ÇEVRESEL PATOLOJİ Dr. Ersin TUNCER

MESLEKİ VE ÇEVRESEL ZARARLI ETKENLER BESİN YETERSİZLİĞİ / BESLENME BOZUKLUKLARI

ÇEVRE VE İŞ SAĞLIĞI TANIM VE AMAÇ Ekzojen kimyasal ve fiziksel ajanların neden olduğu hastalık ve yaralanmaların - Tanı ve tedavisi - Önlenmesine yönelik bilinçlendirme ve eğitim

ZARARLI MADDELERİN ALIMI; - İş ortamından - Yaşanan çevreden ve havadan - Gıda ve sudan - Alışkanlıklar yoluyla gönüllü olarak

Etkileri yalnızca bireyin kendisini değil, çevresindekileri ve hatta fetus ve çocuklarını da kapsar Alınan toksik ya da zararlı maddeler düşük dozlar halinde uzun dönemde kalıcı birikimler yapar Bu nedenle genellikle akut değil kronik bir hastalık süreci oluştururlar

İş ve çevre kökenli hastalıkların gerçek yaygınlığı tam bilinmemektedir. (yasal sorumluluk kaygıları, hekimin yetersizliği, latent periyot varlığı vs.) Bu hastalıkların önemi; - uygun yasal düzenlemeler ve denetim, - sorumlu sanayicilik ve üretim anlayışı - yeterli mesleki eğitim ile önlenebilir oluşundadır

Amerikan Çevre Koruma Birliğine göre; ABD’de yaklaşık 80.000 kimyasal madde kullanılmaktadır. - Bunlardan 1500’ü tarımsal ilaç ve böcek zehiri, 5500’ü gıdaların katkı maddesidir ve bunlar su ve yiyeceklere direkt olarak karışmaktadır. - Bu maddelerden yaklaşık 600’ü araştırılmış ve bunların %10’u kanserojen bulunmuştur.

TOKSİK ?!!!

TOKSİKOLOJİ - Toksik kimyasal ve toksinlerin belirlenmesi, etkileri ve etki mekanizmalarının araştırıldığı bilim dalıdır. TOKSİSİTE - Bir kimyasalın yapısal özellikleri ve dozuna bağlı göreceli bir kavramdır. - Doz-yanıt eğrisine göre belirlenen bir değerdir.

Toksik kimyasallar vücuda sindirim, solunum ve deri teması yoluyla girerek değişik organlara dağılım gösterir. Değişik enzimatik mekanizmalarla daha az ya da daha çok toksik ürün haline gelir. Bu ürünlerden bazıları hedef makromoleküllerle etkileşime girerek toksik etki oluşturur. Toksik etkinin oluştuğu yer genel olarak toksik maddenin metabolize edildiği ya da atıldığı yerdir.

TOKSİK ETKİLER (genetik, kardiyojenik, reprodüktif, immünotoksik) Etken maddeye maruz kalma Giriş yerinden emilim Vücuda dağılım Vücuttan atılım Daha toksik metabolitlere dönüşüm Daha az toksik metabolitlere dönüşüm Konjugasyon ürünlerine dönüşüm Dağılım Yıkım veya onarım Makromoleküllerle etkileşim (proteinler, DNA, RNA, reseptörler) TOKSİK ETKİLER (genetik, kardiyojenik, reprodüktif, immünotoksik)

MESLEKİ VE ÇEVRESEL ZARARLI ETKENLER Sık görülen MESLEKİ VE ÇEVRESEL ZARARLI ETKENLER

TÜTÜN ve SİGARA ABD’de yılda 440.000 zamansız ölüm vakası 157 milyar $ sağlık harcaması TOKSİK BİLEŞİMİ: Katran + Asetaldehit ve fenol gibi promoterlar + 43 ü bilinen karsinojen olan 4000 kimyasal madde + Ni, Cd, Cr gibi ağır metaller + CO + Siyanür + Nikotin

İnhale edilen maddeler muköz membranları etkiler, tükrükle yutulur ve alveolar kapiller yataktan sistemik dolaşıma alınır. KANSER: AC, özefagus, mesane, pankreas, oral kavite İSKEMİK KALP HASTALIĞI VE MİYOKAD İNF. KRONİK OBSTRÜKTİF AC HAST FETAL ETKİLER VE PERİNATAL ÖLÜMLER YANGIN, İŞ VE EV KAZALARI

Tüm kanser ölümlerinin % 30 u, AC kanseri ölümlerinin % 90 ı sigara ile ilişkili Pasif içiciler için de hastalık ve ölüm riski artar. Sigaranın zararlı etkileri doza bağlıdır.

ALKOL Etanol kullanımı dünyadaki en yaygın madde bağımlılığıdır. ABD de yılda yaklaşık 100.000 ölüm / yıl 100-130 milyar $ sağlık harcaması Genellikle 300-400 mg/dl lik kan düzeyi ölümcüldür.( 200-700 mg/dl)

Etanol mide mukozası ve KC de alkol dehidrojenaz ile asetaldehit’e metabolize edilir. Alkol toleransı kişinin alkol dehidrojenaz enzimi seviyesi ile ilişkilidir. Toksik etkiler etanolün metabolizması sonucu ortaya çıkar.

Alkolün toksik etkileri KC: Yağlı değişim, Akut alkolik hepatit, Alkolik siroz Sinir sistemi: Serebellar dejenerasyon ve periferik nöropati,Tiamin Eksikliğinde; Wernicke ve Korsakoff sendromları, Kardiyovasküler sistem: Kardiyomiyopati, HT GIS: Gastrit, pankreatit İskelet kası: Rabdomiyoliz Üreme sistemi: Testis atrofisi,abortus Fetus: Gelişme geriliği, mental retardasyon, doğum defektleri

CA’ ları ile ilişkilidir. Alkol ve CA Etanol değil ama metaboliti olan asetaldehit tümör oluşumunu tetikleyicidir (promoter). Oral kavite Farinks Özefagus KC Meme CA’ ları ile ilişkilidir.

HAVA KİRLİLİĞİ Fosil yakıtlar CO Ağır metaller Atık merkezleri Ozon delici gazlar Bitkisel yakıtlar Asit yağmurları

AC fonksiyonları , Havayolu hassasiyetinde , Ozon Azotdioksit Kükürtdioksit Asit aerosoller Parçacıklar AC fonksiyonları , Havayolu hassasiyetinde , Astım, ASY ve ÜSY inf , Siliyer aktivitede hedef organ öncelikle AC’ler

KAPALI ALAN KİRLİLİĞİ Sigara Gaz, odun ve kömür sobaları Mobilyalar Yalıtım malzemeleri Radon Evcil hayvanlar Ev tozu ve mite Mantar sporları ve bakteri kaynaklı allerjenler

CO: Sobalar ve sigara - Akut zehirlenme Nitrojen oksit: Gaz ve kerosen sobaları – AC fonksiyon bozukluğu ve AC infeksiyonları Odun dumanı: Nitrojen oksit ve polisiklik aromatik hidrokarbonlar – AC infeksiyonları Radon gazı: Uranyumun yıkım ürünü bir gaz doğada var, kapalı ortamlarda konsantrasyon yüksek – AC kanseri ile ilişkili Asbest: Yalıtım malzemelerinde – AC CA, mezotelyoma Allerjenler: Astım, allerji, solunum sorunları

SANAYİ ve İŞ ORTAMI KİRLİLİĞİ Hemen hemen tüm sistemler etkilenir. Zehirlenmeler, hipersensitivite gibi akut olaylar SSS inde dejeneratif değişiklikler, üreme fonksiyonu bozukluğu, AC fibrozisi ve CA gibi kompleks mekanizmalarla oluşan kronik olaylar

UÇUCU ORGANİK BİLEŞİKLER Alifatik hidrokarbonlar, petrol ürünleri, aromatik hidrokarbonlar Yağ, kuru temizleme, boya, aerosol, lastik ve ayakkabı üretiminde Depolandıkları yeraltı tanklarından suyu kontamine edebilirler - Uzun süre inhale edilirlerse; baş ağrısı, baş dönmesi, SSS bozuklukları, KC ve böbrek toksisitesi, kardiak sistem ve üreme sistemi üzerinde fonksiyon bozuklukları, dermatit

POLİSiKLİK AROMATİK HİDROKARBONLAR En etkili karsinojenler arasındadır İlk kez 1775 de İngiltere’de baca işçilerinde skrotum CA olgularında tanımlanmış Fosil yakıtları, demir ve çelik endüstrisi, sigara p53 geninde mutasyon oluşturuyor AC ve mesane CA

PLASTİK, LASTİK ve POLİMERLER Lateks, boru, kablo, yer döşeme, tıbbi ürünler, depolar vs. PVC üretiminde kullanılan vinil klorür gaz halinde inhale edilir – KC anjiosarkomu 1,3-bütadien – lösemi Fitalat esterleri – testisde zedelenme Bisfenol-A – östrojenik etki

Akut ve kronik toksisite Karsinojenik etki METALLER (ağır metaller) Akut ve kronik toksisite Karsinojenik etki

Kurşun: Pil, akü, radyatör, sprey boya, geri dönüşüm sanayi işçileri En çok inhalasyonla alınır. Emilen kurşunun % 80-85’i kemik ve dişlerde, % 5-10’u kan ve kemik iliğinde depolanır. SSS toksisitesi Kan: Anemi, hemoliz, eritrosit fonk. bozukluğu GIS toksisitesi Böbrek: proksimal tübül hasarı GÜS: testis ve overde hasar, infertilite Plasentadan geçer: fetusda SSS hasarı

Kobalt ve Tungsten AC de astım ve interstisyel AC fibrozisi Cadmiyum AC ödemi ve irritasyonu, böbrekte tübül hasarı Krom Metal sanayi – DNA hasarı yapar, karsinojen Nikel Demir, pil, yakıt, seramik sanayi İnhalasyonla alınır, DNA da hipermetilasyon yapar- mutajenik ve karsinojenik, Kontakt dermatit

RADYASYON Elektromanyetik spektrum boyunca dalgalar (kısa dalga boyu, yüksek frekans) ya da partiküller (uzun dalga boyu, düşük frekans) şeklinde dağılan enerjidir. Temel olarak üç tiptedir - Non-iyonize radyasyon - İyonize radyasyon - Partiküler radyasyon

Non-iyonize radyasyon Biyolojik moleküllerdeki atomlarda titreşim ve rotasyon oluşturur. Radyo dalgaları,mikrodalgalar, infrared ve ultraviyole dalgalar bu gruptadır.

İyonize radyasyon Biyolojik hedef molekülleri iyonlaştırır, elektronları yörüngesinden çıkarır. X-ışınları, gamma ışınları ve kozmik ışınlar bu tiptedir.

Partiküler radyasyon Yayılan partikülün tipine göre adlandırılır. - Alfa partikülleri: 2 nötron+2 protondan oluşur, yüksek iyonizasyon gücü düşük penetrasyon yeteneği - Beta partikülleri: Atomun nükleusundan yayılan elektronlardan oluşur, düşük iyonizasyon gücü yüksek penetrasyon yeteneği - Nötron - Proton - Deuteron

Radyoizotopların çürümesi yarı-ömür ( t½) olarak adlandırılır. t½ saniyeler ya da yıllar içinde gerçekleşir. t½ ü yüksek radyoizotopların doku içinde uzun süre kalması tehlikelidir, çünkü sürekli gamma ışınları yayarlar.

İyonize radyasyon dozları Roentgen Rad Gray (Gy) Rem Sievert (Sv)

Lineer enerji transferi (LET): Dokuya birim başına düşen iyonize radyasyon transferinin ölçümü radyasyonun zararlı etkisinin bilinmesi için gereklidir. Lineer enerji transferi (LET): Kat edilen her bir birim uzaklık için elektron Volt/mikron birimiyle belirlenen enerji kaybıdır. LET: Alfa>beta>gamma>X-ray Alfa ve beta partiküller kısa mesafe gider ama daha fazla molekülü etkiler – Dar alanda hasar Gamma ve X-ray tersi – Geniş alanda hasar

İyonize radyasyonun biyolojik etkisi değişik faktörlere bağlıdır: Doz oranı: Tek doz > bölünmüş dozlar Vücudun tümüne tek doz olarak verilen dış radyasyon, bölünmüş dozlar halinde değişik bölgelere verilen radyasyondan daha çok hasar verir. Hedef organel NÜKLEUS proliferasyon hızı yüksek hücreler daha çok etkilenirler. (örn: kan hücreleri, GIS, germ hüc, endotel vs.) Siklusun G2 ve M (mitoz) fazındaki hücreler daha hassas Her hücre tipinin adaptasyon ve onarım yanıtı farklıdır

İyonize radyasyon hücre DNA’sı üzerindeki etkisini temel olarak 2 yolla gösterir Partiküler radyasyon, gamma ya da X-ray in direkt kendi etkisi Dokuya aktarılan radyoaktif enerjinin oluşturduğu serbest oksijen radikalleri ve perokside lipidlerden oluşan çözünebilir ürünler

DNA üzerinde; - DNA-protein çapraz bağları - DNA dizilerinin çapraz bağları - Amino asit bazlarının oksidasyon ve yıkımı - Şeker-fosfat bağlarının yıkımı - Tek-sıralı ve çift sıralı DNA yıkımı olur

İyonize radyasyonun akut dönem etkileri - Hücrede 10 Gy den büyük dozda hücre ölümü 1-2 Gy dozda prolifere hücrelerde ölüm 0,5 Gy den az dozda histopatolojik etki yok. Düşük dozlardaki radyasyon bile DNA’yı etkiler ancak bunların çoğunu hücre onarır. Onaramayacağı ağır hasar olursa hücrede p53 geni aktivasyonu olur ve siklus durdurulur. Sonrasında ya hücre onarılır ya da hücre apoptozise gider.

İyonize radyasyonun akut dönem etkileri - organizmada 2,5-4 Gy lik X-ışını ya da gamma ışını ile tüm vücut radyasyonu Akut Radyasyon Sendromu ya da Akut Radyasyon Hastalığına neden olur. Radyoterapide bölünmüş dozlar halinde 40-70 Gy lik radyasyon verilir. Akut Radyasyon Hastalığı+ nötropeni+platelet sayısında + bulantı ve kusma

AKUT RADYASYON HASTALIĞI Subklinik <200Gy Hafif bulantı, kusma 100% yaşam Lenfosit 1500/μl Hematopoietik 200-600 Gy Aralıklı Bul. ve Kus. İnfeksiyonlar Peteşi ve hemoraji K.İ transplantı 2 hf da max plat. ve nöt. Lenfosit 1000/μl GİS 600-1000 Gy Bul, Kus. Diare 1-3 hf da kanama ve infek. 10-14 gün Nötrofil ve plat. içinde şok Lenfosit 500/μl ve ölüm SSS >1000 Gy Sürekli Bul. ve kus. Konfüzyon, konvülsiyon 14-36 saat 15 dak-3 saat içinde koma içinde Lenfosit Ø ölüm

İyonize radyasyonun kronik etkileri; Hücre ölümü ve dokudaki vasküler hasar ile oluşan doku kaybı fibrozis ile onarılır ve organda fonksiyon kaybı olur. Mutasyonlar, kromozom bozuklukları, genetik instabilite ve karsinogenez

İyonize radyasyonun kronik etkileri; Damar duvarında fibrozis, elastik membran harabiyeti, trombüs, damarın beslediği organda iskemi ve nekroz Deri; Radyasyon dermatiti ve cilt kanseri Kalp; Perikardiyal fibrozis ve konstriktif perikardit, koroner hasarı ve MI Akciğer; Akut AC hasarı,radyasyon pnömonisi, intra-alveolar ve interstisyel fibrozis, AC CA Meme; meme CA, anjiyosarkom

İyonize radyasyonun kronik etkileri; Böbrekler ve mesane; Tübül, damar ve glomerüllerde hasara bağlı hipertansiyon ve renal atrofi, renal CA. GİS; özefajit, gastrit, enterit, kolit,proktit, sıvı ve elektrolit kaybı, infeksiyonlar, yapışıklıklar. Over ve testis; Sperm ve ovum üretimi azalır, hücreler hasar görür İNFERTİLİTE Göz ve SSS; Katarakt ve retina hasarı, beyinde beyaz cevherde demiyelinizasyon, transvers myelitis

FİZİKSEL AJAN PATOLOJİLERİ MEKANİK GÜÇ VE TRAVMA - Abrazyon - Laserasyon ve insizyon - Kontüzyon - Ateşli silah yaralanmaları Giriş ve çıkış delikleri, silahın tipi, mermi çapı, atış mesafesi, yaralanan bölge, giriş açısı vs faktörler patolojinin boyutunu belirler

TERMAL ZEDELENMELER A- Termal yanıklar Yanığın klinik önemini belirleyen faktörler; - Yanığın derinliği - Yanan vücut yüzdesi - Sıcak ve toksik duman inhalasyonu nedeniyle oluşan iç zedelenme - Yanık tedavisi, sıvı ve elektrolit tedavisinin etkinliği ve infeksiyon kontrolü

Yalnızca epidermis hasarı 1. derece yanık Epidermis + yüzeyel dermis 2. derece yanık Epidermis + dermis+ tüm deri eklerinin kaybı 3. derece yanık Vücudun %50 sinden fazla yanık varsa yüzeyel ya da derin olsun sonuç genellikle ölümdür. %20 den fazla yanık varsa vücut sıvılarının interstisyel aralığa kayması sonucu Hipovolemik şok oluşabilir.

B- Hipertermi Yüksek sıcaklıklara uzun süre maruz kalanlarda; - Isı krampları- kaslarda kramplar - Isı bitkinliği- sistemik dolaşımda vazodilatasyona bağlı hipovolemi ve bayılma - Isı inmesi- Termoregülatör merkez çalışmaz, terleme kesilir, vücut ısısı artar. Perferik kan miktarı azalır, kaslarda ve miyokardda nekroz, aritmiler, DİC ve sistemik etkiler. Ölümcül

C- Hipotermi - Düşük sıcaklıklara uzun süre maruz kalma sonucu - Nemli soğuk havalar - Islak giysilerle uzun süre temas etmek - Alkol alımı sonucu yüzeyel vazodilatasyon Ekstraselüler ve intraselüler sıvının soğukta kristalize olması, hücre içi tuz konsantrasyonunun artması, organellerin parçalanması

Diğer zararlı madde ve etkenler Tarım ilaçları Tedavide kullanılan ilaçlar Uyuşturucu ve uyarıcılar Ultraviyole radyasyon Elektrik çarpmaları Atmosferik basınca bağlı yaralanmalar

BESİN YETERSİZLİĞİ VE BESLENME BOZUKLUKLARI

A- GIDA GÜVENLİĞİ Gıdalar içinde yer alan doğal maddeler ya da katkı maddeleri Tarımsal ilaçlar Mikroorganizmalar ve toksik ürünleri Gıda pişirme, saklama ve koruma yöntemleri Tatlandırıcı ve boyalar İlaç ve hormonlar Kimyasal maddeler ve ağır metaller Ambalajlardan kaynaklanan zararlı maddeler

Sağlıklı diyet: 1- Karbohidrat, yağ ve protein şeklinde enerji 2- Yapısal ve fonksiyonel protein ve lipidlerin yapılabilmesi için gerekli esansiyel amino asit ve yağ asitleri 3- Metabolik yollarda koenzim ya da hormon olarak görev yapan vitamin ve mineraller içermelidir.

MALNÜTRİSYON Primer malnütrisyonda sağlıklı diyet alımı yok Sekonder malnütrisyonda besinlerin ssağlıkı diyet alımı var ancak; besinlerin malabsobsiyonu, depolanması ve kullanımında bozukluk, vücutta kayıp ya da besin ihtiyacında normalin üstünde artış vardır.

Protein Enerji Malnütrisyonu (PEM) Vücut ihtiyacını karşılayacak protein ve enerjinin yeterince alınamaması Üçüncü dünya ülkelerinde çok yaygın Bu ülkelerdeki çocukların % 25 ini etkiler 5 yaş altı çocuklarda önemli bir ölüm nedeni

Somatik protein kompartmanı İskelet kaslarından oluşur Viseral protein kompatmanı Başta karaciğer olmak üzere viseral organlardaki protein depoları ve kandaki albuminden oluşur.

PEM MARASMUS KWASHİORKOR TANI KRİTERLERİ: - Standart kilo-boy oranlarını veren persantil eğrileri - Yağ depoları ölçümü - Kas kitlesi - Serum proteinleri

MARASMUS Kalori alımında yetersizliğe bağlı malnütrisyon Somatik kas kompartmanı daha fazla etkilenir. Viseral kompartman hemen hemen normal Vücut ağırlığında cinsiyet ve boy standartlarına göre % 60 dan fazla azalma var Serum albumin düzeyi normal ya da çok az düşük Subkütan yağ dokusu çok azalmış Anemi, multivitamin ekskliği, immün yetmezlik

KWASHİORKOR Protein azalması kalori azlığından daha fazla Özellikle yoğun karbohidrat diyetle beslenen Afrikalı çocuklarda yaygın Proteinlerin emilemediği kronik ishallerde de görülür Marasmusdan daha şiddetli bir tablodur. Viseral protein kompartmanında ciddi azalma var

Hipoalbuminemi nedeniyle şiddetli generalize ödem var Vücut ağırlığı normalin %60-80 i arasında Subkütan yağ ve kas dokusu daha çok korunmuş Yağlı karaciğer, hipopigmente cilt, apati, huzursuzluk ve iştah kaybı Vitamin ve mineral eksikliği, immün yetmezlik, infeksiyonlara yatkınlık var.

Anoreksia Nervoza (AN) ve Bulumia Zayıflamaya şartlanmış ama zayıflık konusunda tatmin göstermeyen genellikle sağlıklı kadınlarda görülen hastalıklardır. AN da hiçbir şey yememek, Bulumia da yediği her şeyi istemli olarak kusmak sözkonusu

Anoreksia Nervoza Klinik bulgular PEM dakilerin hemen hemen aynısı Ek olarak endokrin sistem bozuklukları var Amenore, hipotiroidi, osteoporoz, lenfositlerde azalma ve infeksiyonlara yatkınlık, hipokalemi, hipoalbuminemi, aritmiler ve ani ölüm görülebilir.

BULUMİA Amenore ve menstrüel düzensizlikler daha az Sürekli kusma nedeniyle, - elektrolit bozuklukları ve kalpte ritm bozuklukları - mide içeriğinin akciğere aspirasyonu - özefagus ve kalpte yırtılmalar

VİTAMİN EKSİKLİKLERİ Metabolik aktivitelerde koenzim ya da hormon fonksiyonu görürler. 13 vitamin var. A,D,E,K vitaminleri yağda çözünen vitaminlerdir, yağ emiliminin bozulduğu barsak hastalıklarında eksiklikleri olur. Vit D, Biotin, Vit K ve Niacin kısmen vücutta da sentezlenebilir. Eksiklikler ya alımın yetersizliğine (primer) ya da emilim, taşınma, depolanma ve metabolik dönüşümün bozukluğuna (sekonder) bağlıdır.

Vitamin A Hormon benzeri aktiviteye sahip Retinol Retinal Retinoik asit Hayvansal gıdalarda, ıspanak, kabak ve havuçta bol %90’ı karaciğerde İto hücrelerinde depolanır. Fonksiyonları: - Düşük ışıkta normal görüşün sağlanması - Özellikle mukus salgılayan hücreler gibi özel hücre tiplerinin farklılaşmasında rol oynar. - Özellikle çocuklarda immüniteyi güçlendirir.

Vitamin A Eksikliği Gece körlüğü Kseroftalmi (kuru göz) Kserozis (sklera kuruluğu) Keratomalazi (kornea yüzeyinde düzensizlik, yumuşama ve harabiyet) Körlük Skuamoz metaplazi İnfeksiyonlara yatkınlık

Vitamin A Toksisitesi Akut toksisite; bulantı, kusma, baş ağrısı, bilinç bulanıklığı, beyin tümörünü taklit eden papilödem Kronik toksisite; kilo kaybı, bulantı,kusma, kemik erimesi (osteoporoz), kemik ve eklem ağrıları, hepatomegali

VİTAMİN D Hem ekzojen olarak alınır, hem de deride sentezlenir. Aktif formu böbrekteki alfa hidroksilaz ile oluşan 1,25(OH)2D dir Ca ve P un barsaktan emilimini artırır. Kemikten Ca un serbestleşmesi için PTH ile birlikte çalışır. Distal renal tübüllerden PTH a bağlı Ca emilimini artırır. Epifiz kıkırdağı ve kemik matriksinin mineralizasyonu için önemlidir.

VİTAMİN D Eksikliği Rickets (Raşitizm) – çocuklarda Osteomalazi – erişkinlerde Epifiz kıkırdağı ve kemik matriksinin mineralizasyonu bozuk. Kemikler yumuşak, kırıklar sık.

VİTAMİN E Serbest radikallerin etkisizleştirilmesinde etkili (ANTİOKSİDAN) Tüm vücutta yağ dokusunda, KC ve kasda depolanır. Eksikliğinde SSS de spinoserebellar dejenerasyon görülür. Eritrositlerin yaşam ömrü kısalır.

VİTAMİN K Pıhtılaşma faktörleri VII, IX ve X ile protrombin fonksiyonel aktivite gösterebilmek için glutamat rezidülerinin karboksilasyonuna gereksinim duyar. Antikoagülan proteinler Protein S ve Protein C nin de karboksilasyonu için gerekli Bu karboksilasyon işlemlerindeki kofaktör Vit K dır Ayrıca kemikte osteokalsin gibi kemik proteinlerinin kalsifikasyonunda da rol oynar. Barsakta sentezlenir ve KC de metabolize edilir. Eksikliği: Kanama Diatezi

VİTAMİN B1 (Tiamin) Diyetle alındıktan sonra GİS de fosforilasyona uğradıktan sonra Tiamin pirofosfat oluşur ki, vücutta dekarboksilasyon reaksiyonlarında kullanılan bir kofaktördür. Periferik sinirlerde sinir membranları stabilitesi ve sinirsel iletimde önemli. Eksikliğinde; - Polinöropati (Kuru beriberi) - Kardiyovasküler sendrom (Yaş beriberi) - Wernicke-Korsakoff sendromu

VİTAMİN B2 (Riboflavin) Oksidasyon redüksiyon reaksiyonlarında rol alan flavin mononükleotid ve flavin adenin dinükleotid koenzimlerinin bileşenidir. Et, sebzeler ve pek çok besinde var. Alkoliklerde, kanser ve kronik hastalığı olanlarda eksikliği olabilir.

Eksikliğinde; - Cheilosis - Ağız etrafında solukluk ve yarıklar ve infeksiyonlar - Glossit - Dil atrofik ve mor - Gözlerde - Korneada keratit, matlık, kornea yüzeyinde ülserasyon - Dermatit

NİACİN Metabolik reaksiyonlarda rol oynayan NAD ve NADP nin yapısındaki nikotinik asitin jenerik adıdır. Genellikle bitkisel besinlerden alınır. Kanda LDL ve VLDL seviyesini de düşürerek hiperkolesterolemi tedavisinde de etkindir. Eksikliğinde; PELLAGRA (3D) Dermatit / Diyare / Demans

PİRİDOKSİN (Vitamin B6) Piridoksin türevi olan Piridoksal fosfat pek çok metabolik olayda koenzim olarak rol oynar. Hemen hemen tüm gıdalarda bulunur ancak pişirme işlemi gıdalardaki piridoksini azaltır. Tbc tedavisinde kullanılan İzoniazid, penicillamin, östrojen gibi ilaçlar, alkolizm, gebelik piridoksin düzeyini azaltır ve eksikliğine yol açar.

Eksikliğinde; - Cheilosis - Glossit - Dermatit - Periferik nöropati

VİTAMİN C (Askorbik asit) Süt, KC, balık, tüm taze sebze ve meyvelerde bulunur. Hidroksilasyon ve amidasyon reasksiyonlarında koenzimdir. Hidroksilasyon reaksiyonlarının en önemlilerinden biri pro-kollajenin hidroksilasyonu olup bağ dokusunun ana elemanı olan kollajen peptidinin sentezi için önemlidir. Kemik matriks gelişiminde rol oynar Serbest radikal oluşumunun önlenmesinde hem kendisi etkindir, hem de Vit E nin antioksidan formunun rejenerasyonunda rol oynar.

Eksikliğinde; - İskorpit (Scurvy) hastalığı - İskelet gelişim bozuklukları - Yara iyileşmesinde bozukluk

VİTAMİN B12 Normal Folat metabolizması ve DNA sentezi için önemlidir. Omurilikteki miyelinizasyon için gerekli. Mideden salgılanan intrinsik faktör emilimi için gereklidir. Eksikliğinde; Megaloblastik pernisiyöz anemi Posterolateral spinal kord dejenerasyonu

FOLİK ASİT (Folat) DNA sentezinde kullanılan nükleik asit sentezi için gereklidir. Tahıllar, baklagiller, KC, yeşil sebzelerde bol Pişirmek besinlerdeki miktarını azaltır Gebelikte folat ihtiyacı çok artar. Özellikle fetal nöral tüp gelişiminde çok gereklidir. Bu nedenle gebelikte dışarıdan verilir.

Eksikliğinde; -Megaloblastik anemi - Fetal nöral tüp defektleri - Vit B12 ile kombine eksikliğinde kolon CA riski artar.

MİNERAL EKSİKLİKLERİ Demir; - Hemoglobin ve demir içeren metalloenzimlerin yapısında var. Eksikliğinde Hipokromik mikrositik anemi Çinko; - Özellikle başta oksidazlar olmak üzere enzim fonksiyonlarında rol oynar. Eksikliğinde gelişme geriliği, kısırlık, acrodermatitis enteropatika İyot; - Tiroid hormon yapımı için gerekli. Eksikliğinde Guatr ve hipotiroidizm

Selenyum; - Glutation peroksidazın koenzimi. Antioksidan reaksiyonlarda rol oynar. Eksikliğinde miyopati ve kardiyomiyopati Bakır; - Sitokrom-c oksidaz, dopamin β hidroksilaz, tirozinaz, lizil oksidaz, keratin çapraz bağı yapan enzim gibi enzim fonksiyonlarına katılır. Eksikliğinde kas zayıflığı, nörolojik defektler, hipopigmentasyon, bozuk kollajen yapımı Flor; - Eksikliğinde diş çürükleri ve dental sorunlar