CANLILARDAKİ ORGANİK BİLEŞİKLER Organik Kimya: Karbon ve karbonlu bileşikleri inceleyen bilim dalına denir.

Organik bileşikler yapılarında; C, H, O atomu taşıyan bileşiklerdir. . Bazılarının yapısında; atomu bulunabilir. AZOT (N), KÜKÜRT (S), FOSFOR (P)

KARBONHİDRATLAR YAĞLAR (LİPİTLER) PROTEİNLER ENZİMLER VİTAMİNLER HORMONLAR NÜKLEİK ASİTLER ATP olarak sıralayabiliriz. Canlılardaki organik bileşikleri:

Organik bileşikler, ototrof (üretici) canlılar tarafından inorganik maddeler kullanılarak doğrudan üretilir.

Enerji verici olma, Yapı maddesi olma, Düzenleyici olma Organik bileşikler, kompleks (karmaşık) bileşiklerdir ve canlı vücudunda üretilebilirler. Organik bileşiklerin hücredeki bazı görevleri şunlardır; Enerji verici olma, Yapı maddesi olma, Düzenleyici olma

Organik bileşiklerin hücrede enerji verici olarak kullanım sırası: 1. Karbonhidratlar 2. Yağlar (lipitler) 3. Proteinler

Organik bileşiklerin hücrede yapı maddesi olarak kullanım sırası: 1. Proteinler 2. Yağlar (lipitler) 3. Karbonhidratlar

1. Yağlar (lipitler) 2. Proteinler 3. Karbonhidratlar Organik bileşiklerin 1’er gramları yakıldığında verdikleri enerji miktarı bakımından sıraları: 1. Yağlar (lipitler) 2. Proteinler 3. Karbonhidratlar

Düzenleyici olarak bulunan organik bileşikler: Vitaminler Enzimler Proteinler

Yönetici molekül olarak: Nükleik asitler (DNA ve RNA) Enerji molekülü olarak: ATP (Adenozin tri fosfat) görev alır.

KARBONHİDRATLAR

Özellikleri: Yapılarında; C, H ve O atomu bulundururlar. Genel formülleri: (CH2O)n’dir. I. Dereceden enerji verici olarak kullanılırlar. Canlıda yapı maddesi olarak da görev alırlar. ÖR: DNA ve RNA’nın yapısında, ATP’nin yapısında karbonhidrat bulunur. [ DNA’da deoksiriboz; RNA ve ATP’de riboz şekeri bulunur.]

Glikoz + lipit glikolipit Glikoz + protein glikoprotein Hücre zarının yapısında yağ ve proteinlere bağlı olarak bulunurlar. (glikolipit ya da glikoprotein şeklinde) Glikoz + lipit glikolipit Glikoz + protein glikoprotein

Hücre çeperinin yapısında karbonhidrat bulunur. Ör: Bitki hücrelerinin çeperinde SELÜLOZ; Mantar hücrelerinin çeperinde KİTİN bulunur.

Eklembacaklıların (böcek, örümcek vb…) dış iskeletini oluşturan kitinde bir karbonhidrattır.

Karbonhidratlar, fotosentez yapan klorofilli canlılar tarafından üretilirler.

. Karbonhidratların fazlası yağa dönüştürülerek depolanır.

Karbonhidratlar, 3 grupta incelenir: Monosakkaritler (tek şekerler) Disakkaritler (Çift şekerler) Polisakkaritler (çok şekerler)

a) MONOSAKKARİTLER (Tek şekerler) Basit şekerler olarak da bilinirler. Karbonhidratların monomerleridir (yapıtaşları). Monomer: Sindirim ile kendinden daha küçük birimlere ayrılamayan maddelere denir. Karbonhidratlar sindirim monosakkaritler (Monosakkaritler, su ile daha küçük birimlere ayrılmazlar.)

Karbon sayıları 3-8 arasında değişir Karbon sayıları 3-8 arasında değişir. Biyolojik açıdan önemli monosakkaritler: TRİOZLAR 3 C’ lu (C3H6O3) GLİSERALDEHİT PENTOZLAR 5 C’lu (C5H10O5) Riboz (C5H10O5) Deoksiriboz (C5H10O4) HEKSOZLAR 6 C’lu (C6H12O6) Glikoz (kan ya da üzüm şekeri) Fruktoz (meyve şekeri) Galaktoz (süt şekeri)

Deoksiribozun ribozdan farkı; bir oksijen atomunun eksik olmasıdır. Riboz: RNA ve ATP’ nin yapısına, Deoksiriboz: DNA’nın yapısına katılır.

GLİKOZ, FRUKTOZ VE GALAKTOZUN her üçünün de formülü aynıdır. (C6H12O6) Ancak, moleküllerin yapısındaki atomların dizilişleri farklı olduğundan farklı özellik gösterirler. Böyle bileşiklere İZOMER BİLEŞİKLER denir.

Monosakkaritler; * Tatlıdırlar. * Suda çözünürler. * Hücre zarından kolayca geçerler.

Hücrede enerji verici olarak glikoz kullanılır. Fruktoz ve galaktoz, KARACİĞERDE glikoza çevrilir ve kana karışır. İnsanda, 100 ml kanda 70-110 mg glikoz vardır. Beynin en önemli yakıtı, GLİKOZDUR. Kandaki glikoz düzeyi en düşük olduğunda bile önce beyni besler.

b) DİSAKKARİTLER (ÇİFT ŞEKERLER) İki molekül monosakkaritin aralarında bir molekül su açığa çıkararak oluşturdukları şekerlerdir. Bu olayda, monosakkaritler arasında kurulan bağa GLİKOZİT BAĞI denir. Kapalı formülleri: C12H22011’ dir. Tatlıdırlar, suda çözünebilirler.

Başlıca disakkaritler: * Maltoz ( Arpa şekeri ) bitkiseldir. Monosakkarit + monosakkarit disakkarit + su Başlıca disakkaritler: * Maltoz ( Arpa şekeri ) bitkiseldir. * Sakkaroz (Çay şekeri ) bitkiseldir. * Laktoz ( Süt şekeri ) Hayvansaldır.

Glikoz + Glikoz Maltoz + su Glikoz + Fruktoz Sakkaroz + su Glikoz + Galaktoz Laktoz + su

Dehidrasyon reaksiyonu: * Küçük moleküller (monomer) birleşip büyük moleküller (polimer) oluşurken açığa su çıkar. Bu olaya denir. POLİMER: Monomerlerin birleşmesiyle oluşan yapıya denir. Polimerlerin oluşması olayına POLİMERLEŞME (POLİMERİZASYON) denir. * Dehidrasyon olayında enerji harcanır. Ör: Glikoz + Glikoz Maltoz + su

Hidroliz reaksiyonu: * Büyük moleküllerin (polimer) su kullanılarak küçük birimlere (monomer) ayrılması olayıdır. * Ör: Maltoz + su Glikoz + Glikoz * Disakkaritler, parçalanmadan (sindirilmeden) hücre zarından geçemezler.

c) POLİSAKKARİTLER (Çok şekerler) Çok sayıda (n) monosakkaritin glikozit bağı ile bağlanması sonucu oluşan karbonhidratlardır. n(Monosakkarit) Polisakkarit + (n-1)su Kompleks şekerler olarak da bilinirler. Temel yapı birimleri (monomer): GLİKOZDUR. POLİSAKKARİTLER sindirim Glikozlar

Glikozit bağı sayısı= Açığa çıkan su sayısı (n-1) Başlıca polisakkaritler şunlardır: Nişasta Selüloz Glikojen Kitin

NİŞASTA Bitkilerde DEPO polisakkaritidir. Kök, gövde, meyve ve tohumda bulunur. Suda çözünmezler. Nişasta + iyot ya da lugol Mavi-mor renk Glikoz + Benedict çözeltisi ısı Kiremit kırmızısı Fehling çözeltisi

GLİKOJEN Hayvanlardaki DEPO polisakkaritidir. Hayvanlarda, KARACİĞER ve KASLARDA depolanır. Suda çözünürler. MANTARLAR ve BAKTERİLERDE glikojen depo ederler.

NOT: Karaciğerdeki glikojen, vücudun ihtiyacı olduğunda glikozlara dönüştürülerek tekrar kana verilir. Ancak, kaslardaki glikojen kana verilmez, kaslarda kullanılır.

SELÜLOZ Bitkilerde hücre çeperinin yapısına katılır. Suda çözünmez. Selülozun omurgalı hayvanlarda sindirimi olmaz. Çünkü, bu canlılarda selülozu sindirecek SELÜLAZ enzimi yoktur. Otçul hayvanlarda ise sindirim sistemlerinde yaşayan bazı bakteriler selülozu sindirirler.

KİTİN Azotlu bir polisakkarittir. Böcek, örümcek gibi eklembacaklıların dış iskeletini oluşturur. Suda çözünmez. Canlıda su kaybının önlenmesinde görev alır.