul Sahnesinde Oynanan oyunların 4’ü Türkçe, 8’i çeviri.

Tiyatro Çevirisi, Zorlukları ve Sorunları Şiir ve roman çevirmenleri ellerindeki yapıtı sadece kağıt üzerinde çevirirler. Oysa tiyatro metninin hem diğer yazın türlerindeki gibi yayınlanacak ve okur kitlesine seslenecek bir kitap, hem de sahnelenip seyirci karşısına çıkacak bir sahne metni şeklinde çevrilmesi beklenir.

Oyun çevirisi yaparken üzerinde önemle durulacak temel noktalar Çeviri, Seyirci tarafından yadırganmamalı, Oyuncunun kişileri canlandırmasında sorun yaratmamalı, Oyun dili açısından yönetmeni uğraştırmamalıdır.

İyi bir oyun çevirisi için Konunun geçtiği dönem, kişilerin yapıları, kişilerin içinde bulundukları durum, oyunun genel havası çevirmen tarafından eksiksiz anlaşılmalıdır. Çeviri amaçlı metin çözümlemesi anlamında oyun çevirisi de diğer yazınsal çeviri türlerine benzer.

Oyun Yazarları ve Çevirmenleri Derneği (OYÇED) Kuruluş 14 Temmuz 2006

AMAÇLARI tiyatro yazarlarının ve çevirmenlerinin haklarını korumak onları yurtiçinde ve yurtdışında temsil etmek tiyatro yazarları ve çevirmenleri arasındaki iletişimi ve dayanışmayı güçlendirmek ülkemizdeki tiyatro yazarlığının ve çevirmenliğinin gelişmesini desteklemek tiyatronun yaygın ve etkin hale gelmesine katkıda bulunmak

ÜYELİK VE TEMSİLCİLİK OYÇED’in altmışın üzerinde resmi üyesi vardır. Derneğin amaçlarını kabul eden, bir tiyatro oyunu yazmış, uyarlamış ya da çevirmiş herkes derneğe başvurabilir. İSTANBUL merkez olmak üzere İZMİR, ANKARA, ESKİŞEHİR, KOCAELİ, ISPARTA, MUĞLA ve BURSA’da temsilcilikleri bulunmaktadır.

ETKİNLİKLER 31 Ekim-8 Kasım 2009 tarihlerinde düzenlenen TÜYAP Kitap Fuarı’nda OYÇED, ÇEVBİR’le ortaklaşa düzenlenen paneller Temmuz 2010 tarihlerinde, İzmir Seferihisar’da Interplay-Genç Oyun Yazarları Festivali Şubat 2011 tarihlerinde Uluslararası Oyun Yazarlığı Seminerleri

The American Literary Translators Association (ALTA) 1978’te Dallas Üniversite’sinde kuruldu. Yazınsal çeviri ile ilgili online yayınlar yayınlamaktadırlar. Aynı zamanda üniversitelerde yazınsal çeviri eğitimi ile ilgili atölyeler düzenlemektedirler. Üyelik sitede kendinize ait bir üye profili oluşturmanıza olanak sağlar. Yılda birkaç defa çıkan ALTA Newsletter üyelere mail olarak gelir. Diğer ALTA üyeleri ile fikir alışverişinde bulunabilirsiniz ve eserlerinizi ALTA bülteninde paylaşabilirsiniz.

Literary Translators' Association of Canada (LTAC) 1975’te kurulmuştur, şu anda 120 üyesi vardır. Genel olarak Fransızca ve İngilizce’den yazınsal eserler çevirmektedirler. Çeviride kalite konusunda halkın farkındalığını arttırmaya çalışmaktadırlar. Kanada’da yazınsal çeviri dalındaki tek organizasyondur. Kanada Telif Hakkı Yasasında çevirilerin de yazınsal eserler gibi tanınmasını sağlamışlardır. Yazarlar gibi çevirmenlerin de ödünç verme haklarından yararlanarak ödeme almalarını sağlamışlardır. Kamuya Ödünç Verme Hakkı, (Public Lending Right) kitapların halk kütüphanelerinden ödünç alınması durumunda yazarların daha az kitap satmasını telafi etme amacı taşır.

Australian Association for Literary Translation (AALITRA) Yazınsal çevirinin her türünü destekleyen bir dernektir. Eğitimler düzenlemekte ve makaleler ve çevirilerden oluşan yıllık bir dergi çıkarmaktadırlar. Üye olmak için üyelik formunu doldurmak ve üyelik ücretini yatırmak yeterlidir. Yazınsal çeviri ile ilgilenen herkes üye olabilir.

Bunların dışında diğer uluslararası yazınsal çeviri dernekleri şunlardır; The Norwegian Association of Literary Translators (NO) The Swedish-English Literary Translators’ Association Lithuanian Association of Literary Translators The Croatian Literary Translators Association

“Bir oyun çevrilmez, ancak yeniden yazılır. Altı kişi Ermiş Jeanne’ı çevirse altı değişik çeviri değil, altı değişik oyunla karşılaşırsınız” Sevgi Sanlı (Gösteri Kasım 1986:98)